Ermeni Kıpçakları mı Gregoryen Kıpçaklar mı?

XVI-XVII. yüzyıllarda başta Lvov, Kamenets-Podolsk, Lutsk olmak üzere Ukrayna, Lehistan, Romanya, Moldavya, Kırım’daki vs. Gregoryen Kıpçak toplumu tarafından oluşturulmuş zengin yazılı miras 1521-1669 yıllarında Ermeni alfabesiyle fakat Kıpçak dilinde düzenlenmiştir. İlmi edebiyatta Ermeni alfabesiyle yazılmış bu Kıpçakça metinler bilerek ya bilmeyerek Ermeni-Kıpçak, Kıpçakça Ermeni Eserleri, Ermeni Kıpçakçasıyla yazılmış eserler olarak adlandırılmakta, söz konusu eserleri vücuda getirmiş olan ahaliye de Ermeni Kıpçakları, Kıpçak dilli Ermeniler, Türk dilli Ermeniler denmektedir. Makalede Türk tarihi, Türk edebiyat tarihi ve yazılarından çeşitli örnekler verilerek Ermeni harfleriyle yazılmış metinleri oluşturan topluluğun Türkçe konuşan Ermeniler mi, yoksa Hıristiyanlığın Gregoryen mezhebine intisap etmiş Türkler mi? sorusuna cevap aranmaktadır.

The Armenian Qypchaqs or Gregorian Qypchaqs?

The rich written heritage created by the Gregorian Qypchaq community dwelling in Ukraine, Poland, Romania, Moldovia, Crimea, etc., especially in the cities of Lvov, Kamenets-Podolsk, and Lutsk in XVI-XVIIth Centuries was written between 1521 and 1669 in the Armenian alphabet but the Qypchaq language. These Qypchaq texts written in the Armenian alphabet are called, deliberately or indeliberately, Armenian-Qypchaq, Armenian-Qypchaq Monuments, or Written Monuments of Armenian-Qypchaq Languages in the scientific literature, and the community that created these works are called Armenian Qypchaqs, Qypchaq speaking Armenians, or Turkish speaking Armenians. In the article, various examples will be given from the Turkish history, Turkish literature history and written works, thus an answer will be sought to the question whether the community that created those texts written in the Armenian alphabet were Turkish speaking Armenians or Qypchaqs/Turks that joined the Gregorian sect of Christianity?

