SÜLEYMAN SÛDÎ’NİN TÜRK FOLKLOR TARİHİNDEKİ YERİ

Türkiye’de folklorun bir disiplin hâline gelmesi Avrupa’dan yaklaşık yüz yıl sonra başlar ve iki yüzyıl içinde bilimsel niteliğine kavuşur. Avrupa’da, İstanbul’un Türkler tarafından fethedilmesinden sonra başlayan folklor çalışmaları on dokuzuncu yüzyılda olgunluk kazanır. Avrupa’da J. Macpherson, Herder, Grimm Kardeşler, E. Lönnrot gibi öncü folkloristlerin çalışmaları folklorun bilimsel alt yapısını hazırlar. William J. Thoms’un Amberso Merton müstear adıyla 1846’da yayımladığı makalesinde “folklor” terimini kullanarak bu disiplinin isim babası olur. İstanbul’un alınması, Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform, Fransız İhtilali gibi siyasi ve sosyal hareketler, Avrupa’da halk bilimi açısından önemli toplumsal olgulardır. Bunların sonuçlarından biri olarak halk bilimi hümanizm ve romantizm gibi akımların etrafında gelişir. Osmanlı İmparatorluğu da bu süreçlerden etkilenir ve halk biliminin öncü çalışmaları Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra romantik milliyetçilik etrafında ele alınır. Ziya Gökalp, Fuad Köprülü ve Rıza Tevfik’in 1913-1914 yıllarında yayımladığı makaleler halk biliminin öncü çalışmaları olarak kabul edilir. Folklor terimi bu çalışmalarda halkiyat, halk bilgisi, hikmet-i avam, budun bilgisi gibi terimlerle karşılanır. Çalışmanın konusu Türkiye’de folklor hareketlerinin başlangıcında isimleri zikredilen Z. Gökalp, F. Köprülü gibi öncü folkloristlerin çağdaşı olan Süleyman Sûdî ve onun halk bilimi alanındaki yayın faaliyetlerinin Türk halk bilimi tarihindeki yerinin tespitidir. Türk folklor tarihi çalışmalarında adına rastlanılmayan Süleyman Sûdî, Kırım-Bahçesaray’da 1890 yılında doğar. Öğrenimini Kırım’da tamamladıktan sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a gelir. Burada Vefa İdadisi’nde eğitimine devam eder. İş hayatına Cemiyet Kitabhanesi’nde tezgâhtar olarak başlar. Ardından kırtasiyecilik, komisyonculuk gibi pek çok ticari alanda çalışır. Sûdî’nin ticaret hayatının yanında siyasi, fikri ve edebi faaliyetleri de olur. Kırımlılar Derneği başta olmak üzere pek çok dernekte aktif olarak görev yapar. 1908 yılında kendi adını taşıyan bir yayınevini yani “Kitabhane-i Sûdî”yi kurar. Yayıncılık faaliyetlerinin yanı sıra Haber, Kırım Mecmuası, Musavver Çocuk Postası gibi pek çok derginin imtiyaz sahibi ve editörü olarak yer alır. Süleyman Sûdî’nin halk bilimi çalışmaları da daha çok popüler nitelikteki anlatılar üzerinde yoğunlaşmıştır. Onun ilk folklor çalışması âşıklar ve meddahlar tarafından anlatılan “Arzu ile Kanber” adlı eseridir. Sûdî’nin sekiz tane halk hikâyesi başta olmak üzere halk bilimi çalışmaları fıkra, masal ve süreli yayınlardan oluşur. O, sözlü kültür ortamındaki metinleri tespit edip ikincil kültür ortamında yayımlayarak statik bir şekilde koruma yaklaşımı sergilemiştir. Türk halk bilimi tarihinde Sûdî’nin bu faaliyetleri geniş anlamda incelenmemiş olması ve bu konudaki eksiklik, çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu bağlamda onun folklor tarihindeki yeri sorgulanmış ve tespit edilmiştir.

Süleyman Sudi’s Place in History of Turkish Folklore

Become a discipline of folklore in Turkey begins after about a hundred years from Europe. The development in Turkey covers about two hundred year period. Folklore studies, which started after the conquest of Istanbul by the Turks in Europe, began to gain maturity in the nineteenth century. The work of leading folklorists such as J. Macpherson, Herder, Grimm Brothers, E. Lönrot prepares the scientific background of folklore. William J. Thoms, in his article published in 1846 under the pen-name Amberso Merton, used the term 18 folklore, to become the father of this discipline. The movements such as the Renaissance, reforms and the French Revolution are important social phenomena in Europe in terms of folklore. As a result of these, folklore has developed around movements such as humanism and romance. The Ottoman Empire is also influenced by these processes, and the pioneering work of folklore is dealt with around the romantic nationalism after the proclamation of the Tanzimat Edict. The articles published by Ziya Gökalp, Fuad Köprülü and Rıza Tevfik are accepted as the pioneering works of folklore. In these studies, the term folklore is covered by terms such as halkiyat, halk bilgisi, hikmet-i avam, budun bilgisi. The subject of the study onset of folklore movement in Turkey when describing forgotten or are overlooked have a name also Z. Gokalp, F. Köprülü contemporary of pioneering folklorist as Süleyman Sudi and publications activities in his public science. Süleyman Sûdî was born in 1890 in Crimea-Bahçesaray. After completing his education in Crimea, he came to Istanbul, the capital of the Ottoman Empire. He continues his education at Vefa High School. He starts his business life as a shop assistant at the Cemiyet Bookshop. Then he works in many commercial fields such as paperwork and brokerage. In addition to his commercial life, Sudi has activities such political, intellectual and literary. It is actively involved in many associations, especially the Crimean Association. In 1908, he founded a publishing house named “Kitabhane-i Sûdî”. In addition to her publishing activities, he also works as the concessionaire and editor of many journals such as Haber, Crimean Journal and Musavver Children’s Mail. Sûdî’s folklore studies also focused on the more popular narratives. His first work of folklore is called “Arzu and Kanber”, described by minstrel and storyteller. Folkloric studies, especially eight folk story of the Sudi, consist of clauses, joke, folktale and periodicals. He adopted a conservative approach to identifying texts in oral culture and publishing them in a secondary culture setting. These activities of Sudi have not been studied in a wide area in the history of Turkish folklore. The main problem of this study is the determination of its place in the history of folklore and its lack. In this context, his place in the history of folklore has been questioned and determined.

