1909 Adana-Ermeni olaylarına bir tanık: Kibaroğullarının Ağıtı

Bu yazıda; üç yeni varyantı tespit edilen “Kibaroğullarının Ağıtı” dolayısıyla, halk edebiyatına yansıyan 1909 Adana Ermeni olayları bağlamında Ermeni-Osmanlı ilişkisi konu edinilecektir. Türk Ağıt edebiyatında varyantları olan metin, Kibaroğulları’ndan Bahar Savaş tarafından 95 yaşındaki bir kişiden derlenmiş/not edilmiş ve ilk kez burada yayımlanacaktır. Ağıt Metninin 6 varyantı olup, burada karşılaştırma malzemesi olarak yer verileceklerin içinde en kapsamlısı İsmail Görkem tespitidir. Metnin dayandığı 1909 Adana olayları başka tarihi kayıt ve bilgilerle kontrol edilecektir. Bu sözlü metne uygun kayıtlardan biri Yılmaz Öztuna’nın popüler tarih kitabı, diğeri Cemal Paşa ve Veron Dumehjian’ın anıları, bir diğeri ise güvenilir bir Almanca ansiklopedidir. “Kibarların Destanı” ağıtı, Cemal Paşa’nın tutumunu ve dönemin hükümet politikasını eleştiren Türklerin bu olaylardan ne denli olumsuz etkilendiklerine tanıklık etmektedir.

Documentary dead complaints for Turkish-Armenian fight 1909 in Adana: Kibaroğullarının Ağıtı

In this essay it is aimed to publish the three Turkish dead complaint texts from Adana, those the execution of the sons from Kibaroğulları, a Turkish family, due to the Turkish-Armenian fight in the year 1909. The dead complaint texts composed by a relative of Kibaroğulları named Bahar Savaş from Adana recorded by one 95 years old person and are published for the first time here. There are 6 versions to this dead complaint, of which three are shown here as comparison material: the version of İsmail Görkem is the most extensive. Those the dead complaint underlying Turkish-Armenian fight of 1909 is here checked by further historical documents. A consistent counterpart for the verbally delivered dead complaint texts, exactly the same as Öztunas remarks form the memory-moderate excessive quantity of the memoirs of Cemal Paşa and Veron Dumehjian as a parallel to those from a German history dictionary. The dead complaint “Kibarların Destanı” proves innocence of the Turks who are executed and criticizes the attitude of the governor Cemal Pascha and the policy of the government at that time.

PDF

___

(Bahriye Nazırı ve 4. Ordu Kumandanı) Cemal Paşa: Hatırat, Yay. Haz. Metin Martı, Arma Yayınları: 17, Tarih-Anı: 6, 5. Baskı, İstanbul 1996.
Başgöz, İlhan: “Tek taraflı bakan yanılır”, Radikal Gazetesi, 22 Mayıs 2005. http://www.radikal. com.tr/haber.php?haberno=153497 (20.12.2008)
Belgelerle Ermeni Sorunu, T.C. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Askeri Tarih Yayınları, Ankara 1983.
Bozdoğan, Mehmet: “Müftüye Ağıt”. Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 100, Kasım 1957, s. 1600.
Cagnat, Rene ve Michel Jan: İmparatorluklar Beşiği. SSCB, Çin ve İslam’ın Arasında Orta Asya’nın Yazgısı. Çev.: Erden Akbulut ve T. Ahmet Şensılay. Alan Yayıncılık, İstanbul 1992.
Esen, Ahmet Şükrü: Anadolu Ağıtları (Yay. Haz.: Pertev Naili Boratav ve Remy Dor), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1982.
Fischer Weltgeschichte. Der Islam II: Die islamischen Reiche nach dem Fall von Konstantinopel, Bd. 15, hrsg. von Gustave Edmund von Grunebaum, Frankfurt a.M. 1990.
Görkem, İsmail: “Yukarıova “Çukurova” Ağıtları Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma” (İnceleme- Metinler), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 1990.
Kherdian, David: Der Schatten des Halbmonds [Hilalin Gölgesi], dtv pocket, Nr. 7856, München 1986.
Kocaman, Ahmet: “Çukurova’da Hikayeler ve Hikayeli Ağıtlar”, Mezuniyet Tezi, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, Erzurum 1977, s. 21-22. (Görkem 1990’dan)
Öztuna, Yılmaz: Büyük Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 7, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1978, s. 226-227.
Ünal, Fatma: “Çukurova Aşiretlerinden Derlemeler”, Mezuniyet Tezi, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Ankara 1973, s. 140- 141. (Görkem 1990’dan)
Yıldız, Ali: “Çerçili Köyü “Islahiye-Gaziantep” Halk Edebiyatı Ürünleri”, Mezuniyet Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Elazığ 1979. (Görkem 1990’dan)