İstanbul’da 19. Yüzyıl Kentsel Dönüşümleri: Kasımpaşa Örneği

İstanbul’un sur dışı kentleşme sürecinde ilk yerleşim yerlerinden olan Kasımpaşa, burada bulunan tersane ile bugünkü kimliğini kazanmış bir semttir. Semtin coğrafi konumu ve kıyı şekillerinin sağlamış olduğu avantajla, Bizans döneminde küçük bir tersane inşası ile başlayan süreçte Kasımpaşa zaman içerisinde bir endüstri merkezi ve yerleşim alanı haline gelmiş, semtin fiziki ve sosyal oluşumu tersanedeki gelişmelere paralel olarak şekillenmiştir. 17. yüzyıla gelindiğinde Kasımpaşa imarlı bir sur dışı semti halini almış, 19. yüzyıla dek Osmanlı askeri sanayisinin önemli bir kısmı burada oluşmuştur. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, tersanenin teknolojik olarak geri kalması sonucu çeşitli reformlara gidilmiştir. Bu dönemde yalnızca tersanede değil, kentin bütününde yaşanan dönüşüm faaliyetleri ve kent sınırlarının kuzeye doğru büyümesi, Kasımpaşa semtinin de fiziksel ve sosyal dönüşümünü tetiklemiştir. Çalışmada, Kasımpaşa semtinin 15. yüzyıldan itibaren gelişimi ve 19. yüzyıl batılılaşma sürecinde tersane ve kentsel reformlar etkisinde geçirdiği dönüşümler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, Haliç, Kasımpaşa, Osmanlı Modernleşmesi, Kentsel Dönüşüm

PDF

___

Ayverdi, Ekrem Hakkı. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü, 1958.
Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey. Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı. Hazırlayan Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Y.A.HUS, 275/120, 1893.
Bostan, İdris. Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
Çelik, Zeynep. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Çeviren Selim Deringil. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
Eski İstanbul Fotoğrafları Arşivi. “Bedrettin Cami, Kasımpaşa, 1923.” Erişim Tarihi: 18 Nisan 2020. http://www.eskiistanbul.net/4288/bedrettin-cami-kasimpasa-1923.
Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul. C. 1, ktp. 1. Hazırlayanlar Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul. C. 1, ktp. 2. Hazırlayanlar Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Eyice, Semavi. “Haliç ve Tarihçesi.” Haliç 2001 Sempozyumu içinde, derleyenler İzzet Öztürk, Erdoğan Okuş, Hasan Zuhuri Sarıkaya, Cem Gazioğlu, ve Ali Fuat Aydın, 104-29. İstanbul: İSKİ, 2001.
Gül, Murat. Modern İstanbul’un Doğuşu: Bir Kentin Dönüşümü ve Modernizasyonu. Çeviren Büşra Helvacıoğlu. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2018.
Hovhannesyan, Sarkis Sarraf. Payitaht İstanbul’un Tarihçesi. Çeviren Elmon Hançer. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
İnciciyan, P. Ğ. XVIII. Asırda İstanbul. Çeviren Hrand D. Andreasyan. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği, 1956.
Kömürciyan, Eremya Çelebi. İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul. Çeviren Hrand D. Andreasyan. 2. bas. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, 1988.
Kuban, Doğan. İstanbul Bir Kent Tarihi – Bizantion Konstantinopolis İstanbul. Çeviren Zeynep Rona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
Küçükerman, Önder. Türk Sanayi ve Tasarım Mirasının Ana Ekseni Altın Boynuzun Altın Zinciri Haliç. İstanbul: Haliç Üniversitesi, 2018.
Mazak, Mehmet, ve Fatih Güldal. Osmanlı’dan Günümüze Temizlik Tarihi - Tanzifat-ı İstanbul. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.
SALT Araştırma. “İstanbul, Qassım Pacha - İstanbul, Kasımpaşa.” Erişim Tarihi: 15 Nisan 2020. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/208227.
SALT Araştırma. “Piyale Paşa Camii - Piyale Paşa Mosque.” Erişim Tarihi: 15 Nisan 2020. https://archive.saltresearch.org/handle/123456789/68061.
Soyer, Emel. “18. ve 19. yy İstanbul Kasımpaşa Deresi Islah Çalışmaları.” Toplumsal Tarih, s. 169 (Ocak 2008): 66-80.
TDV İslâm Ansiklopedisi. “Kasımpaşa Mevlevîhânesi.” Erişim Tarihi: 21 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kasimpasa-mevlevihanesi.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı. 2. bas. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984.