Klasik Türk Şiirinde saçı geleneği

Klasik edebiyatımızın kaynakları; dinî kaynaklar, İran esatiri ve yerli kaynaklar olmak üç grup hâlinde değerlendirilir. Bunlardan ilk ikisi İran, Arap ve Türk edebiyatlarında benzer kullanımlarla karşımıza çıkar.Yerli kaynaklar ise bu edebî geleneğin millî tarafını oluşturmaktadır. Bu bakımdan bunların değerlendirilmesi ayrı bir önem arz eder. Ayrıca bu tip araştırmalar, divan şiiri ile şairinin sosyal konumunu ortaya koyan çalışmalardır. Divan şiiri ile halk kültürü arasındaki mesafenin tespiti de yine bu tip çalışmalarla mümkün olacaktır.Bu çalışmada, Türklerin Gök Tanrı inancını benimsediği dönemlerden bugüne kadar canlılığını sürdüregelen ve Türk kültüründeki devamlılığın bir göstergesi olan saçı geleneğinin, klasik edebiyatımızdaki yansımaları üzerinde durulacak; saçı kelimesinin metinlerde kazandığı anlamlar tasnif edilmeye çalışılacaktır.

"Saçı" tradition in classical Turkish literature

Sources of Classical Turkish Literature is examined by groups named religious sources, Persian legends and local sources. First two of them has parallel usages in Persian, Arabic and Turkish literatures. Local sources are formed by national elements in this literary tradition. In this regard to be examined of this sources is very important. Besides this kind of works put forth the position of Divan poems and poets. The distance between Divan poem and folk culture also can be fixed by this kind of works.In this work tradition of “saçı” which continues from the ages of “Gök Tanrı” religion to present and also is a indicator of Turkish culture’s continuity will be examined according to classical Turkish literature, meanings of “saçı” word in vairous texts will be tried to classify.

