Azerbaycanın Türk Dünyasındaki Mevkiine Tarihsel Bakış

XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında devam eden milli uyanış hareketi, bağımsız devletliğin kurulması için teorik temelleri, bununla ilgili milli düşünce ve ideoloji, manevi değerlerle alakadar konular Türkçe konuşan halkların düşünce tarihine yansıtılmışdır. İlk kez Ali Suavi (1839-1878) tarafından biraz belirsiz olarak öne sürülmüş “Türkleşmek, İslamlaşmak ve Avrupalılaşmak” düsturu, Ali bey Hüseyinzade (1864-1940) tarafından geliştirilmiştir. Ali bey Hüseyinzade’nin etkisiyle Ziya Gökalp (1876-1924) “Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak” düsturunu kabul etmiştir. Bu düstur Ziya Gökalp vasıtasiyle Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin kurucusu Mehemmed Emin Resulzade’ye (1884-1955) etki göstermiştir. Azerbaycan devletinin bayrağı üzerinde bu düstur – mavi, kırmızı ve yeşil renklerde ifade edilmiştir. Azerbaycan’da XIX yüzyılın sonundan başlayarak milli-manevi değerlerle alakadar konular Azerbaycancılık ideolojisinde gösterilmiştir. XX. yüzyılın ortalarından Azerbaycan’ın felsefe, edebiyat, genellikle, bilimsel ve kültürel mirasının araştırılmasına ve tebliğatına büyük önem verilmiştir. Türk dünyasında Azerbaycan’ın kendine özgü bir yeri var, Azerbaycan halkı Türkçe konuşan halkların kültürünün gelişiminde azametli hizmet göstermişler.

Anahtar Kelimeler:

Türk dünyası, Azerbaycan, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Tarih

PDF

___

AXUNDOV Nazim (1959). “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşri tarixi. Bakı
AKÇURA Yusuf (2011). Türklük. Yayına hazırlayan: Yılmaz Özkaya. Türk Yurdu Dergisi. Cilt 31 (63). Sayı: 285 (646). Basıldığı Tarih: 02.05.2011. s. 56-62
AĞAOĞLU Əhməd bəy (2007). Seçilmiş əsərləri. Tərtib edənlər: Əziz Mirəhmədov, Vilayət Quliyev. Bakı
DÜNYA AZƏRBAYCANLILARININ I. QURULTAYI (2001). http://files.preslib.az/site/diaspora/gl2.pdf [15.03.2020]
ƏKİNÇİ qəzeti (1875-1877). (1979).Tərtib edəni: Turan Həsənzadə. Bakı
GÖKALP Ziya (2010). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Editör Erdal Çakıcıoğlu. İstanbul
MƏMMƏDQULUZADƏ Cəlil (2004). Əsərləri. Dörd cilddə. IV cild. Tərtib edəni və izahların müəllifi: AMEA-nın həqiqi üzvü İsa Həbibbəyli. Bakı
MƏMMƏDOV Zakir (1996). Azərbaycanşünas alimin elmi şöhrəti. “Azərbaycan müəllimi” qəzeti, Bakı, 10 noyabr 1996 il
RESULZADE M.Emin (1984). Azerbaycan’a Hitabı (28 Mayıs 1953 yıl). Azerbaycan. Türk Kültür Dergisi. Yıl 33, Sayı: 247. Ankara. s.13-15
RƏSULZADƏ Məhəmməd Əmin (1992). Əsərləri. Toplayanı, tərtib və transliterasiya edəni professor Şirməmməd Hüseynov. Bakı
RƏSULZADƏ Məhəmməd Əmin (2001). Əsərləri 1909-1914. II cild. Toplayanı, ərəb əlifbasından latın əlifbasına çevirəni, ön sözün müəllifi professor Şirməmməd Hüseynov. Bakı
ÜLKEN Hilmi Ziya (1969). Türkçülüğün ve Türk Sosyalizminin babası Ali Turan. Yeni İnsan Dergisi. Sayı: 84. İstanbul, s. 6-11; 21-25
ÜLKEN Hilmi Ziya (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul
YÖNTEM Ali Canip (1962). Ziya Gökalp’e Türkçülüğü Aşılayan Adam. Yakın Tarihimiz Dergisi. Cilt: 1. Sayı: 9. İstanbul 26 Nisan. s. 259-260
ZAKİROĞLU (Baharlı) Orxan (2013). Şərq tarixi: Baharlılar (Ensiklopedik məlumat kitabı). II kitab. Bakı