İngiltere Veliahtı Prens Edward (Kral VII. Edward)’ın 1862 ve 1867 Yıllarındaki İstanbul Ziyaretleri ve Gezdiği Yapılar Çerçevesinde Osmanlı Teşrifatındaki Değişimler

Osmanlı Devleti’nin Avrupa Devletleri ile ilişkilerinin yeni bir formata büründüğü Sultan Abdülaziz Dönemi’nde İstanbul, imparator, imparatoriçe, prens ve prenses unvanlarına sahip pek çok misafiri ağırlamıştır. Bu ziyaretler, Osmanlı’nın Avrupa’daki imajını güçlendirmek ve Avrupa’ya gücünü göstermek için bir fırsat olmuştur. Osmanlı Devleti, çağdaşı diğer güçlü devletler gibi yeni oluşturduğu protokol törenleri ve devletinin köklülüğünün ve gücünün simgesi önemli yapıların ziyaret programları ile protokol misafirlerini ağırlarken, konukları üzerinde güçlü etkiler de bırakmak istemiştir. Sultan Abdülaziz’in Avrupa ziyareti öncesi ve sonrasında devlet konuklarını ağırlama biçiminde ufak tefek değişikler yapıldığı dönemin belgelerinden anlaşılmaktadır. Avrupa ziyareti öncesi ve sonrasında teşrifat kuralları konusundaki bu değişimler, ziyaret yerlerine ve yapılarına da yansımıştır. Sultan Abdülaziz döneminde Osmanlı ile iyi ilişkiler içinde görünen İngiltere’nin Veliaht Prensi Edward’ın, Sultan’ın Avrupa Ziyaretinden önce 1862’de ve Avrupa Ziyaretinden sonra 1869’da İstanbul’a gerçekleştirdiği iki ziyaret bu değişimi görebilmek adına önemlidir. Avrupa seyahati sonrası, ziyaret programına alınan yapılara, Sultan’ın Avrupa’da ziyaret ettiği ülkelerde pek çok kez bulunduğu tiyatro ve opera salonlarının etkisiyle, Naum Tiyatrosu eklenmiştir. Bununla birlikte Prens’in ilk ziyaretinde Cuma selamlığı törenini izlemesi için Tophane Kasrı tahsis edilirken, ikinci ziyaretinde daha çağdaş teknoloji ve dekorasyona sahip Dolmabahçe Sarayı Camlı Köşkü seçilmiştir. Dönemin modernlik simgesi büyük ölçekli askeri yapılar ve moda mimari akımlarla şekillenen köşkler ve kasırlar ise her iki ziyarette de görünür kılınmaya çalışılmıştır. Bu makalede, Sultan Abdülaziz Dönemi’nde, Prens Edward’ın İstanbul ziyaretleri, o günün Osmanlı ve İngiliz basınında yapılan haberler, misafirler tarafından yazılan günlükler ve Osmanlı arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir. Bu ziyaretlerde seçilen mimari yapılar aracılığıyla, 19.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin, çağına yön veren devletlerden biri olan İngiltere’nin veliahdına kendisini nasıl görmek ve göstermek istediği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The Changes in Ottoman Ceremonial Protocols Affected by Architectural Sightseeings During Prince Edward VII’s Visits to Istanbul Between 1862 and 1867

Istanbul hosted many royal guests such as emperor, empress, prince and princess during the reign of Abdulaziz Han when the relationship between Ottoman State and European countries took yet another turn. These visits brought a chance to endorse the strength of Ottoman rule and image over Europe. The Ottoman Empire attempted to leave a powerful impression over the royal guests through the newly implemented hosting protocols like its powerful contemporaries and visits to the key architectures reflecting the power and the deep roots of the empire. It’s been understood from the documents at the time that there were some modifications in the way of hosting protocols before and after Abdulaziz’s visit to Europe. The first considerable change is the addition of Naum theatre to the protocol after Sultan’s numerous opera halls and theatre visits in Europe. The second change is the selection of the location for Friday Ceremony observation, which was shifted from Tophane Kiosk where Prince visited in his first trip to Dolmabahçe Palace, which has contemporary technology and decoration. On the other hand, large military buildings and the kiosks built according to the modern architectural trends were kept and they were visible in the protocol during both visits. In this paper, we investigate British Prince Edward’s visits to Istanbul in the light of the related news in Ottoman and British press, the diaries written by Prince Edward himself as well as William Howard Russel and Ottoman archives. It has been attempted to present how Ottoman State wanted to see and show itself amongst the leading countries shaping architectural trends of its era in the second half of the 19th century through the architectural structures chosen in this visits in this study.

