SANAYİLEŞME SÜRECİNDE GELENEKSEL OSMANLI ÜRETİM SEKTÖRÜ: TARSUS ÖRNEĞİ (1839-1856)

İnsanlık tarihi üretim anlamında tarım ve endüstri gibi iki büyük devrim eşliğinde şekillenmiştir. İnsanoğlunun üretim alanında geçirdiği ilk büyük aşama tarım devrimiyle gerçekleşmiştir. İkinci büyük aşama olan endüstri devriminin yankıları ise tüm dünyada etkisini hissettirmiştir. Bu çalışmanın amacı Avrupada endüstri devrimi yaşanırken, Osmanlı topraklarında sınai üretimin hangi boyutlarda olduğu ve bu süreçten etkilenme biçimini incelemektir. Bu etkilerin yereldeki görüntü- sünü ortaya koymak amacıyla da örnek olarak seçilmiş Tarsus kentinde sanayi sektörü ve geçirdiği değişim üzerine odaklanılmıştır. Tarihsel süreçte Tarsus sürekliliğini kesintisizce devam ettirebilen ender Anadolu kentlerinden biridir. Kentin içinde bulunduğu stratejik konum, sahip olduğu verimli topraklar ve zengin hammadde kaynakları buranın her dönem canlılığını sürdürebilen bir yerleşim olmasını sağlamıştır. 19. Yüzyılın ikinci yarısında burada da sınai faaliyetler geleneksel yöntemlerle yapılmaktaydı. Ancak 1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Sözleşmesi sonrasında Osmanlı iktisadi düşüncesi ve ekonomik yapısındaki kırılmalar endüstri sektörüne de yansımıştır. Bu kırılmaların yansımaları- nı Tarsus üretim sektöründe de görmek mümkün olmuştur. Bu çalışmada da Tarsusta endüstriyel üretime geçişin arka planında yatan gelişmeler ve alt yapısını oluşturan geleneksel zanaat sektörü ele alınmıştır. İncelenen dönem 1838-1856 arası yılları kapsamaktadır, çünkü; 1860lardan sonra Çukurovada pamuk tarımında bir devrim yaşanmış ve beraberinde endüstriyel üretim anlamında da çok büyük ivmeler kazanılmıştır. Bu nedenle yapılan çalışma, kentte yürütülmeye çalışılan ihtiyaca yönelik küçük el zanaatlarının, 1860lardaki endüstriyel üretimin alt yapısını nasıl oluşturduğunu ortaya koyması açısından önemlidir.

Traditional Ottoman Production Sector in its Process of Industrialisation: The Tarsus Case (1839-1856)

agriculture and industry. Agricultural revolution was the first major step in the field of human production. The industrial revolution, the second major phase in this respect, made its echoes all over the world. The aim of this study is to examine the size of the industrial production in the Ottoman territories and in what ways the otoman empire was affected from the industrial revolution which was simultaneously happening in Europe. In order to demonstrate the local impications of these effects, this study focusses on the In the historical process Tarsus is one of the few Anatolian cities which can city of Tarsus, its industry and the change in its industry. In history, Tarsus is one of the few Anatolian cities which continued its historical continium unceasingly. The strategic location it possess, its fertile soil and rich raw material resources have made the city always an attractive settlement. In the second half of the 19th century, industrial activities was done by conventional methods here. However after the Ottoman-British Trade Agreement in 1838, the break in the Ottoman economic thought and its economic structure have also been reflected to its industry sector. It is possible to see the reflections of these breaks in the manufacturing sector of Tarsus. This study deals with the developments which lie behind the process of industrialization in Tarsus and the traditional craftsmen sector which is the infrastructure of these developments. The period under review covers the years from 1838-1856, because, after the 1860s there had been a revolution in the cotton production in Cukurova and this brought great impetus to the industrial production. Therefore this study is important as it sheds some light on how the need-centered small scale craftsmen which existed in the city, constituted the infrastructure of the industrial production in 1860.

