M. Öcal OĞUZ

Çok mekanlı ve/veya çok mezarlı anlatı kahramanları: Yunus Emre

Yunus Emre'nin Risaletü'n-Nüshıyye adlı mesnevisi ile sözlü gelenek içinde yaşatılması mümkün olmayan kimi şiirlerin de yer aldığı Divan'ı ile tarihî bir kişilik olduğu anlaşılıyor. Ancak Yunus Emre bu iki eserdeki yazılı kültüre aidiyet özelliklerinin dışında tamamen sözlü geleneğin ve sözel belleğin içinde yaşıyor. Birden çok Yunus'un olması, Yunus Emre'nin birden çok mezarının ve şiirlerinin birçok varyantının bulunması, hakkında menkabe ve efsane tarzı birçok anlatının kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılması, Yunus Emre'yi tarihsel kişilikten çok anlatı kahramanı olarak ele almayı gerektirmektedir. Yukarıda adları verilen iki eseriyle 13. yüzyılda yaşadığı kabul edilen proto-tipik Yunus Emre ile halk arasında birçok yüzyıl boyunca ve farklı coğrafyalarda anlatılan Yunus Emre'nin aynı yöntemle incelenmesi doğru sonuçlar vermemiştir. Proto-tipik Yunus Emre "yazan şair" olarak edebiyat tarihçisinin ilgi alanına girebilir. "Anlatılan derviş" veya "adına şiir üretilen şair" olan Yunus Emre'yi ise folkloristin incelemesi gerekir. Sözlü kültür alanında dervişliği ve adma üretilen şiirlerle yaşayan ve bu popülerleşme sayesinde günümüze gelen Yunus Emre'yi yazılı kültür uzun süre benimsememiştir. Yunus Emre'nin yazılı kültür tarafından benimsenmesi ile folklor çalışmalarının önem kazanması doğru orantılıdır. Bu da Yunus Emre'nin folklor disiplininin incelediği sözlü kültür alanında var olduğunun bir başka kanıtı olarak görülebilir. Bu ve benzer nedenlerle Yunus Emre, menkabeler içindeki hayatı, mezar ve makamları, her yüzyıldan ayrı bir lezzet barındıran varyanttı şiirleri ile folkloristin incelemesi gereken bir anlatı kahramanıdır.

Narrative heroes with many places or many graves: Yunus Emre

It is understood that Yunus Emre is a historical figure because of his mathnawi Risaletü'n-Nüshıyye and his Divan which consists of some of his poems that cannot be kept in oral tradition. However, in spite of having these two texts containing the qualities of written culture, Yunus Emre is totally living in oral tradition and collective memory. Since there is more than one Yunus and their graves, there are many variants of his poems and there are many legends about him being transferred from one generation to other generation Yunus Emre should be considered as a narrative hero rather than a historical figure. The prototype Yunus Emre who is accepted to have lived in the 13th century with his works mentioned above should not be analyzed with the one who has been told among people for centuries in different geographies. The prototype Yunus Emre can take place in the field of literary historians as a literate poet. However, Yunus Emre who is the narrative dervish or the traditional poet to whose name poems are composed should be analyzed by the folklorists. The written culture did not take up seriously the existence of oral culture's Yunus Emre who is popular as a dervish and traditional poet. There is a direct proportion between the adoption of Yunus Emre studies in written culture and his taking attention in folklore studies. This can be accepted as another evidence of his existence in oral culture that folklore studies analyze. Therefore, Yunus Emre with his life story told in legends, his many graves, and variants of his poems from many centuries should be analyzed by folklorists as a narrative hero.

PDF

___

Bascom, William R. (Çevirenler Yeliz Özay vd.). "Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-1. Ankara; Geleneksel Yayıncılık, 2006.
Bascom, William R. (Çeviren: Selcan Gürçayır). "Mit Ritüel Teori". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-3. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.
Dorson, M. Richard. (Çevirenler: Selcan Gürçayır-Yeliz Özay). Günümüz Folklor Kuramları. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006. Gürçayır, Selcan. Folklorun Sahtesi: Fakelore. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007. Günay, Umay-Osman Horata. Risâlet'n-Nushıyye.
Ankara: Akçağ Yayınları, 2004. İsen, Mustafa- Filiz Kılıç-İsmail Hakkı Aksoyak- Aysun Eyduran, Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayını, 2002. Köprülüzade Mehmed Fuad, Türk Edebiyatında İlk
Mutasavvıflar. İstanbul: 1919. Krohn, Julius-Kaarle. (Çeviren: Günseli İçöz, Yayına Hazırlayan: Fikret Türkmen) Halk Bilimi Yöntemi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, 1996.
Oğuz, Öcal. Türk Dünyası Halkbiliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Oğuz, Öcal. Tunuseli İncelemeleri I Etudes de Tunisie. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 2002.
Oğuz, Öcal. "Sözel Belleğin Tarihe Tanıklığı ve Âşıkların İnanılan Biyografileri". Millî Folklor, Sayı: 87 (Güz 2010), s.5-12.
Raglan, Lord. (Çeviren: Metin Ekici). "Geleneksel Kahraman". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-1. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006.
Raglan, Lord. (Çeviren: Levent Soysal). "Tarih ve Mit". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2005.
Raglan, Lord. (Çeviren: Evrim Ölçer Özünel). "Mit ve Ritüel". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2005.
Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Divanı İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
Tatçı, Mustafa. Yunus EmreDivanı. Ankara: Akçağ Yayıncılık, 1991.
Tatçı, Mustafa. "Yukarı İllerde Bir Gezgin Derviş: Yunus Emre (Azerbaycan Notları)" Türk Kültür Ve Hacı Bektaş veli Dergisi, S. 58 (İlkbahar 2011).
Von Sydow, Carl Wilhelm, (Çeviren: Tuğçe Işıkhan). "Coğrafya ve Masal Ekotipleri". Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-3. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.