Osmanlı Adli Ve İdari Sisteminde Kadılık: Kurumsal Bir Değerlendirme - The Qadi In Ottoman Justice And Anministrative System: An Evaluation Of Instutional

Osmanlı Devleti’nde kadı, kaza adı verilen yerleşim yerlerinde, belirli bir süreliğine mülki idare amiri, yerel yönetici ve emniyet müdürlüğü görevlerini yerine getirmek için merkezi yönetim tarafından atanan, şer’i ve idari yargıdan tek başına sorumlu olan bir kamu görevlisidir. Beledi ve mülki görevleri için merkezi yönetimin desteğini alarak halka hizmet götüren kadı, bu hizmetler yerine getirilirken, koordinasyonu sağlayan bir görevli gibi hareket etmiştir. Günümüzde yargı organlarının yaptıkları hukukilik ve yerindelik denetimlerinin kadı tarafından yapılıyor olması, bu kurumun önemini ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, Osmanlı Devleti’nde adli, idari ve belediye hizmetlerini yerine getiren kadılığın yapısını tarihsel bir analizle açıklamaktır. Kadılık kurumunun hangi nedenlerle güç kaybederek ortadan kalktığı konusunda değerlendirmelere yer verilmesi de öncelenen amaçlar arasındadır. Çalışmanın temelini oluşturan nedensellik, kadılık kurumunun çok farklı görevleri aynı çatı altında yürütmesinin ve yüzyıllar boyunca görev alanında göstermiş olduğu başarıların temel nedenlerini, kurumsal bir içerikle incelemektir.

Anahtar Kelimeler:

Adalet, Osmanlı Yargı Teşkilatı, Kadıların Atanması, Naib, Subaşı

The Qadi In Ottoman Justice And Anministrative System: An Evaluation Of Instutional

A qadi in Ottoman Empire was a public official who was appointed by central administration and responsible for the implementation of Islamic religious and administrative justice. They used to serve as acivilian authority, local administrator and higher security director in subdistricts called “kaza” for a certain period of time. Qadis, who were supported by central administration, used to wrok for public welfare and coordinate all the services whilw doing so. Legality and legimacy supervisions, which underlines the importance of this institution. The primary objective of this study is to historically analyze and describe the institution of qadi, who coordinated judicial, administrative and municipal services in Ottoman Empire. Besides, one of the important concerns is to shed light on the reasons why such an institution lost power. In consideration of causality, the study also attempts to lay bare the major reasons that underlie the successful operation of this institution which single-handedly provided abovementioned services.

Keywords:

