BAZI MODERN KAZAK YAZARLARINCA SEMBOLLERİN VE FOLKLORİK UNSURLARIN KULLANILMASI
Kazak edebiyatının, Sovyet dönemi yazarları, özellikle Stalin’in baskı döneminde şu iki konuyu çok sık kullanmışlardır: Bunlardan ilki, etnik baskılar yüzünden millî değerlerden uzaklaştırma politikalarına ve uygulamalarına tepki olarak hayvanları ve tabiat olaylarını sembol olarak kullanma, ikinci olarak da millî değerlere, yani folklorik değerleri kullanarak millî kimliği koruma. Özellikle Sabit Dosanov, Tahavi Ahtanovve Gabit Musirepov’un hikayelerinde bu özellikleri çok net olarak görmekteyiz. Bu konu, sadece Kazakistan’da değil, Stalin döneminin konularını işleyen Türk dünyasındaki diğer yazarlarda da kullanılmıştır. Azerbaycan’da Elçin Efendiyev’in “Ak Deve” adlı eseri ile Kırgızistan’da Cengiz Aytmatov’un “Elveda Gülsarı”sında da aynı metod kullanılmıştır. Sembol olarak kullanılan hayvanlardan deve, kurt, domuz, kaplan vb. hayvanlar ön plana çıkmaktadır. İncelediğimiz üç yazarın hikâyelerinde de bu sembollerin kullanılması yanında toplumun temeli olan folklorik değerleri, yabancı kültürlere karşı koruyucu bir rolle işledikleri görülür. Kısaca incelediğimiz Tahavi Ahtanov’un “Küy Efsanesi (Deve Ağlatan Küyün Sırrı)”, Gabit Musirepov’un “Yassı Burun” ve Sabit Dosanov’un “Beyaz Deve” hikâyelerinde deve, domuz, kurt, kaplan gibi hayvanlar sembolik olarak işlenmişlerdir. Deve, bağımsızlık mücadelesini, gelenek ve töreyi, dayanıklılığı, kısaca Kazak toplumunun yaşam direncini; kurtlar, domuz ve diğer vahşi hayvanlar ise Rus ve Çin emperyalist davranışlarını ve zorbalıklarını sembolize etmektedir. Bu üç yazar da geleneği varoluşun sembolü olarak ele almışlardır. Ayrıca yer yer adetler, atasözleri ve Kazak halkının geleneksel hayatına dair unsurlar, Kazakların diğer halklardan farkını belirtmek için kullanılmıştır. Kazakların kültürel kodları bu folklorik unsurlarda saklıdır. Sürekli geçmişi hatırlatmak suretiyle millî şuuru canlı ve uyanık tutmak için bu malzeme kullanılmıştır. Sovyetlerin kollektivizim adına zorla yerleştirdiği göçer Kazakların sonsuz bozkırlardaki hür havasına olan özlem ve bu uğurda çektikleri sıkıntılar, hikâyelerin ortak hassasiyetlerindendir. Hele Tahavi Ahtanov’un “Küy Efsanesi” hikâyesinde küy söyleme geleneği, usta-çırak ilişkileri, dombranın esrarengiz sesleri sadece Kazaklarda değil, bütün Türk dünyasında ortak unsurlardandır. Bozkırda sahipsiz devenin uğursuzluk getireceği, hatta cin ve şeytan olabileceği, dombradan çıkan nağmelerin sürü kesilen devenin yeniden süt vermesini sağlaması gibi inançlar bütün Türk dünyasının ortak mirasıdır. Ayrıca “Ayıp ölümden güçlüdür” gibi atalar sözleri (babalar sözü) folklorik unsurlardan ozanların nasıl faydalandığını göstermektedir.
The Usage of Symbols and Folkloric Elements by Some Modern Kazakh Writers
Kazakh writers of The Soviet Era used two particular themes during Stalin’s oppressive regime. The first one is the usage of animals and nature as symbols to react ethnic oppression and policies aiming to drive away from national values. The second theme is the protection of national identity by using national/folkloric elements. We can see this very clearly especially in the works of Tahavi Ahtanov, Gabit Musirepov and Sabit Dosanov. This subject was not only used by Kazakh writers but also the others who wrote about Stalin era in Turkic world. This method was used in “Ak Deve” by Elçin Efendiyev in Azerbaijan and “Farewell Gulsari” by Chingiz Aitmatov in Kyrgyzstan. Camel, wolf, pig and tiger are among the animals which are used as symbols. In addition to the usage of these symbols by all of these writers, they also focus on the protective power of folkloric values against foreign cultures. Camel, wolf, pig and tiger are used symbolically in the stories “The Legend of Küy” by Tahavi Ahtanov, “Yassı Burun” by Gabit Musirepov and “White Camel” by Sabit Dosanov which we briefly analyze. Camel symbolizes the struggle for independency, traditions and resistance of Kazakh Community whereas wolves, pigs and the other wild animals symbolize Russian and Chinese imperialist behaviors and tyranny. All these three writers have considered tradition as the symbol of existence. Also customs, proverbs and images regarding Kazakh traditional life were used in order to emphasize the difference of Kazakhs from the others. The cultural codes of Kazakhs are hidden in these folkloric elements. This material was used to keep national consciousness awake through constantly reminding the past. Kazakhs’ longing for the steppe’s free breeze who were placed unwillingly under collectivism by the Soviets. All the sufferings are common issues of the stories. The küy singing tradition, the relation between master apprentice and dombra’s mysterious sound in Tahavi Ahtanov’s “The Legend of Küy” are among common beliefs in Turkic World, not just in Kazakhstan. Beliefs that a lonely camel in the middle of the steppes would bring bad luck and that it can even be evil or the belief that the melodies of dombra would help the camel which went dry provide milk again are common heritage of Turkic World. Moreover, proverbs such as “shame is stronger than the earth” demonstrate how minstrels made use of folkloric elements.
___
- Atalay, Besim. Divanü Lügati’t-Türk. Dizin, C. 4. Ankara: TDK Yay, 2006.
- Dosanov, Sabit. Beyaz Deve. Haz. E. Zal, İ. Avşar. Ankara: Aysun Yay. 2015.
- Gruen, Arno. İçimizdeki Yabancı- Nefretin Kökenleri- Yabancı Olana Nefret ve Sonuçları. (Çev. İlknur Igan). İstanbul: Çitlenbik Yay., 2005.
- Kara, Abdulvahap. (http://www.abdulvahapkara. com/kategori/arastirma-konulari/kazakistan- tarihi/) 2018.
- Koç, Kenan, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Başkan. Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
- Roux, Jean Paul. (Çev. Aykut Kazancıgil – Lale Aslan), Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2005.
- Söylemez, O., Samet Azap. Türk Dünyası Edebiyatları Hikâye Çözümlemeleri. İstanbul:Kesit Yay., 2016.
- Söylemez, Orhan. Çağdaş Kazak Hikâyeleri Antropolojisi, Ankara: Elips Yay., 2004.
- Tekin, Talat. Orhan Yazıtları. Ankara: TDK Yay., 1988.
- Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. Kazak Edebiyatı. C. 28. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2001.
- Türkmen, Fikret. Âşık Garip Hikâyesi (İnceleme Metin) 3. Baskı. Ankara: Akçay Yay., 2018.
- Kazak Halkbiliminin Tarihi. Almatı: Bilim, 1988, s.432.
- Konyratbaev A. Kazak halkbiliminin tarihi. Almatı: Ana dili, 1991, s. 288.
- Zhüssüpov N. 20. yüzyılın ilk yarısında Kazak halkbilimi. Almatı: Folklor, 2006.
