ÇEVRELEŞME SÜRECİNDE DEVLETİN TOPRAK ÜZERİNDE YENİDEN ÖRGÜTLENMESİ: VİLAYET NİZAMNAMELERİNİN DOĞUŞU
Tanzimat reformlarının bir parçası olan Vilayet Nizamnameleri, imparatorluğun devlet aygıtının, kapitalist dünya-ekonomi ile bütünleşmesi sürecinde şiddetlenen kontrol kaybına verdiği hukuki cevaptır. Bir dünya-imparatorluk olan Osmanlı, dünya-ekonominin çevresi haline gelirken, toprak, emek, sermaye ve şiddet aracı/ordu üzerinde denetim kurmasını sağlayan kurumlarının işlevsiz hale gelmesi karşısında dönemin şartlarına uygun yeni bir kurumsallaşmaya yönelmiştir. Pek çok alanda yeni döneme uygun kurumsallaşma örneği görülürken, toprak üzerinde örgütlenmenin aracı da vilayet nizamnameleri ile ortaya çıkan yeni mülki idare yapısı olmuştur. Bu yapı, onlarca ülkeye bölünen imparatorluktan Türkiye’ye de aktarılacaktır.
REORGANIZATION OF THE TERRITORIAL ADMINISTRATION IN THE PROCESS OF PERIPHERALIZATION: GENESIS OF VİLAYET LAWS
Vilayet Laws, part of the Tanzimat reforms, is a juridical response of the state to the loss of control, which is exacerbated in the process of incorporation into the capitalist world-economy. As a world-empire, the Ottomans tried to found a new form of institutionalization in accordance with the conditions of the new era when the institutions that provide the control of the land, labor, capital and violence apparatus / army become dysfunctional while becoming the periphery of the capitalist world-economy. While the forms of new institutionalization have emerged in many fields, the instrument of the territorial organization of the state has become the new structure of the territorial administration which created with the vilayet laws. This structure is will be inherited from empire divided into dozens of countries to Turkey.
___
- Agoston, Gabor, Barut Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, (Çev. Tanju Akad), Kitap, İstanbul 2006.
- Agoston, Gabor, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür, İstanbul 2017.
- Aydın, Mehmet Akif, “Arazi Kanunnamesi”, İslam Ansiklopedisi, C.3, 1991, s. 346-347.
- Aydın, Mehmet Akif, “Ceza”, İslam Ansiklopedisi, C.7, 1993, s. 477-478.
- Aydın, Mehmet Akif, “Mecelle-i Ahkam-ı Adliye”, İslam Ansiklopedisi, C.28, 2003, s. 231-235.
- Barkan, Ömer Lûtfi, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Tanzimat I: Yüzüncü Yıldönümü Münasebetile, Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 321-421.
- Barkan, Ömer Lûtfi, “Türkiye’de Servaj Var mı İdi?”, Belleten, C. 20, S. 78, 1956, s. 237-246
- Barkan, Ömer Lûtfi, Türkiye’de Toprak Meselesi, Gözlem, İstanbul 1980.
- Berki, Ali Himmet, Vakıflar, Cihan Kitaphanesi, İstanbul 1940.
- Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Ülke Yönetimi, İmge, Ankara 2017.
- Çeker, Orhan, Arazi Kanunnamesi, Ebru, İstanbul 1985.
- Divitçioğlu, Sencer, Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu, Sermet, İstanbul 1981.
- Efe, Ayla, “Taşra Yönetimine Muhassıllıktan Açılan Kapı”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (Ed. Tural ve Selim Çapar), TODAİE, Ankara 2015.
- Faroqhi, Surayia, Osmanlı Zanaatkarları İmparatorluk Döneminde Zanaatlar ve Loncalar, Kitap, İstanbul 2011.
- Genç, Mehmet, “İltizam”, İslam Ansiklopedisi, C.22, 2000, s. 154-158.
- Genç, Mehmet, “Mukataa”, İslam Ansiklopedisi, C. 31, 2006, s. 129-131.
- Genç, Mehmet, Devlet ve Ekonomi, Ötüken, İstanbul 2016.
- Göksu, Sadık, “Cumhuriyet Döneminde Esnaf-Sanatkarlar Teşkilatı ve Ahilik”, Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri (9-10 Mayıs 2002) Bildiriler C.2, “Globus” Dünya, İstanbul 2003.
