ÇAVDARHİSAR’DA GEÇMİŞTEN BİR GELENEK; ÇEYİZ OLARAK HAZIRLANAN GELİN ODASI TAVANLARI

Toplumun en küçük yapı taşını oluşturan aile kavramının oluşum süreci, tüm toplumlarda olduğu gibi Türk toplumunda da yöresel farklılıklarla birlikte çeşitli âdet ve geleneklerle oluşmaktadır. Bunlardan birisi de gelinler için hazırlanan her türlü eşyayı tanımlayan çeyiz kavramıdır. Somut olmayan kültürel miraslarımız arasında yer alan Çeyiz Geleneği, yöreden yöreye, dönemden döneme farklılık gösteren bir âdettir. Bu çalışmada, Kütahya ili Çavdarhisar ilçesinde 1940-1950 yılları arasında yapılan bir çeyiz geleneği; işlengili gelin odası tavanları incelenmiştir. Geleneksel Türk evinde detaylı işçiliklere sahip başoda olarak tabir edilen odalar, bölgede gelin odası olarak anılmaktadır. Gelin odaları, yapı inşasından bir müddet sonra yapı sahibinin erkek çocuğunun evleneceği zaman duvar ve tavan ahşap işçilikleri yapılarak hazırlanmaktadır. Yapılan bu ahşap süslemeler, geline çeyiz olarak hazırlanmaktadır. İşlengili tavanlar bölgede tekne tavan veya bindirmeli tavan olarak iki şekilde yapılmaktadır. Çalışma kapsamında, alanda birçok yapı olması ve bunların bir kısmının terk edilmiş, bir kısmının ise harabe durumda olması nedeniyle sözlü kaynaklardan geçmiş bilgisine ulaşılmış ve alanda incelemesi yapılmış dört eve ait beş işlengili gelin odası tavanı örneklem olarak ele alınmıştır. Üç yapıda birer odada işlengili tavan bulunurken, bir yapının iki odasında işlengili tavana rastlanmaktadır. Bu tavanlardan üç tanesi tekne tavan iki tanesi bindirmeli tavandır. Bölgede gelinin kıymetini anlatmak amacıyla yapılan detaylı ahşap işçiliklerine sahip tavanlar mimariyi süsleyen son derece önemli mimari elemanlar olmaktadır. Bölgede çoğu yapının terk edilmesi ve bir kısmının harabe durumuna geçmesi eski bir geleneğin belgelenemeden yok olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle günümüze ulaşamayan bu geleneğin tamamen hafızalardan silinmemesi ve belgelenmesi için bu çalışma önem arz etmektedir. Sonuç kısmında ise bu yapıların korumasına dair yapılar, iyi durumda olan, basit onarım gerektiren ve esaslı onarım gerektiren şeklinde üç kategoriye ayrılarak çeşitli koruma önerileri sunulmuştur.

A Tradition in Çavdarhisar; Ceilings of Bride’s Rooms Prepared As Dowry

The formation process of the family concept, which constitutes the smallest building block of society, is formed by various customs and traditions along with regional differences in Turkish society as it is in all societies. One of them is the concept of dowry, which defines all kinds of things prepared for brides. Dowry tradition among intangible cultural heritage, from place to place is one that differs from period to period. In this study, a dowry tradition made in the 1950s in the province of Çavdarhisar, Kütahya province; embroidered bridal ceilings have been examined. The rooms, which are described as the head room with detailed craftsmanship in the traditional Turkish house, are referred to as the bride’s room in the region. The bride’s rooms are prepared by wooden crafsmanship a while after the construction of the building takes place, when the son of the owner of building is to be married. These wooden ornaments are made as a dowry for the bride. The embroidered ceilings are striking in the region as a ‘tekne’ ceiling or a ‘bindirme’ ceiling. In the scope of the study, the four embroidered bridal room ceiling which has reached to the story of verbal sources and has undergone the examination is considered as a sample because the area has many buildings and some of them are abandoned and some of them are in ruins. In three buildings, there is an embroidered ceiling, and in one building there are two embroidered ceiling. Three of these ceilings is a tekne ceiling and two of them are bindirme ceiling. The ceilings with detailed wooden crafstmanship designed to describe the value of the bride in the district are the most important architectural elements decorating the architecture. The abandonment of most buildings in the region and the passage of some of them to ruin cause an old tradition to disappear without being documented. Therefore, before this tradition is completely erased from the collective memory, it is important to document this work. In the conclusion section, various conservation proposals are made according to the structures that are in good condition, requiring simple repairs and divided into three classes as the structures requiring substantial repairs.

