Türkan İRGİN UZUN, Mahmoud Zein El ABİDİN

Hicaz Demiryolu Genel Müdürlük Binası / “Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binası Projesi” Özgün Çizimleri Üzerinden Bir Okuma

Hilafetin son büyük projesi olarak kabul edilen Hicaz Demiryolu, Osmanlı İmparatorlu’ğunun 19. yy’ın ikinci yarısında gerçekleştirdiği önemli projelerden biridir. Bu konuda yerli, yabancı çeşitli araştırmacılar tarafından kitap, makale ve tezler yazılmıştır. Ancak bölge için inşası düşünülen Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binası Projesi hiç gündeme gelmemiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde yer alan özgün çizimlere ve 6000’e yakın BOA belgelerinin taranmasının ardından, Hicaz hattı ve Müdüriyyeti ile ilgili tarihsel ve siyasal gelişmeler ele alınarak “Hicaz Müdüriyyet-i Umumiye Binası Projesi” makalede konu edinilmiştir. İmparatoluğun desteklediği ve Milli Mimari döneminin özelliklerini yansıtan yüksek nitelikli bu projenin plan ve cephe özellikleri, kapsamlı olarak ilk defa gün ışığına çıkarılarak çizimlerdeki mimari yaklaşım karşılaştırmalı değerlendirmelerle ortaya konulmuştur. Makalenin asıl amacı, Evkaf Ser mimarı Kemaleddin Bey yönetiminde tasarlanan, İnşaat ve Tamirat Müdür ve Mimarı Ali Talat Bey’in onayladığı ve Mukbil Kemal’in mimar olarak görev aldığı “Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binâsı Projesi” olarak adlandırılan çizimlerin incelenmesiyle alana yeni bir açılım sağlamak ve yeni araştırma ve değerlendirmelere ışık tutmaktır.

A Study of the Original Drawings of the Hejaz Railway Headquarters Building

The Hejaz Railway, considered the last major project of the Caliphate, was an important project of the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. Books, articles and theses were written about the project by numerous domestic and foreign researchers, but the “Hicaz Railway Müdüriyyet-i Umumiyesi Project,” which was meant to serve and strengthen the region, was never truly completed. This study is a review of the original drawings found in the archives of the General Directorate of Foundations and some 6000 BOA documents, as well as the historical and political developments related to the project. The plan and facade features of this high-quality project supported by the empire and reflecting the style of the national architect have been introduced for the first time in detail with evaluations of the architectural approach. The aim of this article was to provide new insight and information to researchers on the work of architects Kemaleddin, Ali Talat and Mukbil Kemal.