- Hassan, Ümit, İbn Haldun'un Metodu ve Siyaset Teorisi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 1982.
- Hastaoglou-Martinidis, Vilma, “Doğu Akdeniz Liman Kentlerinde Liman İnşaatının Kartografyası: 19. Yüzyıl Sonunda Teknik ve Kentsel Modernleşme”, (Çev. N. Berktay), Osmanlı’dan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (Ed. Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz), Türkiye İşbankası, İstanbul 2015.
- İnalcık, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi. Türk Tarih Kurumu, Ankara 1943.
- İnan, Huricihan, “Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi”, Toplum ve Bilim, 1983, s. 41-53.
- İnalcık, Halil, Türk İdari Teşkilat Tarihi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 1958.
- İnalcık, Halil, “Tımar”, İslam Ansiklopedisi, C.41, 2012, s. 168-173.
- İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, (Çev. R. Sezer), Yapı Kredi, İstanbul 2016
- İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye, Türkiye İşbankası, İstanbul 2017.
- İslamoğlu, Huricihan, Devlet ve Köylü, İletişim, İstanbul 2016.
- İslamoğlu, Huricihan ve Keyder, Çağlar, Agenda for Ottoman History. Review, C.1, S.1, 1977, s. 31-55.
- Karasu, Koray, “İdarenin Mülkle Bağının Kurulması”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (Ed. Erkan Tural ve Selim Çapar), TODAİE, Ankara 2015.
- Kasaba, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge, İstanbul 1993
- Kenanoğlu, M. Macit, “Nizamiye Mahkemeleri”, İslam Ansiklopedisi, C. 33, 2007, s. 185-188.
- Keleş, Erdoğan, “Cebel-i Lübnan’da İki Kaymakamlı İdari Düzenin Uygulanması ve 1850 Tarihli Nizamnâme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 27, S.43, 2008, s. 131-157.
- Keyder, Çağlar, “Belle Epoque ve Liman Kentleri” (Çev. N. Berktay), Osmanlı’dan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (Ed. Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz), Türkiye İşbankası, İstanbul 2015.
- Kolluoğlu, Biray ve Toksöz, Meltem, “Doğu Akdeniz’in Haritalanması: Ticaret Kentleri Kartografyasına Doğru”, (Çev. N. Berktay), Osmanlı’dan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (Ed. Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz), Türkiye İşbankası, İstanbul 2015.
- Kütükoğlu, Mübahat, “Narh”, İslam Ansiklopedisi. C.32, 2006, s. 390-391.
- Mansel, Philip, Levant, Akdenizde İhtişam ve Felaketler, (Çev. N. N. Alemdar), Everest, İstanbul 2011.
- Masters, Buruce, Osmanlı İmparatorluğu’nun Arapları 1516-1918, (Çev. F. Coşkun), Doğan, İstanbul 2017.
- Oğuz, Süleyman, Osmanlı Vilayet İdaresi ve Doğu Rumeli Vilayeti (1878-1885), Gazi Üniversitesi, Ankara 1986.
- Ortaylı, İlber, “Asr-ı Tanzimat: Osmanlı 19. Yüzyılına Bakış”, 1864 Viayet Nizamnamesi, (Ed. Erkan Tural ve Selim Çapar), TODAİE, Ankara 2015.
- Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
- Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim, İstanbul 2005.
- Önen, Nizam, Reyhan, Cenk, Mülkten Ülkeye: Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929), İletişim, İstanbul 2011.
- Owen, Roger, “1840-1914 Döneminde Lübnan’da İpek Dokuma Endüstrisi: Çevre Toplumlarında Fabrika Üretiminin Önündeki Olanaklar ve Sınırlamalar Üzerine Bir Çalışma” (Çev. S. Turgut), Toplum ve Bilim, 1983, s. 55-73.
- Pamuk, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İşbankası, İstanbul 2017.
- Polianyi, Karl, Büyük Dönüşüm, (Çev. Ayşe Buğra), İletişim, İstanbul 2006.
- Reinkowski, Maurus, Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri, (Çev. Çiğdem C. Dikmen), Yapı Kredi, İstanbul 2012.
- Reyhan, Cenk, “1864-1871 Vilayet Nizamnamelerinde İdare Meclisleri: Osmanlı Taşrasında Birörnek Yönetim Modeli”nin Kuruluş Sorunu” 1864 Viayet Nizamnamesi, (Ed. Erkan Tural ve Selim Çapar), TODAİE, Ankara 2015.