Justice, Ottoman Judicial Organization, Appointment Of Qadis, Naib, Subaşi,

PDF

___

Akbulut, İlhan (2000), “Osmanlı Devletinde Adalet Düzeni”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1-2, (219-256).
Akdağ, Mustafa (1955), “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1-2, (27-51).
Aköz, Alâaddin - Yörük, Doğan (2004), “XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı’ndaki Taşra Görevlileri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14, Güz, (107-132).
Akyılmaz, Bahtiyar (1999), “Osmanlı Devletinde Merkezden Yönetimin Taşra İdaresi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 4, (127-156).
Anbarlı, Şeniz (2006), Baskıya Karşı Direnme Hakkı ve Sivil İtaatsizlik (Türkiye Örneği), DEÜ SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
Anıl, Yaşar Şahin (1993), Osmanlı’da Kadılık, İletişim Yayınları, İstanbul.
Arık, Feda Şamil (1997), “Osmanlı’da Kadılık Müessesesi 1”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:8, (1-71).
Aslan, Taner (2010), “Osmanlı Devleti’nin Siyasi ve İdari Tarihinde Adalet ve Müsavat Meselesi”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 21, Temmuz-Ağustos-Eylül, Celalabat, (1-20).
Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar (1998), “Toplum Hayatımızda Dinin Yeri ve Din Eğitiminin Önemi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı:1, (45-50).
Avşar, B.Zakir (2007), Ombudsman İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi, 1. Baskı, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
Berce, Yves,Marie (2003), Modern Avrupa’da Ayaklanmalar ve Devrimler, (Çev. Muna Cedden), İmge Yayınları, Ankara.
Çadırcı, Musa (2011), Tanzimat Sürecinde Türkiye: Anadolu Kentleri, (Der. Tülay Ercoşkun), İmge Kitabevi, İstanbul.
Çağdaş, Tülin (2011), “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde İdari Özerklik”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 1, (391-416).
Demirci, Süleyman (2002), “Seeking Justice: Muslim and Non Muslim in Kadı’s Court A Case Study Of Kayseri 1650s-1690 (according to şer’iyye sicilleri of Kayseri”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 13, (95-112).
Demirkaya, Yüksel (1998), “Osmanlı Devletinde Belediye (Hisbe) Teşkilatı”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı:41-42, (303-317).
Durhan, İbrahim (2008), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı:3-4 (55-111).
Durhan, İbrahim (1999), “Osmanlı Hukukunun Yapısı Üzerine Bir Etüd”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, (215-232).
Ekinci, Ekrem Buğra (2001), “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir)”, Türk Tarih Kurumu Vakfı Belleten Dergisi, Cilt: 65, Sayı: 244, Aralık, (960-1005).
Ekinci, Ekrem Buğra (2006), İslam Hukuku Tarihi, Arı Sanat Yayınları, İstanbul.
Ekinci, Ekrem Buğra (2004), Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul.
Ekinci, Ekrem Buğra (2001), “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı: 1, (59-72).
Eryılmaz, Bilal (2011), Kamu Yönetimi Düşünceler/Yapılar/Fonksiyonlar/Politikalar, Güncellenmiş ve İlaveli 4. Baskı Okutman Yayıncılık, Ankara.
Feyzioğlu, Hamiyet Sezer (2010), Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu ve Şer’i Mahkemelerde Düzenlemeler, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Feyizoğlu, Hamiyet Sezer - Kılıç, Selda (2005), “Tanzimat Arifesinde Kadılık- Naiplik Kurumu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 38, (31-53).
Gür, Refik (1977), Mecelle, 3.b..
Güriz, Adnan (2003), Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Halaçoğlu, Yusuf (1995), XIV,XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.b., Ankara.
İnalcık, Halil (2000), Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayınları, İstanbul.
Karatepe, Şükrü (2004), Osmanlı Siyasi Kurumları Klasik Dönem, Dördüncü Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul.
Karpat, Kemal K. (2002), Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, İmge Yayınları, Ankara.
Kaya, Kemal (2007), “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 26 Sayı: 41, (101-112).
Muddazir, Abdürrahim (1992), “Hukuki Kurumlar”, İslam Şehri, (Çev.Elif Topçugil), Ed. R.B.Serjeant, Ağaç Yayınları, İstanbul, (51-65).
Okumuş, Ejder (2005), “Osmanlılar’da Siyasal Bir Kurum Olarak Adalet Dairesi”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 5, (45-51).
Ortaylı, İlber (1994), Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Turhan Kitabevi, Ankara.
Ortaylı, İlber (1976), “Osmanlı Kadı’sının Taşra Yönetimindeki Rolü Üzerine”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:9, Sayı:1, (95-107).
Ortaylı, İlber (2010), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, 3. Baskı, Ankara.
Ortaylı, İlber (1975), “Osmanlı Kadısı: Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, (117-128).
Özkorkurt, Nevin Ünal (2007), “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da Ve Günümüz Türkiyesi’nde Yargıya Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 57, Sayı: 2, (225-242).
Pul, Ayşe (2008), “Osmanlı Sosyal Hayatı Figüranlarından Arayıcı Esnafı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 1, Temmuz, (211-238).
Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1996), “Yerel Yönetim Metinleri IV: Şehremaneti’nin Kuruluşu ve Şehremaneti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:3, Mayıs, (75-82).
Sezgin, Murat (2008), Türkiye’de Belediyeleşme Süreci (1854-1997), Tablet Yayınları, 1. Baskı, Konya.
Şengül, Ramazan (2011), Yerel Yönetimler, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1965), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları (Basımevi), 8. Seri, Ankara.
Yılmaz, Musa K. (2009), “İslam Devletinin İlk Anayasası: Medine Vesikası”, Köprü, S.105, (127-140).
Zürcher, Erik Jan (2001), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.