Kurtarıcı kargadan burnu pislikten çıkmayan kargaya: Türk halk anlatılarında karganın dönüşümü

Kargalar, ölümü çağrıştıran kara renkleri, uğursuz olarak nitelenen sesleri ve leşlere düşkünlükleri ile pek çok toplumda genellikle kötülük ifadesi olarak görülmüştür. Türk kültür tarihindeyse kargaya yönelik anlayış, olumludan olumsuza giden bir dönüşüm izlemektedir. Bu çalışmanın amacı, bu dönüşümü, yansıdığı anlatılar üzerinden göstermektir. Bu çerçevede Vusun anlatıları, Dede Korkut Kitabı’ndan Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikâyesi, atasözleri, ninniler, hatta Mustafa Kemal Atatürk’ün çocukluk yıllarına atfedilen karga hatırası gibi Türk kültürünün sözlü ve yazılı ürünleri incelenmiştir. Böylece karga, kurtla birlikte karşımıza çıktığı Vusun anlatılarında tamamen olumlu anlamlarla nitelenirken, İslamiyet’in etkisiyle birlikte, Divan-ı Lügat’it Türk’te ve Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikâyesinde hem olumlu hem de olumsuz olarak yansıtılmıştır. Yarı göçebe Oğuz Türkleri için her ne kadar karga olumlu anlamlar taşısa da yerleşik yaşamın da etkisiyle karga tamamen uğursuz olarak görülmüştür. İlk anlatılarda kurtla beraber işbirliği halindeki karga, yerleşik yaşamda doğal olarak yalnızlaşarak tanrısal özelliklerini kaybetmiş ve günümüz halk anlatılarına neredeyse sadece olumsuz özellikleriyle yansıtılmıştır.

From savior to dirt lover crow: Transformation of crow in Turkish folk narratives

Since their black colors evoking death, their voices characterized as curse and their addiction to carcasses crows generally are depicted in many society almost completely negative meanings. In Turkish cultural history comprehension towards crow follows a transformation from positive to negative sense. The aim of this study is to show this transformation by using the narratives reflected to it. In this context oral and written creations of Turkish culture such as Vusun narratives, the story of Bugach Khan, Son of Dirse Khan in The Book of Dede Korkut, proverbs, lullabies and even like a memory about a crow related with the Mustafa Kemal Atatürk’s childhood are studied. In this way crow which occurs with the wolf together in Vusun narratives is characterized as completely positive meanings, with the influence of Islam is reflected in the book of Divan-ı Lügat’it Türk and the story of Bugach Khan, Son of Dirse Khan both positive and negative sense. In spite of having some positive meanings for semi-nomadic Oghuz Turks, crow with the effects of sedantarization is perceived as fully curse. Crow in cooperation with the wolf in first narratives it appears, isolated naturally and lost its divine peculiarities in sedentary life and has been reflected in contemporary folk narratives almost only negative features.

PDF

___

Akalın, L. Sami, 1990, Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aksoy, Ömer Asım, 1984, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Atalay, Besim, 1985, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, Cilt I., Ankara, T.D.K. Yayınları.
Bukowick, Karen Elizabeth, 2004, Truth and Symbolism: Mythological Perspectives of the Wolf and Crow, Boston College Honors Program, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Elmalılı M. Hamdi Yazır, 2006, Hak Dini Kur’an Dili Meâli, (Sadeleştirenler Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç) Ankara, Akçağ Yayınları.
Ergin, Muharrem, 2007, Dede Korkut Kitabı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
Esin, Emel, 2001, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
Esin, Emel, 2006, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
Jila, Namu, 2006, “Myths and Traditional Beliefs about the Wolf and the Crow in Central Asia. Examples from the Turkic Wu-sun and the Mongols, Asian Folklore Studies”, 65, 161-177.
Kalafat, Yaşar, “Dadaliler-Dedeliler”. Yayınlanmamış Bildiri. İnternet Erişim Adresi: http://www. yasarkalafat.info/index.php?ll=news&w=1 (03.04.2009)
Ögel, Bahaeddin, 1993, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar), I. Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Pellat, Ch. 1991, “Ghurâb”. The Encyclopaedia of Islam, Volume II C-G, Leiden, E. J. Brill.
Roux, Jean-Paul, 2005, Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
Sax, Boria, 2006, Toplumun Aynasında Karga, İstanbul, Kitap Yayınevi.
U.X.L Encyclopedia of World Mythology, 2009, Vol. 5, Gale, Cengage Learning.