PDF

___

Akyıldız, Ali. Tanzimat Döneminde Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform 18361856. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1993.
Alibeyov, Inkılâp. Sanayi Devrimi Döneminde Osmanlı Zanaatının Durumu Üzerine. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
Cevdet Darphane, (C.DRB): 488
Cevdet Darphane, (C.DRB.): 2143
Cevdet Darphane, (C.DRB.): 3002
Cevdet Maliye, (C.ML): 5297
Cevdet Maliye, (C.ML.): 544
Clark, Edward C. Osmanlı Sanayi Devrimi, (Çeviren: Yavuz Cezar), Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (Editör: Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu), Ankara: Phoenix Yayınları, 2006, s. 467481.
Derleme Sözlüğü. Cilt X, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1978.
Eldem, Vedat. Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayı- nevi, 3. baskı, 2003.
Güran, Tevfik. 19. Yüzyılda Osmanlı Tarımı. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1988.
Güran, Tevfik. Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları, Tanzimat I, Komisyon. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1999, s. 235259.
Hançerlioğlu, Orhan. Ekonomi Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi, 3. Baskı, 1977.
Hariciye Mektubi Kalemi (HR.MKT.): 42/99.
Hariciye Mektubi Kalemi (HR.MKT.): 56/78.
Hatt-ı Hümayun (HH.): 370/20372-D.
Hınz, Walter, İslamda Ölçü Sistemleri. (Çeviren: Acar Sevim), İstanbul: Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1990.
Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (17891856). cilt V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 7. baskı, 2000.
Keyder, Çağlar. Osmanlı İmparatorluğunda XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda İmalat Sanayi, Yeni Türkiye Dergisi. 701 Osmanlı Özel Sayısı II, Cilt 32, Sayı 6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2000, s. 185194.
Koçu, Reşat Ekrem. Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları, Başnur Matbaası, 1967.
Langlois, Victor. Eski Kilikya. (Çeviren: M. Rahmi Balaban), Mersin Halkevi Yayınları, Mersin: Yeni Mersin Basımevi, 1947. Maliye Varidat Defterleri (ML.VRD.): 2152.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.): 11808.
Mardin, Şerif. Tanzimattan Cumhuriyete İktisadi Düşüncenin Gelişimi (18381918), Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. cilt III, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, s. 618634.
Martal, Abdullah. Osmanlı Sanayileşme Çabaları (XIX. Yüzyıl), Yeni Türkiye Dergisi.
701 Osmanlı Özel Sayısı II. Cilt 32, Sayı 6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2000, ss. 215221.
Quataert, Donald. 19. Yüzyıla Genel Bir Bakış, Islahatlar Devri 18121914, (Çeviren: Süphan Andıç), Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 16001914. (Editörler: Halil İnalcık-Donald Quataert), cilt II, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004, s. 887-1051.
Quataert, Donald. Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. (Çeviren: Tansel Gü- ney), İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
Sadaret Mektubi Kalemi Umumiye (A.MKT. UM.): 254 /7.
Sadaret Mektubi Kalemi Umumiye (A.MKT. UM.): 54/56.
Sadaret Mektubi Kalemi, Deavi (A.MKT.DV.): 90/17.
Sarc, Ömer Celal. Tanzimat ve Sanayimiz, Tanzimat I, Komisyon. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1999, s. 423440.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi (1839-1876), Türk Modernleşme Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiri-Makaleler Ercüment Kurana Saygı. 14 Mayıs 2005, Ankara, 2006, ss. 263-278.
Tarsus Şeriye Sicilleri (TŞS.): 289, 290, 291, 292, 293 Numaralı Defterler.
Tanilli, Server. Uygarlık Tarihi. İstanbul: Adam Yayınları, 4. baskı, 2000.
Tarihten Güncele Mersin, Mersin Belediyesi, Hazırlayan: ODAK (Ortadoğu Toplumsal Araş- tırmaları Ltd.), 1992.
Toprak, Zafer. İktisat Tarihi, Türkiye Tarihi, Osmanlı Devleti (16001908). (Yayın Yönetmeni: Sina Akşin), İstanbul: Cem Yayınevi, 6. baskı, 2000, s. 219268.
Toprak, Zafer. Osmanlı Devletinde Para ve Bankacılık, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. cilt III, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 760770.
Türkçe Sözlük. Cilt I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985. Yazıcı, Erdinç, Yirminci Yüzyılda Gelenekten Moderniteye Türk Sosyo-Kültürel Yapısında Gözlenen Değişmeler, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Özel Sayısı. 2002, s. 223-245.
Yorulmaz, Şerife. Aydın Vilayetinde Madenler (18501908). İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 1994.