Ertuğrul TURGUTOĞLU, Şenay KURT, Gülay DEMİR, Zeynep ERYILMAZ

Dünyada ve Türkiye’de Turunçgillerin Gelişimi ve BATEM’in Rolü

Ülkemizde yetiştirilen ticari turunçgil çeşitlerinin çoğu 1930’lu yıllarda Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM) tarafından getirilmiştir. Bu çeşitler sayesinde ülkemiz turunçgil ithal eden bir ülke konumundan ihraç eden ülke durumuna gelmiştir. Ülkemizde ticari olarak öneme sahip olan turunçgil çeşitlerinin önemli bir kısmının çeşit sahibi ve turunçgil fidancılarına hizmet verebilmek amacıyla bu çeşitlerin damızlıklarının bulunduğu kurumdur. Bu kapsamda 32 adet turunçgil çeşidi ve 3 adet turunçgil anacının çeşit sahibi olarak damızlıkları muhafaza edilmektedir. Adaptasyon çalışmaları ile başlayan ıslah çalışmalarına, seleksiyon, melezleme, mutasyon yöntemleri de kullanılarak yeni çeşitler elde edilmektedir. Seleksiyon çalışmaları neticesinde 2011 yılında 3 portakal, 3 mandarin ve 2 limon çeşidi tescil edilmiştir. 2020 yılında da mutasyon yoluyla 1 mandarin çeşidi tescil edilerek özel sektöre devredilmiştir. BATEM, kurulduğu yıldan itibaren turunçgiller konusunda üstlendiği misyonunu devam ettirmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Citrus, BATEM, üretim, ihracat, çeşit, tescil

The Development of Citruses in the World and in Türkiye, The Role of BATEM

Most of the commercial citrus varieties grown in our country were brought by the Bati Akdeniz Agricultural Research Institute (BATEM) in the 1930s. With these varieties, our country has become an exporter country from a citrus importer country. The owner of a significant amount of commercially citrus varieties in our country is the BATEM and is the place where the main blocks of these varieties are located. In these main blocks, 32 certified citrus varieties and 3 certified citrus rootstocks are kept, as well as other citrus genetic resources. Breeding studies in the BATEM, which started with adaptation studies, continued with the selection method. Today, new varieties are obtained by using hybridization and mutation methods. As a result of breeding studies, 3 orange, 3 mandarin and 2 lemon varieties were registered through selection in 2011. With the ongoing breeding studies, 1 mandarin variety was registered by mutation in 2020 and transferred to the private sector in 2021. BATEM has been continuing its mission on citrus growing and researches since its establishment.

Keywords:

Citrus, BATEM, production, export, variety, register,

PDF

___

AKİB, 2020. Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği, İhracat Rakamları. Erişim tarihi: 01.07.2020. https://www.akib.org.tr.
Cooper WC, Chapot H, 1977. Fruit Production with Special Emphasis on Fruit for Processing. In: Nagy S, Shaw PE, Veldhuis MK (Eds), Citrus Science and Technology. Vol. 2, AVI Publishing Co., Inc., Westport, CT, 1-127.
Demir G, Kurt Ş, Turgutoğlu E, 2013. Developed New Lemon Varieties at BATEM; BATEM Sarısı and BATEM Pınarı. International Plant Breeding Congress, 10-14 November, Antalya, Turkey, 422pp.
FAO, 2022. Statistical database. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL. Accessed 01 July 2022.
Kurt Ş, Turgutoğlu E, Demir G, 2013. BATEM Göral; New Mandarin Cultivar. International Plant Breeding Congress, 10-14 November, Antalya, Turkey, 433pp.
Kurt Ş, Tuncay M, Demirel H, Apaydın Y, Turgutoğlu E, Demir G, 2011a. Batı Akdeniz Bölgesine Uygun Valencia Late Portakalı Seleksiyonu. Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4-8 Ekim 2011, Meyvecilik, 1: 12-17, Şanlıurfa.
Kurt Ş, Tuncay M, Demirel H, Apaydın Y, Turgutoğlu E, Demir G, 2011b. Batı Akdeniz Bölgesine Uygun Interdonato Limonu Çeşit Seleksiyonu. Uluslararası Katılımlı I. Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi ve Fuarı Bildiriler Kitabı, 27-30 Nisan 2011, 3: 2401-2410, Eskişehir.
Salibe AA, 1986. Report to the Government of Turkey on a Programme for Citrus Improvement and Protection in Turkey.
TUİK, 2022. Türkiye İstatistik Kurumu Veri Tabanları, Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim tarihi: 01.07.2020. https://biruni.tuik.gov.tr/
Tuncay M, Demirel H, Apaydın HY, Faraçlar E, 2003. Batı Akdeniz Bölgesinde Mandarin Çeşit Adaptasyon Projesi. Türkiye IV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 08-12 Eylül 2003, Antalya.
Turgutoğlu E, Tuncay M, Demirel H, Apaydın Y, Kurt Ş, Demir G, 2011a. Batı Akdeniz Bölgesine Uygun Klemantin Mandarini Çeşit Seleksiyonu, Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4-8 Ekim 2011, Meyvecilik, 1: 25-30, Şanlıurfa.
Turgutoğlu E, Tuncay M, Demirel H, Apaydın Y, Kurt Ş, Demir G, 2011b. Batı Akdeniz Bölgesine Uygun Satsuma Mandarini Çeşit Seleksiyonu, Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4-8 Ekim 2011, Meyvecilik, 1: 18-24, Şanlıurfa.
Turgutoğlu E, Tuncay M, Demirel H, Apaydın Y, Kurt Ş, Demir G, 2011c. Batı Akdeniz Bölgesine Uygun Washington Navel Portakalı Çeşit Seleksiyonu. Uluslararası Katılımlı I. Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi ve Fuarı Bildiriler Kitabı, 27-30 Nisan 2011, 3: 2385-2394, Eskişehir.
Turgutoğlu E, Kurt Ş, Demir G, 2013. New Satsuma Mandarin Varieties with Thin Peel; BATEM Incisi and BATEM Yıldızı. International Plant Breeding Congress, 10-14 November, Antalya, Turkey, 427p.
Turgutoğlu E, Kurt Ş, Demir G, 2021. Ülkemizin İlk Çekirdeksiz Mandarin Çeşidi: Ertuğrul Bey. Tarım Türk Dergisi, Fidancılık Eki, 12-13.
Yeşiloğlu T, 2011. Turunçgiller ve İncir Yetiştiriciliği. Bahçe Tarımı-II. Anadolu Üniversitesi, 2358: 101-110.