ÖZBEKİSTAN'DA MEVSİMSEL BAYRAMLAR VE ÖZEL GÜNLER

Özbekistanın bağımsızlığına kavuşmasından sonra Sovyetler döneminde yasaklanan ya da hor görülen birçok örf ve adet hem resmi zeminde hem de halk arasında daha coşkulu kutlanmaya başlanmıştır. Özbeklerin yaşadığı Türkistan bölgesinin geçirdiği tarihi süreç günümüzde Özbek folklorundaki birçok uygulamanın ortaya çıkışında etkili olmuştur. Özbeklerin hayatında merasimler, mevsimsel, ailevi (gündelik hayat) ve dini merasimler şeklinle üç ana gruba ayrılır. Bu merasimlerden mevsimlere bağlı olanları Özbek toplumunun kültürel hayatında önemli yer tutmaktadır. Mevsime bağlı merasimler, kışa bağlı merasimler, bahara bağlı merasimler ve güz mevsimine bağlı merasimler şeklinde görülmektedir. Nevruz, Mehrcan, Sede, Gül Seyilleri, Hasıl Bayramı gibi bayram ve şenliklerde eski Türk inançlarının ve Özbekler öncesinde bölgeye yerleşmiş olan yerleşik unsurların ve komşu bölgelerdeki kültürlerin etkisini görmek mümkündür. Nevruz Orta Asya ve Orta Doğu halklarının eski geleneksel yeni yıl bayramıdır. Yine Lale Seyli Özbek halkının eski ve milli şenliklerinden biri olup, Harezm, Buhara ve Baysunda Kızıl Gül (Gul-ı Surh), Kokand, İsfara, Taşkent, Çust gibi bazı yörelerde Lale Seyli, bazı yerlerde ise Bayçiçek şenliği gibi isimler ile düzenlenmiştir. Lale şenliği Nevruz bayramından sonra nisanın sonu mayısın başlarında laleler açıldığı dönemde gerçekleştirilmektedir. Bahar şenlikleri dışında güz mevsimlerinde de kutlanan özel gün ve şenlikler vardır. Bunlardan biri hasat bayramı olup günümüzde şehir merkezlerinde de kutlanmaya başlanmıştır.

The Seasonal Festivals and Special Days in Uzbekistan

A lot of customs and traditions which were neither forbidden or despised in Soviet era began to be celabrated more enthusiasticly both in formal life and among the public after the Independence of Uzbekistan. The historical process experienced by Turkestan era and also where Uzbeks live affected to arise many practice in Uzbek folklore.Ceremonies in Uzbek life divided into three title as seasonal, daily and religious. Among these ceremonies, seasonal ceremonies take important place in Uzbeks societies cultuel life. This seasonal ceremonies ara attached to winter, spring and autumn periods. It is possible to observe old Turkic beliefs, cultures of neighborhood regions and cultures of people who settled Turkestan before Uzbeks in the Nowruz, Mehircan, Sade, Gul Seyli holidays and festivals. Nowruz is an old traditional new year holiday of societies who live in Middle Asia and Middle East. Besides, Lale Seyli that is one of the old and national festival of the Uzbeks has been orginized in Khorezm, Bukhara and Baysun under the name of Kızıl Gul (Gul-ı Surh), in Kokand, İsfara, Tashkent and Çust under the name of Bayçiçek and Lale Seyli. Tulip ceremony however, have been hold after Nowruz holiday that coincide with end of April and beginning of May when tulips were bloomed.Except for spring ceremonies, there were celabrated special days and ceremonies in automn. One of them is harvest ceremony and it is began to be celabrated in city centers today.

PDF

___

Aşirov, A. Adhamcan. On The Problem of Initiation And Cyclical in Uzbek Family Ceremonies in The 20th Century, XX. Century in The History of Central Asia, Taşkent 2004:61-63.
Aşirov, A. Adhamcan. On The Concept of Uzbek Etnic Mentality, Central Asian Studies Vol. 8, Seul, 2003: 261-267.
Aşirov, A. Adhamcan. Ozbek Xalqining Qadimiy Etiqod va Marosimlari. Taşkent: Alisher Navoiy Nomidagi Ozbekiston Milliy Kutubxonasi Neşriyatı, 2008.
Biruni, Abu Rayhan. Qadimgi Xalqlardan Qolgan Yodgorliklar Tanlangan Asarlar 1. Cilt, Yay. Hazırlayan: A. Rasulov. Taşkent: Fan Neşriyatı, 1968.
Cumakunova, Gülzura. Kırgızların Nooruz Kutlamalarında Eski Türk İnançlarının İzleri, Türk Dünyasında Nevruz, Üçüncü Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000: 75-79.
Gardiziy, Аbu Said. Zayn Al-Ahbor. Taşkent: Fan Neşriyatı, 1991.
Golden, B. Peter. Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev: Osman Karatay. Çorum: Karam Yayınları, 2006.
Hayyam, Ömer. Navroz. Taşkent: Mehnat Neş- riyatı, 1990.
Hemraev, Abdurahman. Prazdnik Krasnoy Rozi Obshestvenniy Nauk Uzbekistana, №6, Taşkent, 1958: 72-78.
İnan, Abdulkadir. Makaleler ve İncelemeler I. Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 1998a.
İnan, Abdulkadir. Makaleler ve İncelemeler II. Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 1998b.
İsrailov, Ulugh Beg. Özbekistan Büyükelçisi Abdurgaffur Abdurrahmanov Adına Baş Katip Ulugh Beg İsrailovun Nevruz Konuşması, Nevruz ve Renkler, Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1996: 33-35.
Narşahi, E. Buxoro Tarixi, Yay. Hazırlayan Professor Shamsiddin Kamoliddin. Taşkent: Şark Neşriyatı, 2011.
Nevai, Alişer. Mukammal Asarlar Toplami 20 Jildlik, 16. Cilt. Yay. Hazırlayan Abdulkadir Hayitmetov. Taşkent: Ozbekiston Fanlar Akademiyasi Til va Adabiyot İnstitut Neşriyatı, 2011.
Snesarev, Gleb Pavlovich. Reliktы Domusulmanskix Verovaniy i Obryadov u Uzbekov Xorezma. Moskova: Nauka, 1969.
Suhareva, Olga Alekseevna. Praznestva Svetov u Ravninnыx Tadjikov (Konets XIX nachalo XX v), Drevnie Obryadi Verovaniya i Kulti Narodov Sredney Azii, Moskova: 1986: 31- 46.
Şaniyazov, Кarim. Ozbek Halqining Şakllaniş Carayani. Taşkent: Şark Neşriyatı, 2001.
Şengül, Abdullah. Türk Kültüründe Nevruz Mete Handan Atatürke, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006; 8(3):161-170.
Togan, Zeki Velidi. Bugünkü Türkili ve Yakın Tarihi, I. Cilt. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
Qarobaev, Osman. Ozbek Bayramlari. Taşkent: Şark Neşriyatı, 2002.