DEDE KORKUT KİTABI’NDAKİ BİR KELİMENİN SIRRI

Makale, Dede Korkut Kitabı’nın Dresden nüshasında (sayfa: 100b, satır: 11) geçen ve farklı araştırmacılar tarafından farklı okunan kelimesinin nasıl okunması gerektiğini tartışmaktadır. Bu kelime Kan Turalı boyunda şu soylamada geçer: “Ḳalḳubanı Selcan ḫatun ṭurduğuŋda, yelisi ḳara ḳażılıḳ atuŋ bindügüŋde, babamuŋ ağ ban [ėvi] ėşigine düşdügüŋde, Oğuzuŋ ala gözli ḳızı gelini her kişi sözin söyledükde sen orada ṭurasın öginesin, ‘Ḳan Ṭuralı zebūn oldı, at ardına aldum, çıḳdum’ diyesin.” Dresden nüshasının harekesiz olması ve kelimenin konuşma diline has olduğundan dolayı anlaşılmaması, onun doğru okunmasını zorlaştıran sebeplerden olmuştur. Bazı araştırmacılar kelimeyi boyladuḳda olarak okumuş, onu ‘boyladığı zaman’ (O. Ş. Gökyay; M. Ergin; G. Lewis) veya ‘dikkatle dinlediğinde’ (S. Özcelik) olarak anlamlandırmışlar. Kelime, ‘toplandığında’ anlamında yığılduḳda (S. Tezcan, M. Kaçalin, G. Pehlivan), ‘bildiğinde’ anlamında bilduḳda (F. Zeynalov, S. Alizade), ‘yaylaya çıktığında’ anlamında yayladuḳda (V. V. Bartold) olarak da okunmuştur. Bahsedilen okunuşların ya biçim itibariyle ya anlamına göre ya da her iki yönüyle kabul edilemez nitelikte olduğu, makalede gerekçeleri ile ortaya konmuştur. Bu okunuşlarda özellikle fiilin failinin “Oğuz’un kızı, gelini” olduğu, yani fiilin kadınlara has bir eylem için kullanıldığı göz ardı edilmiştir. Böylelikle, metni doğru anlamak ve anlamlandırmak için yeni bir okunuş ileri sürülmesi zorunlu olmuştur. Makalede kelimenin, genellikle kadınlar tarafından kullanılan buy/ bıy ünlemi üzerine -la fiil yapım eki ve -duḳda zarf-fiil eki getirilmesi suretiyle oluştuğu iddia edilmiş ve bu okunuşu destekleyen deliller gösterilmiştir. Yeni öneride kelimenin yazılış biçimiyle okunuş biçimi arasında aykırılık olmaması, anlam itibariyle bağlama uyması, geçişsiz fiil olarak bulunduğu nesnesiz cümlenin sentaktik bütünlüğünü bozmaması ve kadınlara has bir eylem belirtmesiyle özne ile uyumu göz önünde bulundurulmuştur.

The Secret of a Word in The Book of Dede Korkut

The article discusses how should one read the word that appears in the Dresden manuscript (page: 100b, line: 11) of The Book of Dede Korkut. The word, which read differently by different researchers, appears in the following verse in The Story of Kan Turali: ‘Princess Saljan, when you rise up, when you ride the black-maned Kazilik horse, when you dismount at the threshold of my father’s white pavilion, when the chestnut-eyed daughters and daughters-in-law of the Oghuz when everyone says her say, you will stand there and boast, you will say, “Kan Turali was helpless; I led the way on my horse and he followed after” (trans. G. Lewis). The character of the Dresden manuscript, written without hareke, and the colloquial character of the word in question made it difficult to understand, that is why there are different readings of the word. Some researchers have read the word as boyladuḳda and given the meaning as ‘when they tell their stories’ (O. Ş. Gökyay; M. Ergin; G. Lewis) or as ‘when they listen carefully’ (S. Özcelik). The word has also been read as yığılduḳda ‘when they gather’ (S. Tezcan, M. Kaçalin, G. Pehlivan), bilduḳda ‘when they know’ (F. Zeynalov, S. Alizade), yayladuḳda ‘when they summer’ (V. V. Bartold). The article presents the reasons why these readings are not formally or semantically (or both) acceptable. Particularly, the fact that the subject of the verb is “the daughters and daughters-in-law of the Oghuz”, that is, the verb should be a female action word, was ignored in these readings. Thus, it was necessary to introduce a new reading to understand and interpret the text correctly. It is argued in the article that the word is formed by adding the verb-forming derivational suffix -la with the gerundium suffix -duḳda to the interjection root buy/ bıy, which is generally used by women. The new proposal is supported by arguments that take into consideration the consistence with the written form of the word, its coherence with the context, its integrity with the syntactic environment as an intransitive verb and its semantic agreement with the subject as a female action word.