PDF

___

Ahmet Cevdet. (1980) Ma’ruzat, İstanbul, Çağrı Yayınları.
Akyürek, G. (2011) Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek: Tanzimat Döneminde Mimarlık, Bilgi ve İktidar, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ar, B. (2013) “Aya İrini’nin “Müze-i Hümâyun” Olarak Tahsis Ediliş süreci ve Sultan Abdülaziz”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, Ankara, Türk Tarih Kurumu, s. 39-55.
Armaoğlu, F. (1987) 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Belviranli, S.(2016) “Sultan Abdülaziz Dönemi İstanbul’u Ziyaret Eden Yabancı Hanedan Mensupları’nın Gezi Rotaları”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
Ceylan, O. (1994) “Çifte Saraylar”maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, s. 512-513.
Davison, R. (2011) “Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi”, Ed.: H. İnalcık, & M. Seyitdanlıoğlu, Tanzimat-Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 290-301.
Dursun, H. (2007) “Osmanlı Devleti’nde Turizmin Gelişimine Dair Bazı Gözlemler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul, sayı: 16, s. 67-78.
Eğin, E. (1994) “İgiliz Mezarlığı Maddesi” maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedi, İstanbul, Cilt 4, syf. 174.
Eldem, E. (2013) “Ayasofya: Kilise, Cami, Abide, Müze, Simge”, Toplumsal Tarih Dergisi, sayı 254, s. 76-85.
Giz, A. (1969) “19. Asırda İstanbul’u Ziyaret Eden Batılı Prens ve Hükümdarlar”, Hayat Tarih Mecmuası, s. 22-28.
Gordon, S. (2014) Cities, Citadels, and Sights of the Near East: Francis Bedford’s Nineteenth-Century Photographs of Egypt, the Levant, and Constantinople, London, The American University in Cairo Press.
Gök, N. (2014) “Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati’nin Sonuçları ve Yansımaları”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Cilt, s. 127-138.
Gülersoy, Ç (1985) Hotel d’Angleterre, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul.
Hitzel, F. (2010) “Diplomatik Armağanlar Osmanlı İmparatorluğu ile Batı Avrupa Ülkeleri Arasında Modern Çağda Yapılan Kültürel Değiş Tokuş”, Harp ve Sulp: Avrupa ve Osmanlılar, İstanbul, Kitap Yayınevi, s. 243-257.
Karasu, C. (1994) “Tanzimat Dönemi Osmanlı Diplomasisine Genel Bir Bakış” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı: 4, s. 205-221.
Karateke, H. T. (2004) Padişahım çok yaşa: Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Merasimler, İstanbul, Kitap Yayınevi.
Kuban, D. (2007) Osmanlı Mimarisi, İstanbul, YEM.
Ortaylı, İ. (2008) Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara, İstanbul, Cedit Neşriyat.
Örenç, İ. (1998) “Hariciye Teşrifat Defteri (1846-1880)”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özcan, B. (1998) “Kırım Harbi Sırasında Bazı Avrupalı Devlet Adamlarının Osmanlı Ülkesini Ziyaretleri (1854-1855)”, OTAM, Sayı: 9, s. 287-321.
Öztuncay, B. (2003) Dersaadet’in Fotoğrafçıları, İstanbul, Aygaz A.Ş Yayınları.
Pilehvarian, N. K. (1996) “Bezmialem Valide Sultan Yapıları”, Basılmamış Doçentlik Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Prince Edward. (1862) The Prince of Wales’s Journal, https:// www.royalcollection.org.uk. adresinden alındı.
Russell, W. H. (1869) Diary in the East During the Tour, London, George Routledgeand Sons.
Samsinger, E. (2010) “Kaiser Franz Joseph und Kaiser Karl I. Konstantinopel”, Österreich in Istanbul: K. (u.) K. Präsenz im Osmanischen, Lıt Verlag, Wien, s. 267-281.
Şehsuvaroğlu, H. (1949) Sultan Aziz: hususi, siyasi hayatı, devri, ölümü, İstanbul, Hilmi Kitabevi.
Tuncer, H. (2000) 19. yüzyılda Osmanlı-Avrupa ilişkileri (1814- 1914), İstanbul, Ümit Yayıncılık.
Tutel, E. (1994) “Tersane-i Amire” maddesi. Dünden Bugüne İstanbul ansiklopedisi, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfi, 7. Cilt, 253-256.
Yılmaz, N.Ö. (2007) 19. yüzyıl İstanbul kültür ortamında müzik ve mekân, Basılmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Illustrated London News
Le Monde illustré
Levant Herald
Ruzname-i Ceride-i Hadis
Tercüman-ı Ahval
Terakki
İ.Ü. Kütüphanesi, 8894 numaralı defter
www.royalcollection.org.uk.
https://www.loc.gov/