Urfa Şeyh Mes’ud Horasani Zaviyesi

Zâviyeler, bir tarikata bağlı dervişlerin, bir şeyhin idaresinde, birlikte yaşadıkları ve genellikle de yoğun şehir yerleşimlerinden uzak, daha ziyade kırsal alanlara kendi imkânlarıyla yerleşmesi-zâviyelerini inşa etmesiyle oluşmuş yapılardır. Şeyh Mes’ud Horasani Zâviyesi de, Urfa iç kalesinin güneyinde, Top Dağı’nın güney eteklerinde bulunmaktadır. Dağlık bir alanda bulunan ve yapıldığı dönemde şehir dışında olan zâviyenin yakınlarında mağara yerleşimleri ve sarnıçlar da bulunmaktadır. İnşa ve bani kitabesi bulunmayan Şeyh Mes’ud Horasani Zâviyesi’ni, 12. yüzyıl sonu ile 14. yüzyılın son çeyreği arasına tarihlendirebilmek mümkündür. Zâviye, mimari olarak kare planlı merkezi bir avlu ile avlunun etrafında yer alan mekânlardan ve mezar odasından-türbeden oluşmaktadır. Avlusunun üzeri ise yarıya kadar örülmüş, üzeri (ortası) açık bir kubbeyle örtülüdür. Şeyh Mes’ud Horasani Zâviyesi, içerisinde Şeyh Mes’ud’un mezarı ile türbesinin bulunmasıyla ve son zamanlarda etrafındaki yerleşimin çok artmasıyla, günümüzde bir ziyaretgâha dönüşmüş durumdadır. Bu çalışmada, Şeyh Mes’ud Horasani Zâviyesi, mimari olarak incelenerek, yapının mimarlık tarihi açısından değerlendirilmesi ve tanıtılması amaçlanmaktadır.

Urfa Sheikh Mas’ud Khorasani Zawiya

Zawiyas are places where dervishes belonging to a tariqa live together under the care of a sheikh. Often, they are built far from large urban settlements in rural areas using only their own abilities and possessions. Sheikh Mas’ud Khorasani Zâwiya is located on the southern skirts of Top Mountain, to the south of the inner city of Urfa. There are also cave settlements and cisterns in the vicinity. The origin of the Sheikh Mas’ud Khorasani Zâwiya, which has no building marker or builder epitaph, has been dated to between the end of the 12th century and the last quarter of the 14th century. The facility consists of a central courtyard with an architectural square plan with rooms around the courtyard from the grave room to the tomb. The courtyard is half-covered with a dome. Sheikh Mas’ud Khorasani Zâwiya has become a pilgrimage site now, due to the presence of the grave and tomb of Sheikh Mas’ud and the recent increase in the number of settlements around it. This research is an architectural and historical examination of the Sheikh Mas’ud Khorasani Zâwiya.

PDF

___

Akın, G. (1990) Asya Merkezi Mekan Geleneği, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Alper, M. (1987) “Urfa’nın Mekansal Yapısı Türk İslam Mimarisindeki Yeri Ve Önemi” Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Barkan, Ö.L. (1942) “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar Ve Temlikler I İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler” Vakıflar Dergisi II. Ankara: 279-386.
Bizbirlik, A. (2002) 16. Yüzyıl Ortalarında Diyarbakır Beylerbeyliği’nde Vakıflar. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Doğan, A. I. (1977) “Osmanlı Mimarisinde Tarîkat Yapıları Tekkeler, Zâviyeler ve Benzer Nitelikli Fütuvvet Yapıları”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
Evliyalar Ansiklopedisi, (1992) “Şeyh Mesut Horasanî“ C.11,s. 284.
Karakaş, M. (2001) “Şanlıurfa Ve İlçelerinde Kitabeler”, Şanlıurfa, Şanlıurfa Belediyesi Yayınları.
Kuban, D. (2002a) “Medreseler”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 164-174.
Kuban, D. (2002b), “Zaviyeler”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 209-211.
Kuran, A. (1969) Anadolu Medreseleri C.1. Ankara, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
Ocak, A.Y. (1978) “Zaviyeler” Vakıflar Dergisi, XII s. 247-269.
Ocak, A.Y/ Faruki, S. (1986) “Zâviye” İslam Ansiklopedisi, C.13, s. 468-476.
Sözen, M. (1970) Anadolu Medreseleri C.1. İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
Sözen, M. (1972) Anadolu Medreseleri C.2. İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
Talman, B/Parlak, S. (2006) “Tarikat Yapıları”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı C.2, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 391-419.
Turan, A.N. (2005) XVI. Yüzyılda Ruha (Urfa) Sancağı, ŞURKAV Yayınları, Şanlıurfa.