EVLİLİK VE MÜLKİYET TEMELİNDE İCAT EDİLMİŞ BİR HALK HUKUKU UYGULAMASI

Geleneksel halk hayatının süreç ve uygulamalarının kronolojik seyirde takip edilmesi yolunda çoğu zaman sözlü tarih anlatılarına yönelmek zorunluluk halini almaktadır. Halk hukuku uygulamaları gibi enformel niteliğinden ötürü kayda geçmeyen pek çok halk hayatı bileşeni birincil sözlü kaynaklardan tespit edilebildiği gibi anonimleşmiş anlatılar şeklinde de tespit edilebilmektedir. Halk hayatının takibi süreçlerinde genel ve bölgesel temsillerle karşılaşılabildiği gibi çok daha sınırlı bir alanda takibi mümkün olan yerel temsillerle de karşılaşılabilmektedir. Nitekim bu çalışmanın merkezini oluşturan mülkiyeti devralma esaslı evlilikler 1920’lerin sonlarına kadar Trabzon’un bugünkü Of ve Hayrat ilçelerine bağlı bazı yerleşimlerde tatbik edilmiştir. Geleneksel yaşamın ve geniş aile modelinin yaygın olduğu dönemlerde eşi ölmüş kadınlara ait mülklere icat edilmiş bir gelenek aracılığıyla, muktedir ailelerin zaten evli olan üyelerince evlilik yoluyla el konulmasına ek olarak kimi durumlarda bu eylemin simgesel uygulamalar la gerçekleştirilmesi araştırılmaya muhtaç bir konu olarak dikkat çekmektedir. Uygulama örnekleri, bugün hayatta olmayan birincil kaynakların şahitliklerinde gerçekleşmiş, anlatımlar aracılığıyla yeni kuşaklara aktarılmış ve zamanla anonim karakterli anlatılar halinde yolculuklarına devam etmişlerdir. Nitekim makalenin evreni oluşturan anlatımlar, Of ve Hayrat’a bağlı kimi yerleşimlerde yaşayan ve aile büyüklerinden dinledikleri anlatımları hafızalarında muhafaza eden yaşları ilerlemiş kaynak kişilerden alan araştırma yöntem ve teknikleri kullanılmak suretiyle tespit edilmiştir. Çalışmada mülkiyeti devralma esaslı evliliklerin ve sahipsiz mülkiyetin sahiplenilmesine dönük eylemlerin, gelenek ve inanç argümanları üzerinden meşrulaştırılarak yöreye özgü bir halk hukuku uygulaması halini alması, kültür/gelenek icadı ve sosyal tarih boyutları ile tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, halk hukuku, mülkiyet, evlilik, sözlü tarih

A PRACTICE OF FOLK LAW WHICH WAS INVENTED ON THE BASIS OF MARRIAGE AND OWNERSHIP

To head mostly towards oral history narratives becomes state of necessity in the way for process and practices of traditional folk life to be followed under chronologic course. A lot of components of folk life, such as practices of folk (public) law, which have not registered due to their informal quality, are able to be determined from primary oral sources as well as detecting in the form of the anonymized narratives. During processes of following of folk life, not only general and regional representations can be encountered but also local ones of which following-up is possible in far more limited area. As a matter of fact, taking over-property (ownership) based marriages which constitute heart of this study had been practised till the late 1920s at some settlements connected to today’s Of and Hayrat districts of Trabzon city. During periods when traditional life and the extended family model are prevalent, in addition to the fact that women who spouse had died are forced to the marriage by members, who have already been married, of powerful families for the purpose of taking over property, taking over the abandoned (become ownerless/unclaimed) property by powerful families through symbolic actions constitutes fundamental problem of this study in invention aspect. Oral history narratives which contain examples of both cases were handed down new generations over experiences and narratives of primary sources who have not lived today, and they gained anonymous character in time. Narratives constituting population of article were determined from old-aged source persons at some settlements connected to Of and Hayrat districts by way of using methods and techniques of field study. In this study, the fact that taking over-property based marriages and actions-for laying claims (ownage) to the ownerless property have become an indigenous folk practice by legitimizing over tradition and belief arguments was discussed through dimensions of culture/tradition invention and social history.

Keywords:

Trabzon, folk law, ownership, marriage, oral history,

PDF

___

Yolcu, Mehmet Ali (2014). Türk Kültürüne Evliliğe Bağlı Tabu ve Kaçınmalar. Konya: Kömen Yayınları.Nirun, Nihat (1994). Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.Özkaya, Yücel(1977). Osmanlı İmparatorluğunda Âyânlık. Ankara: A.Ü. D.T.C.F Yayınları.Bay, Abdullah Bay (2007). Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Âyânlık (1750-1850). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi.Hezarfen, Ahmet (2004). Rumeli ve Anadolu Âyan ve Eşkıyası-2: Osmanlı Arşiv Belgeleri. İstanbul Kaynak Yayınları.Freyer, Hans (1967). Sosyolojiye Giriş. (Çev.: Nermin Abadan), Ankara: AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.Yıldırım, Dursun (1998b). “Tarih Yazımı ve Sözlü Ortam Kaynakları”. Türk Bitiği-Araştırma/İnceleme Yazıları, s. 87-101, Ankara: Akçağ Yayınları.Yıldırım, Dursun (2004). "Sözel Tarih Belgesi: Sözel Tarih Metinleri", Türkbilig, S.8, s.131-154.Caunce, Stephen (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (Çev.: Bilmez Bülent Can-Alper Yalçınkaya), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Ersoy, Ruhi (2009). Sözlü Tarih Folklor İlişkisi-Baraklar Örneği. Ankara: Akçağ Yayınları.Ersoy, Ruhi (2004). “Sözlü Kültür ve Sözlü Tarih İlişkisi Üzerine Görüşler”. Millî Folklor, S. 61, s. 102-110.
Örnek, Sedat Veyis (1995). Türk Halkbilimi, Kültür Bakanlığı Yayını. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Erdentuğ, Nermin (1967). “Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Görenekleri ve Törenleri”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, S. 4, s. 27-64.Erdentuğ, Nermin (1969). “Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Görenekleri ve Törenleri”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, S. 5, s. 231-266.Erdentuğ, Nermin (1971). “Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Görenekleri ve Törenleri”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, S. 6, s. 1-28.Erdentuğ, Nermin (1972). “Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Görenekleri ve Törenleri”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, S. 7, s. 5-16.Balaman, Ali Rıza (2002). Evlilik Akrabalık Türleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Sezen, Lütfi (2005). “Türkiye’de Evlenme Biçimleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 2, s. 185-195.Morgan, Lewis Henry (1986). Eski Toplum Ya Da İnsanlığın Barbarlık Döneminden Geçerek Yabanıllıktan Uygarlığa Yükselmesi Üzerine Araştırmalar-I, (Çev.: Ünsal Oskay), İstanbul: Payel Yayınevi.Morgan, Lewis Henry (1987). Eski Toplum Ya Da İnsanlığın Barbarlık Döneminden Geçerek Yabanıllıktan Uygarlığa Yükselmesi Üzerine Araştırmalar-II, (Çev.: Ünsal Oskay), İstanbul: Payel Yayınevi.Reed, Evelyn (1994). Kadının Evrimi-Anaerkil Klandan Ataerkil Aileye. (Çev.: Şemsa Yeğin), İstanbul: Payel Yayınevi.