ANADOLU TÜRKMEN AĞITLARININ YAPISI

Ölüm ardından yakılan ağıtın sözel düzlemi, ölüm sürecinin anlatıya dönüştürülmüş şeklidir. Ağıtlar ölümün haberini verir, biçimini tasvir eder, ölüm sonrasında geride kalanların yaşamlarının yeniden dengeye kavuşması ve belirsizlik halinin son bulmasını sağlayacak yönlendirmeleri taşır. Ağıt acı, üzüntü, öfke, çaresizlik gibi duygusal tepkileri betimler. Ağıt, icraya bağlı bir türdür bu nedenle ağıtların yapısı yalnızca sözel düzlemle sınırlandırılmamalıdır. Ezgilerle birlikte ağlamalar, inlemeler, çırpınmalar insan bilincinin doğanın dönüştürücülüğüne verdiği tepkiler, ses ve hareketler yoluyla somutlanır ve bir ağıt icrasında kültürel düzleme taşınır. Ağıtların ezgisi, ağıtçının ve ağıt törenine katılanların bedensel hareketleri, ağıt türünün yapısal özelliklerini değerlendirebilmek için birlikte ele alınmalıdır. Bu çalışmada yapısalcı bir yaklaşımla ağıtların içeriksel, ezgisel ve eylemsel düzlemi ele alınmıştır. Anadolu Türkmen ağıtlarının düzenli ve değişmeyen bazı unsurlardan oluştuğu saptanmış; bulguların, Anadolu Türkmenlerinin toplumsal düzenindeki işlevleri tartışılmıştır. Sonuçta Türkmen ağıtlarının ölümle karşılaşan topluluğu karmaşadan dengeye yönlendiren bir geçiş dönemi türü olduğu ve bu nedenle ağırlıklı olarak ağıtların içeriğinin, ölümün kendisinden çok ölüm öncesi ve ölüm sonrasındaki yaşam unsurlarından oluştuğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkmen ağıtları, ağıt yapısı, ağıt ezgisi, beden folkloru, ölüm

THE STRUCTURE OF ANATOLIAN TURKMEN ELEGIES

On a verbal level, an elegy can be regarded as the narrative form of the death process. Elegies transmit the news of death, depict manner of death and convey the guidelines for re-ordering the lives of those left behind and dissolving the ambiguity following death. They describe the emotional responses to death such as pain, sorrow, anger and despair. However, the structure of an elegy cannot be limited to its verbal layout as the elegy is a performative poetic form. In the performances of elegies, the tears, meanings, tremors, accompanying the tune, and the responses of people to the transformative capacity of nature materialise through human voice and gestures, and they are transferred onto a cultural level. In order to interpret the characteristics of this poetic form, the melody of an elegy, the physical acts of its performer and the audience should be evaluated together. In this study, the elegy is addressed as a performative poetic form and the characteristics of Anatolian Turkmen elegies are discussed. Following a structuralist approach, elegies are analysed on thematic, melodic and dramatic levels. As a conclusion, it is established that Turkmen elegies follow some consistent and continuous patterns. The function of the findings in the organisation of Anatolian Turkmenian society is discussed. The elegies are types of rites-of-passage poems which guide the mourning communities from turmoil to order; therefore, elegies mostly deal with matters of life preceding and following death, rather than the death itself.

Keywords:

structure of elegies, dramatic and melodic levels of elegies, death, Anatolian Turkmen Elegies,

PDF

___

ALTINKAYNAK, Erdoğan (1997). Pınarbaşı, Sarız, Tomarza Avşar Ağıtları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ATTALİ, Jacques (2014). Gürültüden Müziğe. (Çev. Gülüş Türkmen Gülgügil), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
AYDIN, Hilal (2006). “Ataerkil Toplumdaki Kadın Konumu Açısından Ağıt Geleneğine Bir Bakış”. Milli Folklor, 71, 107-118.
BALİ, Muhan (1997). Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
BARTHES, Roland (2014). Görüntünün Retoriği, Sanat ve Müzik. (Çev. Ayşenaz Koç, Ömer Albayrak), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
BAŞGÖZ, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayıncılık.
BERKER, Çetin (2018). Mersin’de Ağıt Söyleme Geleneği ve Mersin Ağıt Örnekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BORATAV, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru II: İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
BORATAV, Pertev Naili (1983). Folklor ve Edebiyat Yazıları 2. İstanbul: Adam Yayıncılık.
CONNERTON, Paul (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar?. (Çev. Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ÇORUHLU, Yaşar (2004). “Eski Türklerde Ölüm”. Cogito. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 40, 244-268.
DEMİRHAN SERİNKEN, Nurhan (2016). “Anaerkil Toplumun Sonu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, 9/42, 1070-1077.
EKE, Metin (2011). “Kırık ve Uzun Hava Ezgileriyle Ağıt”. Ağıt Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayıncılık, 237-253.
ELÇİN, Şükrü (1990). Türkiye Türkçesinde Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
GÖRKEM, İsmail (2001). Türk Edebiyatında Ağıtlar: Çukurova Ağıtları (İnceleme Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
HONKO, Lauri (2003 ) “Ağıtlar: Yeniden Yaratma, Yapı ve Tür Problemleri”. (Çev. İsmail Görkem), Milli Folklor, 2003, 29, 73-80.
KAPLAN, Ayten (2005/2). “Türk Kültüründe Ölüm ve Müzik”. Folklor/Edebiyat, 11/42, 129-135.
KARABAŞ, Seyfi (1999). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
KARAKAYA, Oğuz ve ÖNAL, Hamit (2010). “Türk Halk Müziğinde Bir Uzun Hava Türü Olarak Bozlak”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 709-726.
KELLEHEAR, Allan (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. Tuğçe Kılınç), Ankara: Phoenix Yayınevi.
KEMAL, Yaşar (1993). Ağıtlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
ÖRNEK, Sedat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları.
ÖZDEMİR, Ahmet (1994). Öyküleriyle Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları C.1.
ÖZDEMİR, Ahmet (2001). Öyküleriyle Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları C.2.
ROUX, Jean Paul (1999). Eskiçağ ve Ortaçağ’da Altay Türklerinde Ölüm. (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ŞENEL, Süleyman (1988). “Ağıt”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.1, 472-473.
ŞÜKRÜ, Elçin (1998). “Ağıt”, Türk Dünyası El Kitabı C.3, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayını, 409-413.
TERZİOĞLU, Öykü (2006). “Metin ve Aksiyon / Performans Olarak Ağıt ve Edim Bilim”. Milli Folklor, 71,119-122.
TURNER, Victor (2018). Ritüeller: Yapı ve Anti-Yapı. (Çev. Nur Küçük), İstanbul: İthaki Yayınları.
ULUSAN, Evrim (2010). “Yörük ve Türkmen Manilerinde Uyumluluk ve Uyumsuzluk İlkeleri Üzerine Bir Deneme”. II. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi, İzmir.
ÜNSAL, ARTUN (2003). Anadolu’da Kan Davası: Yaşamak İçin Öldürmek. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
YOLCU, Mehmet Ali (2012). “Manilerde Doldurma Dize Problemi ve Dizeler Arasındaki Anlamsal Bağı Sağlayan Unsurları Sınıflandırma Denemesi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/3, 2779-2793.
İnternet KaynaklarıURL-1: “Neden Ağlarız?”. http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/neden-aglariz (Erişim: 20.06.2018)URL-2: “Mer. Mustafa ASLAN'ın Kırkı - Malatya Fethiye”. (https://www.youtube.com/watch?v=UD8MKwB-mho&t=113s ) ( Erişim: 30.05.2018)