ANADOLU VE KAFKASYA KAVŞAĞINDA GELENEKSEL BİR YILBAŞI KUTLAMASI: KALANDAR

Dünyanın pek çok coğrafya ve kültüründe olduğu gibi Anadolu ve Kafkasya coğrafyasında da belli başlı takvimler ölçeğinde birbirinden farklı veya birbirine benzer yapıda “yılbaşı kutlaması” düzenlenir. Bu kutlamalardan biri de geleneksel “Kalandar” kutlamasıdır. Bu çalışmada Kalandarın takvimle ilintisi, kökeni, seyri, özellikleri değerlendirilmekte ve halk bilimi, halk kültürü açısından taşıdığı önem dikkatlere sunulmaktadır. Yüzyıllardır süregelen Kalandar kutlamalarında birçok kültürel değer, tarihsel süreç içinde bazı değişim ve dönüşümlere uğrasa da varlığını devam ettirerek günümüze ulaştığı saptanmaktadır. Kutlama boyunca şenlikler, seyirlik oyunlar, hediyeleşmeler, ilginç kostümler, ezgiler, halk dansları ve mani gibi pek çok somut veya soyut değer, sosyo-kültürel bir zenginlik olarak varlığını sürdürmektedir. Bu bağlamda birçok kadim halk inanışı ve ritüel yaşam imkânı bulur. Kutlamalarda pagan ögeler ve insan-doğa-yaşam kavramlarıyla ilintili olarak; yeniden doğuş, yenilenme, bereket, neşe ve paylaşım sıklıkla vurgulanan kavramlar/ögelerdir. İnsanlar birbirlerine hediyeler sunarak yakınlık kurmaya ve paylaşımı özendirmeye çalışır. Kutlamalarda adeta Kalandarla özdeşleşen “Karakoncolos” oyunu iyilik ve kötülük iyesinin varlığı, insan ve doğaüstü varlıkların mücadelesi, zaman ve koşulların gerçekliğinin bir temsili olarak icra edilir. Neticede modern dünya koşullarının her şeyi kendine benzeterek tükettiği bir dönemde, özünde pek çok kültürel değeri barındıran Kalandar geleneğinin devam ettirilmesi başlı başına önem arz ettiği tespit edilmektedir. Bu çalışmamızda da görüleceği üzere Kalandar ve ona dair inanış ve uygulamalar, başta halk bilim ve antropoloji olmak üzere birçok sosyal bilim disiplini için kayda değer bilgiler taşıdığı takdirlere sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Gelenek, yılbaşı kutlaması, Kalandar, Anadolu, Kafkasya

A TRADITIONAL NEW YEAR CELEBRATION AT THE ANATOLIAN-CAUCASIAN CROSSROAD: KALANDAR

As in many geographies and cultures of the world, “new year celebrations” are held in forms different from or similar to each other at the scale of major calendars at the Anatolian and Caucasian geographies. One of these celebrations is the traditional “Kalandar” celebration. In this study, the relation of Kalandar to calendar, its origin, course, features are assessed and its importance in terms of folklore and folk culture are presented to attentions. In Kalandar celebrations ongoing for years, it is established that, despite many concrete and abstract values were subject to some changes and transformations, they maintained their existence and reached today. Many concrete and abstract values such as festivals, theatrical shows, gift exchanges, interesting costumes, melodies, folk dances, and manis sustain their existence as socio-cultural wealth during the celebration. In this context, many ancient folk beliefs and rituals find a living space. Associated with pagan items and human-nature-life concepts; rebirth, regeneration, abundance, joy, and sharing are frequently emphasized concepts/items. People are trying to establish proximity and to encourage sharing by exhanging gifts. “Karakoncolos” show almost identified with Kalandar during the celebrations is performed as a representation of the existence of goodness and evil, the battle between humans and supernatural beings, the reality of time and conditions. Eventually it is concluded that the continuation of Kalandar tradition which hosts many cultural values inside gains importance in a period in which modern world conditions comsume everything by assimilating. As it can be seen in our study also, it is presented to appreciations that Kalandar and beliefs and practices relating to it contain noteworthy information for many social sciences especially folklore and anthropology.

Keywords:

Tradition, new year celebration, Kalandar, Anatolia, Caucasia,

PDF

___

AHMET VEFİK PAŞA (2000). Lehce-i Osmanî, (Haz.: Recep Toparlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKIN, Ömer (2016). “Kültürel Bellek Bağlamında Maçka Yöresinde Kalandar Kutlaması”, KTÜ Devlet Konservatuarı II. Uluslar arası Müzik ve Dans Araştırmaları Sempozyumu, Bellek ve Kültürel Miras, 18-22 Ekim 2016, Trabzon, s.8-16.
ALDATMAZ, Nadire (2014). Folklorê Kırmancan Ser o [Kırmancların Folkloruna Dair], Diyarbakır: Roşna Yayınları.
BAŞGÖZ, İlhan (2015). Küçük Folklor Ansiklopedisi, Ankara: Ürün Yayınları. BOZDAĞLIOĞLU, Yücel (2014). “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı: 3, s.9-32.
DEMİR, Necati (2012). “Trabzon Yöresinde Zaman, Halk Takvimi ve Sayılı Günler”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol: 4, No: 1, s.5-21.
DUVARCI, Ayşe (2005). “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”, Bilig Dergisi, Sayı: 32, s. 125-144.
DÜZGÜN KARA, Ülkü (2014). “Giresun Halk Takvimi, Sayılı Günler ve Bunlara Bağlı İnanış ve Uygulamalar”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Karadeniz Özel Sayısı, Bahar-2014, Giresun Sosyal Bilimler Enstitüsü, s.233-256.
ERGUN, Pervin (2012). “Küresel Dünyanın Tüketim Mitleri Fakeloru’un Başarısı: Yılbaşı mı Kutluyoruz Noel mi?”, Milli Folklor, Yıl: 24, S. 95, Güz 2012, s. 147-160.ESGİN, Mehmet (2012). “Hırıstiyanlık’ta Noel Bayramının ortaya çıkışı ve Türkiye’deki yansımaları”, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2, 2 (2012/2), ss. 85-96.
GOODY, Jack (2017). Mit, Ritüel ve Söz, (Çev.: Damla Sezgi), İstanbul: Küre Yayınları.
KANTARCI, Zeynep (2017). “Kalandar Kutlaması: Livera (Yazlık) Köyü Örneği”, Sobider Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s.491-503.
ÖZTÜRK BİTİK, Başak (2011), “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Cadı, Obur, Büyücü Anlatıları ve Kurgudaki İşlevleri”, Milli Folklor, Yıl: 23, S. 92, Kış 2011, s. 64-71.
SİNA, Ayşen (2015). “Eskiçağda Atina’da Şenlikler”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:2, Sayı: 1, s.43-60.
TELCİ, Cahit (2012). “Osmanlı Yönetiminin Yeni Yıl Kutlamalarından: İstanbul Tekkelerine Muharremiye Dağıtımı”, Sufî Araştırmaları Dergisi, C: 6, Sayı: 12, ss.1-29. Elektronik KaynaklarURL-1: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gtsarama-gts&guid=TDK.GTS.Güncel Türkçe Sözlük (erişim tarihi: 24.04.2018).
URL-2: http://kameramvebavulum.com/13-ocak-kutlamalari/ (erişim tarihi: 01.05.2018).
URL-3: http://www.mackayazliklivera.com/?=koncolos/ (erişim tarihi: 05.05.2018).