PDF

___

1. Abdullin İ. A., “Pamyatnaya Zapiska” Agopa na Armyano-Kıpçakskom Yazıke (1620) / Sovetskaya Tyurkologiya, No: 3, 1971.
2. Altınkaynak E., Gregoryan Kıpçak Dil Yadigarları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
3. Ançabadze Z. V., Kipçaki Severnogo Kavkaza po Dannım Gruzinskih Letopisey XI-XIV vv. / Materialı Sessiyi po Probleme Proishojdeniya Balkarskogo i Karaçayevskogo Narodov, Nalçik, 1960.
4. Aynakulova G. İ., Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine / Millî Folklor, Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, Yaz, No 74, 2007.
5. Balakayev M., Tomanov M., A. K. Kurışcanov. İssledovaniye po Leksike Starokıpçakskogo Pismennogo Pamyatnika XIII v.-“Tyurksko-Arabskogo Slovarya” //Sovetskaya Tyurkologiya, 1971, No 3.
6. Baykara T., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I. Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1988.
7. Brosset M. F., Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Çeviren H. D. Andreasyan; Notlar ve yayına hazırlayan E. Merçil, Ankara, TTK, 2003.
8. Buniyatov Z., Azerbaycan v VII-IX vv., Baku, 1965.
9. Burnaby F., At Sırtında Anadolu, Çeviren F. Taşkent, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
10. Caferoğlu A., Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1984.
11. Canard M., Arminıya / Encyclopedia of İslam (Eİ), I. Cilt, New Edition, Leiden-London, 1960.
12. Chirli N., Algış Bitiği, Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı (An Armeno Kipchak Prayer Book), Haarlem-Netherlands: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi, 2005.
13. Daşkeviç Y. R., Armyanskiye Kolonii na Ukraine v İstoçnikah i Literature XV-XIX Vekov (İstoriografiçeskiy Oçerk), Erevan, İzdatelstvo AN Armyanskoy SSR, 1962.
14. Dunlop D. M., The History of the Khazars, 1954.
15. Garkavets A. N., “Kamenetskaya Hronika” Bratyev Svyaşennika Agopa i Aksenta, 1610-1652 / Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye I. Katalog i Tekstı Pamyatnikov Armyanskim Pismom, Almatı, “Deşt-i-Kıpçak”, 2002.
16. Garkavets A. N., Kıpçakoyazıçnıye Armyane i Kıpçakskoye Armyanopismennoye Naslediye XVI-XVII Vekov / Garkavets A.N., Sapargaliyev G.; Töre Bitiği. Kıpçaksko-Polskaya Versiya Armyanskogo Sudebnika i Armyano-Kıpçakskiy Protsessualnıy Kodeks. Lvov, Kamenets-Podolskiy, 1519-1594. Almatı, “Deşt-i Kıpçak”, “Baur”, 2003.
17. Garkavets A. N., Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye I. Katalog i Tekstı Pamyatnikov Armyanskim Pismom, Almatı, “Deşt-i-Kıpçak, 2002 (1084 sayfa).
18. Garkavets A. N., Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye II. Pamyatniki Duhovnoy Kulturı Karaimov, Kumanov-Polovtsev i Armyano-Kıpçakov, Almatı, Kasean / Baur, 2007.
19. Garkavets A. N., Zagadoçnıye Ukrainskiye Armyane, Kotorıye Govorili, Pisali i Molilis po Kıpçakski i 400 Let Nazad Napeçatali Pervuyu v Mire Kıpçakskuyu Knigu / Garkavets A.N., Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye I. Katalog i Tekstı Pamyatnikov Armyanskim Pismom, Almatı, “Deşt-i Kıpçak”, 2002.
20. Garkavets A. N., Khurshudian E., Armenian- Qypchaq Psalter Written by Deacon Lussig from Lvıv 1575-1580, Edited by Alexander Garkavets, Eduard Khurshudian, Almatı, “Desht-i Qypchaq”, 2001.
21. Garkavets A.N., Sapargaliyev G. Töre Bitiği. Kıpçaksko-Polskaya Versiya Armyanskogo Sudebnika İ Armyano-Kıpçakskiy Protsessualnıy Kodeks, Lvov, Kamenets-Podolskiy, 1519-1594, Almatı, “Deşt-i Kıpçak”, “Baur”, 2003.
22. Grigoryan V. R., Aktovıye Knigi Armyanskogo Suda Goroda Kamenets-Podolska / İstoriçeskiye Svyazi i Drujba Ukrainskogo i Armyanskogo Narodov, Erevan, İzdatelstvo AN Armyanskoy SSR, 1961.
23. Grigoryan V. R., İstoriya Armyanskih Koloniy Ukrainı i Polşi (Armyane v Podoliyi), Erevan, İzdatelstvo AN Armyanskoy SSR, 1980.
24. Grigoryan V. R., Ob Aktovıh Knigah Armyanskogo Suda Goroda Kamenets-Podolska (XVIXVII vv.) / Vostoçnıye İstoçniki po İstorii Narodov Yugo-Vostoçnoyi Tsentralnoy Yevropı I, (Pod Red. A. S. Tveritinovoy), Moskva, İzdatelstvo Nauka, 1964.
25. Grousset R., Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Çeviren S. Dolanoğlu, İstanbul, Aras Yayınları, 2005.
26. Grunin T. İ., Dokumentı na Polovetskom Yazıke XVI v. Sudebnıye Aktı Kamenets-Podolskoy Armyanskoy Obşinı. (Transkriptsiya, perevod, predisloviye, vvedeniye, grammatiçeskiy kommentariy i glossariy T. İ. Grunina), Moskva, “Nauka”, 1967.
