XV-XVI. YÜZYIL KAYNAKLARINDA EDEBİ KİŞİLİK VE TÜRK DİLİNE ÖNEM VERİLMESİ

Edebi şahsiyet (kişilik) kavramı her bireye has olan şahsiyetten farklı olarak sanatkârın edebi ve kültürel birikimini ifade eder. Bu anlamda esasen XV. yüzyılın kültürel alanında dönemin önde gelen ve aynı anda hükümdarları olan Timurlu mirzalar (şehzadeler) edebiyat ehli veya edebi şahsiyetler olarak kaynaklarda yer almışlardır. Konuya ilgili kaynaklardan bazılarını sayacak olursak: Ali Şir Nevai’nin “Mecalis ün-nefais”, Devletşah Semerkandî’nin “Tezkirat üş-şuara”, Zahiriddin Muhammed Babür’un “Vekaye” (Babürname), Giyasiddin Handemir’in “Habib üs-siyar”, Muhammed Hayder Mirza’nin “Tarih-i Raşidî”, Fahr-i Hirevî’nin “Ravzatus-salatin”, Zeyniddin Vasifî’nin “Bedayeul-vekaye”, Hasanhoca Nisarî’nin “Müzekkir ül-ahbab” gibi eserlerdir. Tarih boyunca şiir yazan veya başka bir sanatla uğraşan hükümdarlar çok olmuştur. Ama tek bir sülaleden yetişen kalem ehlinin bir silsile olarak çok olması edebiyat tarihinde çok nadir olaydır. Bu açıdan Timurlu hükümdarlarının edebiyata ilgi ve muhabbetleri, sanatsal yaratıcılıkları ve marifet sever oldukları fazla isbat talep etmeyen bir gerçektir. Yukarıda adı geçen ve konuyla ilgili kaynaklarda Timurlu mirzaların edebi şahsiyetlerini yansıtmadakı kiymetini belirterek, zikri geçen eserlerin müelliflerinin fikirleri ne kadar net ve onların arka planında ne gibi esasların bulunduğunu belirtmeyi maksat ve vazife olarak belirledik. Bildiride Timurlu’ların Türk dili ve edebiyatına önem vermesi, onların Çağatay Türkçesiyle eserler yazdıkları Ali Şir Nevai’nin “Mecalisun-nefais” tezkiresinden ve diğer kaynaklardan örnekler getirilerek açıklanmıştır. Nitekim, Şahruh Mirza, Halıl Sultan, Muhammed Mumin Mirza, Şah Garib Mirza ve Zahiriddin Muhammed Babür hakkında kaynaklarda yer alan bilgiler tespit edilerek tavsif ve tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Divan, Tezkite, Kaynak, Metin

PDF

___

1. Abdug’afurov, Abdurashid (2000). Temuriylar va o’zbek adabiyoti ravnaqi, Adabiyot ko’zgusi 6, Toshkent, 39-49.
2. Ahmedov, Bo’riboy (1985). Navoiy zamondoshlari xotirasida, Adabiyot va san’at, Toshkent.
3. Aka, İsmail (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), TTK Yay., Ankara.
4. Bobur, Zahiriddin Muhammad (2002). Boburnoma (Vaqoye), Nashrga tayyorlovchi: S.Hasanov. ShARQ, Toshkent.
5. Fitrat, Abdurauf (2000). Tanlangan asarlar, 2, Nashrga tayyorlovchi: H.Boltaboyev. Ma’naviyat, Toshkent.
6. G’aniyeva, Suyima (2001). Alisher Navoiy va ijodkor temuriy shahzodalar. Navoiyning ijod olami, Fan, Toshkent, 66-84.
7. Haydar, Muhammad mirzo (2010). Tarihi-Rashidiy, Tarjimonlar: V.Rahmonov va Ya. Egamova. ShARQ, Toshkent.
8. Hayitmetov, Abduqodir (1996). Temuriylar davri o’zbek adabiyoti, Adabiyot va san’at, Toshkent.
9. Hiraviy, Faxriy (2014). Ravzat-us-salotin, Tarjimon: J.Jo’rayev. Mumtoz so’z, Toshkent.
10. Kartal, Ahmet (2020). Baykara meclisinden yansımalar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 24, İstanbul, 285-349.
11. Navoiy, Alisher (1997). Majolis-un-nafois, Mukammal asarlar to’plami, 13. Fan, Toshkent.
12. Navoiy, Alisher (2000). Muhokamat-ul-lug’atayn, Mukammal asarlar to’plami, 16. Fan, Toshkent.
13. Nisoriy, Hasanho’ja (1993). Muzakkir-ul-ahbob, Tarjimon: I.Bekjonov. Meros, Toshkent.
14. Samarqandiy, Davlatshoh (1981). Tazkirat-ush-shuaro, Tarjimon: B.Ahmedov. Adabiyot va san’at, Toshkent.
15. Sulaymon, Hamid (1969). The problems of studying artistic manuscripts and the art of calligraphy of the age of Timurides, Tashkent.
16. Şahbaz, Mevhibe (2018). Timulularda Şehzade Eğitimi, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1), 313-328.
17. Vamberi, Herman (2019). Buhoro yohud Movarounnahr tarihi, 1-kitob, Tarjimon: S.Ahmad. Info capital group, Toshkent.
18. Vamberi, Herman (2019). Buhoro yohud Movarounnahr tarihi, 2-kitob, Tarjimon: S.Ahmad. Info capital group, Toshkent.
19. Vosifiy, Zayniddin (1979). Badoe’-ul-vaqoe’, Tarjimon: N.Norqulov. Adabiyot va san’at, Toshkent.