PDF

___

“Cihaz (Çeyiz)”, Türk Ansiklopedisi, (Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1960), 10: 503
“Çeyiz Geleneği” (t.y.) 30 Ocak 2018.
“Çeyiz”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, (İstanbul: Milliyet Gazetecilik, 1986), 5: 2668.
“Nitel Araştırma Desenleri” (t.y) 19.06.2019 http://acikders.atauni.edu.tr/pluginfile. php/77629/mod_resource/content/0/SEC.pdf
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, Ankara: TTK Basımevi, 1991.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, Ankara: TTK Basımevi, 1992.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, Ankara: TTK Basımevi, 1992.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, Ankara: TTK Basımevi, 1992.
Dikmen, B. “Çiğdem ve Toruk, Ferruh. Geleneksel Göynük Evlerinin Mekansal Yapısı ve Koruma Önerileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2015) 17/1: 99-128.
Eldem, S. Hakkı. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: Pulhan Matbaası, 1954.
Hacıbaloğlu, M. Geleneksel Türk Evi ve Çağımıza Ulaşamamasının Nedenleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası, 1989.
Halaç, H. Hicran. ve Demir, İpek. “Alanya Geleneksel Tophane Evlerinin Cephelerinde Mimari Eleman ve Malzemenin Dönüşümü.” SDÜ Art-E (Aralık’17): 601-629.
Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 1993
Kara, Çiğdem. “Evlenme Geleneğinin Temel Dinamikleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Ocak’09) 2/3-4: 333 – 343
Koç, Adem. “Kütahya Merkezinde Giyim-Kuşam Kültüründeki Değişmelerin Çözümlenmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Sonbahar 2009, Cilt 2/9): 243-261.
Koç, Adem. Kütahya Merkezinde Giyim-Kuşam Kültüründeki Değişmelerin Çözümlenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2006.
Koç, Adem. “The Significance And Compatibility of The Traditional Clothing-Finery Culture of Women In Kutahya In Terms of Sustainability”, Milli Folklor, 2012, (93): 184-199.
Kuban, Doğan. Sanat Tarihimizin Sorunları. İstanbul: Çağdaş Yayınları, 1975.
Kutlu, Rana. İkinci Konutların Tasarımda Geleneksel Türk Evi Tasarım İlkelerinin Kullanılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 1999.
Küçükerman, Önder. Türk Evi. İstanbul: Euromat Entegre Matbaacılık, 2007.
Naumann, Rudolf. “Die Ausgraben in Aizanoi 1981”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı (8-12 Şubat 1982): 183-192.
Naumann, Rudolf. “Die Ausgraben in Aizanoi 1982”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı (23-27 Mayıs 1983): 195-198.
Ögel, Bahaeddin. Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları,1988.
Özdemir Nutku. “Çeyiz Geleneği”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (1993), cilt: 8, İstanbul.
Parla, Canan. ve Altınsapan, Erol. “Sivrihisar Akdoğan Mescidi”, Asos Journal The Journal of Academic Social Science (32-2016): 1-11.
Sarı, İbrahim. Türk Gelenekleri, İstanbul: Nokta E-Book Publishing, 2017.
Türk Dil Kurumu, “Çeyiz” (t.y), 01.06.2019
Uluengin, M., Bülent. Rölöve. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yem Yayın, 2007.
Yıldırım, Kemal ve Hidayetoğlu, M.Lütfi. “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”. 9. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu. İzmir. 16-18 Kasım, 2006.