27. Ercilasun A. B., Örneklerle Bugünkü Türk Alfabeleri, Ankara, Akçağ AŞ., 2005.
28. Ercilasun A. B., Türk Dünyasının Entegrasyonunda Dilin Rolü / Gazi TÜRKİYAT, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Güz, 2007, I.
29. Ergin M., Türklerde Yazı ve Alfabeler, Ankara, TDEK, 2. cilt, 2. baskı, 1992.
30. Әliyeva L. A., Qıpçaqlar vә Azәrbaycan (Etnogenez Kontekstindә), Bakı, Bakı Universiteti Nәşriyyatı, 2006.
31. Faulmann C., Yazı kitabı Tüm Yerkürenin Tüm Zamanların Yazı Göstergesi ve Alfabeleri, Çeviren I. Arda, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, 2001.
32. Katanov N. Ö., Etnografiçeskiy Obzor Turetsko- Tatarskih Plemen, Kazan, 1894.
33. Kapral M., Pravovoye Ustroystvo Armyanskoy Obşinı Lvova v XIV-XVIII vv. Obzor Dokumentov / Garkavets A.N., Sapargaliyev G., Töre Bitiği. Kıpçaksko- Polskaya Versiya Armyanskogo Sudebnika i Armyano-Kıpçakskiy Protsessualnıy Kodeks, Lvov, Kamenets-Podolskiy, 1519-1594, Almatı, “Deşt-i Kıpçak”, “Baur”, 2003.
34. Kasapoğlu Çengel H., Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış TÖRE BİTİĞİ ve Eserdeki TÖRE, YARGI, BİTİK Terimleri Üzerine, Gazi TÜRKİYAT Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Güz, 2007, No: 1, s. 77-95.
35. Kırzıoğlu M. F., Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar. İlk Kıpçaklar (M.Ö. VIII - M.S. VI.ve Son Kıpçaklar (118, 1195) İle Ortodoks - Kıpçak Atabekler Hükümeti (1267-1578) (Ahıska / Çıldır Eyaleti Tarihi’nden, Ankara, TTK, 1992.
36. Koçaş S. M., Tarihte Ermeniler ve Türk- Ermeni İlişkileri, Ankara, Altınok Matbaası, 1967.
37. Köprülü M. F., Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, Ötüken Yayınları, 1984.
38. Kraelitz-Greifenhorst F., Ermeni Harfleriyle Türkçe Hakkında Araştırmalar, Çeviren H. T. Karateke, Kebikeç, No 4, 1996.
39. Kudryaşov K. V., Borba Rusi s Koçevnikami Priçernomorskih Stepey / Kudryaşov K. V., Pro İgorya Severskogo, Pro Zemlyu Russkuyu, Moskva, 1959.
40. Kurat A.N., IV.-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, Murat Kitabevi, 1992.
41. Kurışcanov, K İstorii İzuçeniya Razgovornoy Reçi Kıpçakov XIII-XIV vv. // İzvestiya AN KazSSR, Seriya Obşestvennıh Nauk, 1970, No 6.
42. Kut A. T., Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Destanlar I, Halk Kültürü, 1984 / 3, İstanbul, 1984.
43. Kut A. T., Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Halk Kitapları, Halk Kültürü, 1984 / 1, İstanbul, 1984.
44. Lordkipanidze M. D., İstoriya Gruzii XInaçale XIII v.v., Tbilisi, Metsniereba, 1974.
45. Murguliya N. P., K Voprosu Pereseleniya Polovetskoy Ordı v Gruziyu // İz İstoriyi Ukrainsko- Gruzinskih Svyazeyi, AN Ukrainskoy SSR, Kiyev, İnstitut İstoriyi, 1971.
46. Pamukçiyan K., Ermeni Harfli Türkçe Elyazması Bir Destan / Halk Kültürü, 1984 / 3, İstanbul, 1984.
47. Pamukçiyan K., Ermeni Harfli Türkçe Metinler, Aras Yayını, İstanbul, 2002.
48. Pamukçiyan K., İkinci Sultan Mahmud’a Dair Ermeni Harfli Türkçe Dört Manzum Methiye / Belleten, C., LIV, Sayı 209-211, s. 1053-1071, Ankara, TTK, 1991.
49. Pritsak O., Kıpçakça / Tarihi Türk Şiveleri, Derleyen Mehmet Akalın, Ankara, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No 551, 1979.
50. Rasonyı L., Tarihte Türklük, Ankara, TTK, 1993.
51 Rasonyı L., Tuna Havzasında Kumanlar / Belleten, III. Cilt, Sayı 11/12, s. 401-422, Ankara, TTK, 1939.
52. Şaniyazov K. Ş., K Etniçeskoy İstoriyi Uzbekskogo Naroda, (İstoriko-Etnografiçeskoye İssledovaniye na Materialah Kıpçakskogo Komponenta), Taşkent, “Fan”, 1974.
53. Toğan A. Z. V., Azerbaycan / İslam Ansiklopedisi (İA), C. II., İstanbul, 1993.
54. Turan O., Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ankara, 1965.
55. Tümer G., Küçük A., Dinler Tarihi, Ankara, Ocak Yayınları, 1997.
56. Uras E., Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul, 1987.
57. User H. Ş., Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Ankara, Akçağ, AŞ., 2006.
58. Vostoçnıy Turkestan v Drevnosti i Rannem Srednevekovye: Etnos, Yazıki, Religii, Redaktor A. A. Pimenov, Moskva, Nauka, Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, 1992.
59. Zajaczkowskı A., Karaims in Poland. History, Language, Folklore, Science, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa Mouton & Co, La Haye-Paris, 1961.
60. Garkavets A. N., http://www.qypchaq. unesco.kz
61 Garkavets A. N., http://www.qypchaq.unesco. kz/Qypchaq_Languages_Rus.htm
62. Garkavets A. N., http://www.qypchaq.unesco. kz/Garkavets-En.htm vs...