PDF

___

Akyol, Ufuk. Kitabhâne-i Sûdî’nin Hikâye Külliyâtı. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2018 (801): 101-106.
Altuntek, N. Serpil. İlk Türk Matbaasının Kuruluşu ve İbrahim Müteferrika. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1993 10(1): 191-204.
Burke, Peter. Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü. İstanbul: İmge Kitabevi, 1996.
Büyükarman, Didem Ardalı. Moralızade Vassâf Kadri ve Süleyman Sûdî’nin Ortak Romanları Millî Cinâyât Koleksiyonu. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2010 16(40): 191-208.
Cündioğlu, Dücane. Türkçe Kur’an Çevirilerinin Siyasî Bağlamında Bir Kur’an Mütercimi: Süleyman Tevfik. Müteferrika, 1998 (11): 21-52.
Çakır, Emine. Türk Folklor Tarihinde Gizli Kalmış Bir Manifestocu: Abdülaziz Bey ve Kültür Koruma Yaklaşımı. Millî Folklor, 2013 (99): 77-90.
Çapanoğlu, Münir Süleyman. Basın Tarihimizde Mizah Dergileri. İstanbul: Garanti Matbaası, 1970.
Çevik, Mehmet. Türkiye’de Folklor Dergiciliğinden Bir Kesit: “Anadolu Folkloru” Dergisi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 2016 7(04):113-131.
Doğan, Ahmet. Kırım Mecmuası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
Ekici, Metin. Halk Bilim Araştırmalarında Üçüncü Boyut. Millî Folklor, 2003 (60): 72- 77.
Ekici, Metin. Türk Halk Kültürü Araştırmalarında Dün, Bugün ve Yarın. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2008 1(1): 11-26.
Ellul, Jacques. Sözün Düşüşü (Çev. Hüsamettin Arslan). İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
Emeksiz, Abdulkadir. Bir İstanbul Kahramanı Bekri Mustafa (İnceleme- Metin). İstanbul: Mühür Yayınları, 2010.
Emeksiz, Abdulkadir. Dedem Korkud’un Saklı Kalmış Bir Hikayesi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2013 (206): 379-396.
Emeksiz, Abdulkadir. Dede Korkut’un Paltosu. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2016.
Emeksiz, Abdulkadir. Edebi Sosyal ve Kültürel Faaliyetleriyle Kırımlı Süleyman Sûdî Bey. 100. Yılında Kırım Halk Cumhuriyeti, Kurultay ve Numan Çelebi Cihan’ın Şehadeti Uluslararası Sempozyumu, İstanbul: y.y.y., 2018.
Goody, Jack. Yaban Aklın Evcilleştirilmesi (Çev. Koray Değirmenci). İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
Gözaydın, Nevzat. Folklor Dünyasından. Ankara: Yargı Yayınları, 1991.
Himmetzade S. Abdullah. Elif ile Mahmud. İstanbul: Sada-yı Millet Matbaası, 1332.
Himmetzade S. Abdullah. Derdiyok ile Zülfüsiyah. İstanbul: Matbaa-i İslâmiyye, 1332.
Himmetzade S. Abdullah. Şahmeran Hikâyesi. İstanbul: Cemiyet Kitabhanesi, 1333.
Himmetzade S. Abdullah. Arzu ile Kamber. İstanbul: Cemiyet Kitabhanesi, 1341.
İşli, Emin Nedret. Kitabhane-i Sûdî Tarihçesi ve Süleyman Sûdî Bey (Bir Deneme). Müteferrika, 1994 (4): 33-44.
Koyuncu, Ziya. Musavver Çocuk Postası Adlı Çocuk Dergisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
Koz, M. Sabri. Mehmed Tevfik ve Süleyman Tevfik. Müteferrika, 1994 (4): 45-58.
Oğuz, M. Öcal. Birincil Sözlü Kültür Çağı ve Karac’oğlan Şiiri. Millî Folklor , 2003 (58): 31-38.
Oğuz, M. Öcal. Türkiye’de Folklorun İlk Makaleleri. Millî Folklor, 2013 (99): 5-14.
Oğuz, M. Öcal vd. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2006.
Özdemir, Nebi. Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları, 2008.
Öztürk, Serdar. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları. Kebikeç Dergisi, 2006 (21): 47-72.
Özünel, Evrim Ölçer. Yazının İzinde Masal Haritalarını Okuma Denemesi: Masal Tarihine Yeniden Bakmak. Millî Folklor, 2011 23(91): 60-71.
Sanders, Barry. Öküzün A’sı: Elektronik Çağda Yazılı Kültürün Çöküşü ve Şiddetin Yükselişi. (Çev. Şehnaz Tahir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010
Yıldırım, Dursun. Türkiye’de Folklor Araştırmalarının Gelişme Devreleri. Millî Folklor, 1994 (21): 3-15.