PDF

___

Bekki, Salahaddin (1996), “Türk Mitolojisi’nde Kurban”, Akademik Araştırmalar, 3: 16-28.
Ercilasun, Ahmet Bican vd. (1992). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Eröz, Mehmet (1977). Türk Kültürü Araştırmaları, İstanbul: Kutluğ Yay.
Gönüllü, A. Rıza (1986). “Saçı Adetine Dair Notlar” Türk Folkloru Dergisi, 89: 9-11.
Güler, Ali (2000). “Türklerde Saçı Geleneği”, Bilge Dergisi, 25: 22-26.
Hoca Sadettin Efendi (1992). Tacü’t-Tevârih, C. I, (Haz.: İsmet Parmaksızoğlu), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
http://www.geocities.com/masal_bekcisi/samanizm_ eski_turk.htm 09.08.2007.
İbn-i Bibi (1996). El Evâmirü’l-Alâ’iyye Fi’l Umûri’l- Alâ’iyye (Selçuk-Nâme), (Çev: Mürsel Öztürk), C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
İnan, Abdülkadir (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: TTK Yay.
İnan, Abdülkadir (1998). “Eski Türklerde Teslim ve İtaat Sembolleri”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, Makaleler ve İncelemeler, C.1, Ankara: TTK Yay.
Kafesoğlu, İbrahim (1956). Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara: TTK Yay.
Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dinî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Kafesoğlu, İbrahim (1996). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yay.
Kestelli, Raif Necdet (2004). Resimli Türkçe Kamus (Haz. Recep Toparlı vd.) Ankara: TDK Yay.
Köksal, Hasan (1996). “Türk Düğünlerinde ‘Saçı’ Geleneği, buna Bağlı Ritler-Pratikler”, III. Miletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri 9-11 Ekim 1995, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Köymen, Mehmet Altay (1992). Büyük Seçuklu İmparatorluğu Tarihi C. III, Ankara: TTK Yay.
Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Kitabevi,
Onay, Ahmed Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar (Haz. C. Kurnaz), Ankara: TDV Yay.
Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1996). İstanbul: MEB Yay.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: MEB Yay.
Taneri, Aydın (1997). Türk Devlet Geleneği, İstanbul: MEB Yay.
Tarama Sözlüğü (1996). C.V. Ankara: TDK Yay.
Turan Osman (1965). Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yay.
Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
Yaşa, Recep (2003). “Selçuklularda Saçı Geleneği”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 200: 41-43.
KULLANILAN METİNLERİN KAYNAKLARI:
Abdullah Bosnavî: BANKIR, M. Malik (2004). “Abdullah Bosnavî, Şerh-i Cezire-i Mesnevi (Metin- İnceleme-Sözlük)” İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Abdülvâsi Çelebi: GÜLDAŞ, Ayhan (1996). Abdülvâsi Çelebi, Halilnâme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Ahmed Paşa: TARLAN, A. Nihad (1992). Ahmed Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Ahmedî: AKDOĞAN, Yaşar (1979). “Ahmedî Dîvânı ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sentaks, Sözlük”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Âsaf: CEYLAN, Ömür (1994). “Âsaf (Damad Mahmud Celâleddin Paşa): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Transkripsiyonlu Metni”, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne.
Atâyî: http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/ 234950__metin.pdf (25.10.2008), Nev’izâde Atâ’î, Sohbetü’l-ebkâr.
Bâkî: KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: AKDTYK Yay.
Ca‘fer Çelebi: ERÜNSAL, İsmail (1983). The Life and works of Taci-zade Ca‘fer Çelebi: With Critical Edition of His Divan, İstanbul: İÜEF Yay.
DLT-I: Divanü Lügat-it-Türk (1985). (Çev. Besim Atalay), Ankara: TDK Yay.
Ebu’l-hayr: GÜNŞEN, Ahmet (2004). İpsalalı Ebu’l-hayr, Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin), Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
Enverî: KURNAZ, Cemal- TATÇI, Mustafa (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı, Ankara: MEB Yay.
Fasîhî: GÖKALP, Halûk (2001). “Fasîhî Divanı: İnceleme-Metin,” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Adana.
Figânî: KARAHAN, Abdülkadir (1966). Kanuni Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figânî ve Divançesi, İstanbul: İÜEF Yay.
Gelibolulu Âlî: ARSLAN, Mehmet (1999). “Âlî Sûrnâmesi”, Türk Edebiyatında Manzum Surnâmeler (Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri), Ankara: AKM Yay.
Hâletî: KAYA, Bayram Ali (1996). “Azmîzâde Haletî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Edirne.
Hasan Ziyâ’îa: GÜRGENDERELİ, Müberrâ (2002). Hasan Ziyâ’î, Hayatı-Sanatı ve Dîvânı (İnceleme- Metin), Ankara: Kültür Bak. Yay.
Hasan Ziyâ’îb: GÜRGENDERELİ, Müberrâ (2007). Mostarlı Ziyâ’î, Şeyh San’ân Mesnevisi, İstanbul: Kitabevi Yayınevi Yay.
Hayâlî: TARLAN, Ali Nihad (1992). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Hüdâyî: TANYERİ, M. Ali- KAÇALİN, Mustafa S. (2004). Hüdâyî, (Salâ Muslısı) Dîvân, İstanbul.
Lâmi‘î: ESİR, Hasan Ali (1998). “Lâmi‘î Çelebi, Ferhad ile Şîrîn (İnceleme-Metin-İndeks)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Lebîb: KURTOĞLU, Orhan (2004). “Lebîb Divanı (İnceleme-Metin-Sözlük)”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
Mes’ud Bin Ahmed: DİLÇİN, Cem (1991).
Mes’ud Bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr (İnceleme- Metin-Sözlük), Ankara: AKM Yay.
Mürîdî: KILIÇ, Atabey (2005). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin) İzmir: Akademi Kitabevi Yay.
Nailî: İPEKTEN, Haluk (1990). Nailî Divânı, Ankara: Akçağ Yay.
Necâtî Bey: TARLAN, Ali Nihad (1992). Necâtî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Nedim: MACİT, Muhsin (1997). Nedim Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Nev’î: TULUM, Mertol-TANYERİ, M. Ali (1977). Nev’î Divanı, İstanbul: İÜEF Yay.
Revanî: AVŞAR, Ziya (07.11.2008) Revanî Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Tempdosyalar/ 235223__RevaniDivaniZiyaAvsar.pdf .
Sabit: KARACAN, Turgut (1991). Bosnalı Sabit, Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
Sâlim: İNCE, Adnan (1994). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim, Dîvân, Ankara: YÖK Matbaası.
Sâmî: KUTLAR, Fatma Sabiha (2004). Arpaemîni- zâde Mustafa Sâmî, Dîvân, Ankara: Kalkan Matbaası.
Süheylî: HARMANCI, M. Esat (2007). Süheylî, Divan, Ankara: Akçağ Yay.
Şânizâde Atâullâh: ÇİPİLOĞLU, Adviye Rabia (2005). “Şânîzâde Atâullah ve Divanı”, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
Şem’î: KARAVELİOĞLU, M. Ali (25.10.2008). On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem’î’nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi, http:// ekitap.kulturturizm. gov.tr/Tempdosyalar /235222_ _prizrenlisemi.pdf .
Şeyhî: İSEN, Mustafa- KURNAZ, Cemal (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Tutmacı: YOLDAŞ, Kazım (1998). “Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i: İnceleme-Metin”, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Malatya.
Vâlî: KÖKSAL, M. Fatih (2003). Yenipazarlı Vâlî, Hüsn ü Dil, İstanbul: Kitabevi Yay.