PDF

___

Akalın, Şükrü Halûk. “Adana’nın Söz Varlığı”. Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana: Köprübaşı İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000: 431-437.
Bartold, V. V. Kniga Moego Deda Korkuta. Oguzskiy Geroiçeskiy Epos (V. M. Jirmunskiy ve A. N. Kononov, haz.). Moskova-Leningrad: Nauka, 1962.
Bazin, L. “A Propos de l’exclamation Anatolienne Abao!”. M. J. Eckmann, A. S. Levend ve M. Mansuroğlu, haz. Jean Deny Armağanı / Mélanges Jean Deny. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1958: 39-49.
Cahangirov, Fikrət. İngilis və Azərbaycan Dillərində Modallığın Struktur-Semantik Tədqiqi (Müqayisəli Tipoloji Tədqiqat). Bakı: Elm, 2005.
Coates, Jennifer. Women, Men and Language: A sociolinguistic account of sex differences in language. London: Longman, 1986.
DS: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1965.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
Gabain, Annemarie von. Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
Gedizli, Mehmet. “Türkçede Ünlemler ve Temel İşlevi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8 / 36 (2015): 126-134.
Genç, İlhan ve diğer. Dede Korkut Kitabı: Han’ım Hey. Cilt 1. Ankara: TOBB, 2014.
Gökyay, Orhan Şaik. “Dede Korkut”. İslâm Ansiklopedisi. Cilt 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994: 77-80.
Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: MEB Yayınları, 2004.
Kaçalin, Mustafa S. Dede Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi. İstanbul: Kitabevi, 2006.
Kaçalin, Mustafa S. Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
Labov, William. Sociolinguistic Patterns. Philadelphia: University of Pennsylvania Press,1972.
Lewis, Geoffrey, çev. The Book of Dede Korkut. Middlesex: Penguin Books, 1974.
Orucov, E., ve diğer. Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti. Bakı: Şerq-Qerb, 2006.
Özçelik, Sadettin. Dede Korkut. Ankara: Gazi Kitabevi, 2005a.
Özçelik, Sadettin. “Dede Korkut Metinleri Üzerinde Yeni Düzeltmeler (I)”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi VI /1: (2005b): 181-200.
Özçelik, Sadettin. “Süheyl ü Nevbahâr ve Tarama Sözlüğü”nde Boyla- Fiili Üzerine Düzeltmeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4) (2017): 2114-2121.
Pehlivan, Gürol. Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım: Dresden ve Vatikan Nüshalarının Mukayeseli Bir İncelemesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
Sultanzade, Vugar. “Uşun Koca Oğlu’nun Kaç Kardeşi Vardı? (Dede Korkut Kitabı’ndaki Bir Kelime Üzerine)”. Millî Folklor 100 (Kış 2013): 149-153.
Tezcan, Semih. Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Tezcan, Semih ve Hendrik Boeshoten, haz. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Tıetze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen. Cilt 1: A-E. İstanbul-Wien: Simurg, 2002.
Tulum, Mertol ve Mehmet Mahur Tulum. Dede Korkut: Oğuznameler - Oğuz Beylerinin Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2016.
Zeynalov, F. ve S. Əlizadə, haz. Kitabi - Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988.
Xia, Xiufang. “Gender Differences in Using Language”. Theory and Practice in Language Studies. 3/ 8 (2013): 1485-1489.