- Reyhan, Cenk, Osmanlı’da İki Tarz-ı İdare, İmge, Ankara 2007.
- Salzmann, Ariel, Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Regime’i. (Çev. A. Özdemir), İletişim, İstanbul 2011.
- Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Tuna Vilayet Nizamnamesi”, 1864 Viayet Nizamnamesi, (Ed. Erkan Tural ve Selim Çapar), TODAİE, Ankara 2015.
- Seyitdanlıoğlu, Mehmet, "Yerel Yönetim Metinleri III: Tuna Vilâyeti Nizâmnâmesi", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 5, S. 2, 1996a, s. 67-81.
- Seyitdanlıoğlu, Mehmet, "Yerel Yönetim Metinleri VI: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 5, S. 5, 1996b, s.89-103.
- Seyitdanlıoğlu, Mehmet, "Yerel Yönetim Metinleri VII: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 5, S. 6, 1996c, s.89-99
- Stoianovich, Traian, “Land Tenure and Related Sectors of Balkan Economy”, The Journal of Economic History, C. 13, S. 4, 1953, s. 398-411.
- Sunar, İlkay, “State and Economy in the Ottoman Empire”, The Ottoman Empire and The World Economy, (Ed. Huri İslamoğu-İnan), Cambridge University, 2004.
- Tabak, Faruk, “Doğu Akdeniz’de Ekonomik ve Ekolojik Değişim 1550-1850”, (Çev. N. Berktay), Osmanlı’dan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (Ed. Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz), Türkiye İşbankası, İstanbul 2015.
- Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mali Tarihi, Dergah, İstanbul 2016.
- Tilly, Charles, Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, İmge, Ankara 2001.
- Timur, Taner, Osmanlı Toplumsal Düzeni, İmge, Ankara 2001.
- Tural, Erkan, 1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 13, S. 2, 2004, s. 93-123.
- Tural, Erkan, “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1876 İdare-i Umumiye-i Vilayet Talimatnamesi” Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 14, S. 1, 2005a, s. 71-91.
- Tural, Erkan, “Minyatür Bir Tanzimat Ülkesi: Lübnan ve 1861 Lübnan Vilayet Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 14, S. 2, 2005b, s. 65-91.
- Veldet, Hıfzı Topuz, “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat I: Yüzüncü Yıldönümü Münasebetile, Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 139-209.
- Wallerstein, Immanuel, “The Ottoman Empire and The Capitalist World-Economy: Some Questions for Research”, (Ed. O. Okyar ve H. İnalcık), Social and Economic History of Turkey (1071-1920), Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1980.
- Wallerstein, Immanuel, Decdeli Hale, Kasaba Reşat, “Osmanlı İmparatorluğunun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşmesi” (Çev. A. Selman), Toplum ve Bilim, 1983, s. 41-53.
- Wallerstein, Immanuel, Kasaba, Reşat, “Incorporation into The World-Economy: Change İn the Structure of Ottoman Empire, 1750-1839”, (Ed. J. L. Bacque ve P. Dumont), Economie et Societes Dans l’Empire Ottoman, Editions du Centre National de la Recherce Scientifique Paris 1983.
- Wallerstein, Immanuel, Dünya Sistemleri Analizi Bir Giriş, (Çev. E. Abadoğlu ve N. Ersoy), bgst, İstanbul 2011.
- Wallerstein, Immanuel, Modern Dünya Sistemi I, (Çev. L. Boyacı), Yarın, İstanbul 2015.
- ISSN: 1306-8202
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: Yerel Yönetim Araştırma Yardım ve Eğitim Derneği (YAYED)
Sayıdaki Diğer Makaleler
ÇEVRELEŞME SÜRECİNDE DEVLETİN TOPRAK ÜZERİNDE YENİDEN ÖRGÜTLENMESİ: VİLAYET NİZAMNAMELERİNİN DOĞUŞU
İL ÖZEL İDARESİ PERSONEL REJİMİ ÜZERİNE TARİHSEL BİR İNCELEME: 1913-1980
DÜZENSİZ GÖÇÜN KENTLERDE “DÜZENLENMESİ”: MEKSİKA’DA GÖÇMEN EVLERİ1
ALAN YÖNETİMİ VE KENT YÖNETİMİ TEMELİNDE YEREL YÖNETİM VE MÜLKİ İDARE AYRIŞMASI