ESKİ TÜRKLERİN DİNİ

Doğa, Türk dünya görüşünün kaynağı ve kökenidir. Doğal olaylar ve onların ahenkleri, herhangi bir bozulmaya uğratılmadan, Türklerin felsefî düşünce ve dünya görüşlerinin yapı taşı haline gelmiştir. Doğayı yaratanın Tengri olduğuna inanılmış ve doğaya özen gösterilerek saygı duyulmuştur. Bu süreç birçok milletin geleneklerinde hâlâ yaşamaktadır. Türkler Tengri’nin “tek” olduğuna inanmaktadır. Diğer varlıkların ise çift olarak yaratıldığı inanışı hâkimdir. Yani Türkler ikili (düalist) bir dünya görüşüne sahiptir. Günümüz Türkleri bu ikili dünya görüşüne “iki yıldız”, Moğollar “arga bilig”, Kazak Türkleri ise “amal bilig” demektedirler. Göçebe kabileler yaklaşımlara ve yetenek sistemine dayalı ikili bir dünya görüşünü esas alır. Göçerlerin ikili dünya görüşü nitelik bakımından Avrupa’nın ikili dünya görüşünden farklıdır. Avrupa anlayışında, var olmak bir diğeriyle mücadele etmek demekken Türkler için varlığın gelişimi ancak, yaklaşım ve yeteneklerin kendi aralarında yoğun bir şekilde desteklenmesi ve bağlanması yoluyla mümkündü.

Anahtar Kelimeler:

dinî antropoloji, din, dünya görüşü, eski Türkler, Tengri (tanrı), Bögü dini

PDF

___

Abramzon SM 1971. Kirgizy I Ih Jetnogeneticheskie I Istoriko-Kul’turnye Svjazi. Leningrad: Nauka.Alekseev NA 1975. Tradicionnye Religioznye Verovanija Jakutov V XIX-V-nachale XX v. Novosibirsk: Nauka.Anohin AV 1924. Materialy Po Shamanstvu U Altajcev. Sbornik Muzeja Antropologii I Jetnografii. Leningrad: ÀN SSSR.Bichurin NJa 1950. Sobranie Svedenij O Narodah, Obitavshih V Srednej Azii V Drevnie Vremena. T.I. Moskva-Leningrad: AN SSSR.Dmitrieva LV 1963. Huastuanift (Vvedenie, tekst, perevod). Tjurkologicheskie Issledovanija. MoskvaLeningrad: AN SSSR.Doerfer G 1965. Tûrkishe und mongolische Elemente in Neupersishen. Wiesbaden. Bd, I-III: 121-129.Dyrenkova NP 1928. Umaj V Kul’te Tureckih Plemen. Kul’tura I Pis’mennost’ Vostoka. Baku: VCK NTA.James W Sire 2004. The Universe Next Door. Westmont: Inter Varsity Press.Kljashtornyj SG 1981. Mifologicheskie Sjuzhety V Drevnetjurkskih Pamjatnikah. Tjurkologicheskij Sbornik. Moscow: AN SSSR.Majnagashev SD 1961. Zhertvoprinoshenie Nebu u Bel’tirov. Sbornik Muzeja Antropologii I Jetnografii. Sankt-Peterburg: AN SSSR.Moldabay T 2011. Bajyrgy turkilerdin dini, dunietanymy zhane tanirilik ugymy. Habarchy, 3-4: 223-233.Pelliot P 1926. Neuf notes sur des questions ïAsie Centrale. TP, 26: 212-216. Potopov LP 1973. Umaj-Bozhestvo Drevnih Tjurkov V Svete Jetnograficheskih Dannyh. Ìoscow: Nauka.Purjev O 2002. Mongol Boogij Shashin. Ulaanbaatar: ShUA- Tuuhijn hurjejeljen.Quryshzhanov AQ, Zhubanov AQ, Belbotaev AB 1978. Qumansha – Qazaqsha Zhiilik Sozdik. Alma-Ata: Gylym. Roux JP 1956. Tängri. Essai sur le Ciel-Dieu des peoples altaïques. RHR, 149: 49-82.Roux JP 1958. Notes additionneles á Tängri, Le CielDieu des peoples altaïques. RHR, 154: 32-66.Roux JP 1959. L’oriqine céleste de La souveraineté dans les inscriptions paléo-turques de Mongolie et de Sibérie. RHR, 156: 231-241.Roux JP 1962. La religion des Turcs de L’Orkhon des VII et VIII siécles. RHR, 161: 199-231.Sanzhaev GD 1930. Darhaty. Leningrad: AN SSSR.Sartqozhauly Q 2003. Orhon Muralary. Astana: Kultegin.Sartqozhauly Q 2012. Genezis Drevnetjurkskogo Runicheskogo Pis’ma. Almaty: Abzal-Ai.Snesarev GP 1969. Relikty Domusul’manskih Verovanij I Obrjadov Uzbekov Horezma. Moscow: Nauka.Stebleva IV 1972. Rekonstrukcii Drevnetjurkskoj Religiozno-Mifologicheskoj Sistemy.Tjurkologicheskij Sbornik. Moscow: ÀN SSSR.Sulejmenov O 1975. AZi Ja. Àlma-Ata: Zhazushy.Toleubaev AT 1991. Relikty Doislamskih Verovanij V Semejnoj Obrjadnosti Kazahov. Alma-Ata: Gylym.Valihanov ChCh 1984. Sobranie Sochinenij. Alma-Ata: AN KazSSR. Zholdasbekov M, Sartqozhauly Q 2006. Orhon Eskertkishterining Toli’q Atlasi’. I Tom. Astana: Kultegin.