PDF

___

Abidin, (2011), Mahmoud Z.E, “Suudi Arabistanda Ayakta Kalan Osmanlı Eserleri Seçme Örnekler”, T.C. Dış İşleri Bakanlığı Yayınları. Ankara. www.ottomanarch.
Atalar, M., (1993). “Hac Yolu Güzergahı ve Masrafı (Kara Yolu, 1253/1837).” Ank. Üniv. Rektörlüğü Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi OTAM Dergisi 4.04,s.43-90 Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm Tarihi A.B.D.
Atalar M., (1988) “Türkler’in Kabe’ye Yaptıkları Hizmetler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, c. XXX, sayı:, s. 287-292.
Başar, M.E., / Erdoğan H. A., (2009), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tren Garları”, Selçuk Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, c.24, s.3. sf:29-43, Konya.
Cengizkan, A., (2003), “Mukbil Kemal Taş (1891-?)- Bir Geçiş Dönemi Mimarı”, Arredamento Mimarlık,sayı:100+63, 112-119.
Cephanecigül, V. G. (2009), Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Mimarlık Tarihi İlgisi ve Türk Eksenli Milliyetçilik (1873-1930), doktora tezi, yöneten: Prof.Dr. G.Akın,, İTÜ F.B.E., Mimarlık Tarihi Prog. İst.
Çetin, Emrah, (2010), “Türk Basınına Göre Hicaz Demiryolu (1900-1918)”, History Studies, International Journal of History”, Ortadoğu Özel Sayısı, s:99-115.
“Demiryolcu”, (1993), DDY dergisi, Sayı 8, Ekim.
Fatih, A.,(2008), “912 Numaralı 1723-1724 (H. 1136)Tarihli Surre Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi”, yl.tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Afyon.
Gülsoy, U. (1994) “Hicaz Demiryolu kutsal proje”, yayınlayan: Muhittin Salih Eren, Eren yayınevi, İstanbul.
Gülsoy, U. (2010), “Kutsal Proje Orta Doğu’da Osmanlı Demiryolları”, Timaş yay., 1. Baskı, Kasım, İstanbul.
Gülsoy U.- Ochsenwald, W., “Hicaz Demiryolu”, İslam Ansiklopedisi, cilt: 17; sayfa:444. Özyüksel, M., Hicaz Demiryolu, yazının yayındaki adresihttps:// www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=351937.
Hicaz Albümü, (1999), “Fotoğraflarla Kutsal Topraklar”, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Hülagü, M., (2008), “Hicaz Demiryolu bir umudun inşası”, Yitik Hazine Yayınları, 1. baskı.
“Kardelen”, (1994-1995), Demiryolu Meslek Okulu Mez. Der. Yayını, sayı (6-7- 8-9-10).
Kemal, M., (1329), “Memalik-i Osmaniye”de Asar-ı Atika ve Nefise-i İslamiye Hırsızlığı”, Bilgi Mecmuası, no:5, s. 535-539.
Kuran,A.,(1988), “ Mimar Sinan’ın Külliyeleri, Mimar Başı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul s. 167-173.
Numan, İ, (?), “Hicaz Demiryolu İstasyon Binalarının Fonksiyon Ve Mahiyetleri Hakkında”, Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni, s. 449-455.
“Osmanlı Belgelerinde Surre Alayları”, (2010), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 116.
Özgün Y., M. (2000), “Hicaz Demiryolu”, Tarih Vakfı Yurt Yay.No: 105, Ekim 2000, İst.
Özgün, Y., M, (1988), “Osmanlı – Alman ilişkilerinin Gelişim sürecinde Anadolu ve Bağdat DemirYolları”, Arba yay.20, Tarih / Anı dizisi:3.
Öztürk S., “Hicaz Demiryolu”, tam metin adresi: http://www. akintarih.com/turktarihi/osmanli/hicazdemiryolu.html.
Pilehvarian,K.N. (1996),“Bezm-i Alem Valide Sultan Yapıları” basılmamış doçentlik çalışması, Mimarlık ve Sanat Tarihi Kuramı B.D.,Y.Ü, İstanbul.
Polat, N. H. (2011). “II. Meşrutiyet Devrinde Türkçü Yayın Organları”, Türk Yurdu Dergisi, Sayı: 284, yıl: 100, Cilt: 31, Nisan.
Sözen, M. (1998.), “Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı”, İş Bankası yay.İstanbul.
Yılmaz, Ö. F. (2011) “Osmanlı’da Ulaşım Hicaz Demiryolu Projesi”, Çamlıca Basım-Yay., İst.
Yücel, E. (1998), “Vakıflarda Onarım Çalışmalarını Yürüten Mimarlar “ Vakıflar Dergisi, 27, sf. 231-240.
Talay,A., (1995), “Eserleriyle ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid”. Risale Yay., Şubat 95, İst. Urfalıoğlu, N., Süslü, Ö.R., (2007), “Toledo’da Bir Yapının Düşündürttükleri”, Yapı Dergisi, sayı:308, s:38-45, Temmuz, İstanbul.
Uzunçarşılı, İ. H., (1999),“Osmanlı Tarihi”, C.I.IV, Türk Tarih Kurumu yayınları, s. 282-283.
Uzun, T. (2008), “Geç Osmanlı -Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Pratiği’nde Bilgi ve Yapım TeknolojileriDeğişimi: Erken Betonarme İstanbul Örnekleri: 1906-1930”, Y.T.Ü., F.B.E, Mim. Tarihi ve Kuramı, İstanbul.
Ünalın, Çetin, (2009), “Mimar ve Mühendisler tarafından II.Meşrutiyet Döneminde İstanbul’da yayımlanmış iki dergi: Genie Civil Ottoman (1910) ve Zeitschrift Fur Technik und Industrie in der Turkei (1916), Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X/2, s:60-96, İstanbul.
Vahdettin, E, (2008),“Osmanlıda Ulaşım”: Çamlıca Yayınları, İstanbul.
Vahdettin, E. (1993), “Rumeli Demiryolları”, Eren yayıncılık, İstanbul.