Çaycuma Kâğıt Fabrikası ve Sosyal Konut Sitesinin Analizi

Cumhuriyet ile birlikte Anadolu’da sanayi tesislerinin kurulması kentlerin ekonomik, toplumsal ve mekânsal yapısını değişime uğratmıştır. Sanayi yapıları, yarattıkları iş olanakları ve barınmadan eğitime sundukları hizmetler ile kentleşme sürecini etkilemişlerdir. Bunun yanı sıra konut çeşitliliği ile sosyal ortamın oluşumuna olanak sağlamıştır. Bu çalışmada Anadolu’da endüstriyel kalkınma hamlelerinden biri olarak kâğıt fabrikaların kurulması ele alınmakta olup Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Çaycuma SEKA Kâğıt Fabrikası incelenmiştir. Çalışma, Cumhuriyet Dönemi ile başlayan endüstriyel kalkınma hamlesinin devamında Devlet Planlama Teşkilatı’nın kurulması ve planlı dönemin ilk temel sanayi tesislerinden biri olan Çaycuma Kâğıt Fabrikası’nın tarihçesi ve sosyal konut sitesinin mimari analizini yaparak bulunduğu dönemin özelliklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çaycuma Kâğıt Fabrikası, tarımla uğraşan bölge halkına önemli ölçüde iş imkânı sağlarken, bölgenin ekonomik, fiziksel ve sosyal yapısını da dönüştürmüştür. Fabrika, bünyesinde barındırdığı yönetici, memur ve işçi konutlarıyla birlikte misafirhane-lokal, sinema, spor tesisleri gibi sosyal mekânları da içererek kentin değişimini ivmelendiren örnek bir model olarak tanımlanabilir. Nitel araştırma yöntemlerinin alan çalışması ile desteklendiği bu çalışmada elde edilen fotoğraf, çizim ve gözlemlere dayalı bulgular ile sosyal site konutlarının mekânsal ve görsel analizi yapılmış ve inşa edildikleri döneme ait mimari ve sosyal yaşam bağlamında yeri ortaya konulmuştur. Sosyal site konutlarının plan kurgularının sadeliği ve içinde bulundukları doğal çevreyle uyumlu olmaları, kentin geleneksel dokusundan farklılaşarak kendine özgü ve düzenli bir planlamaya sahip olması dikkati çeken nite- liktedir. Çaycuma Kâğıt Fabrikası ve sosyal sitenin Cumhuriyet Dönemi ile başlayan sanayi yerleşke şemalarının Cumhuriyetin ilerleyen yıllarında da devam ettirildiğini gösteren bir konumda olduğu saptanmışt

Çaycuma Paper Mill and Analysis of Social Housing Estate

The emergence of industrial facilities in Anatolia following the establishment of the Republic in Turkey led to changes in the economic, social, and spatial structure of the cities. Industrial buildings also had an impact on the urbanisation process due to the job opportunities they generate and the services they offer from housing to education. In addition, industrial facilities enabled the formation of a social environment depending on the housing diversity. In this study, the establishment of paper mills as one of the industrial development steps in Anatolia is discussed and Çaycuma SEKA Paper Mill located in the Western Black Sea Region is examined as a case. The study aims to reveal the characteristics of the period by analysing the history of the Çaycuma Paper Mill, which is one of the preliminary industrial facilities of the planned period with the es- tablishment of the State Planning Organization, and the architectural analysis of the social housing estates. The problem of the study is that the housing estate, which has preserved its original values, has not been documented. In this study, qualitative research methods were supported by a field survey. The field survey consisted of information gathering, on-site observation, interviews with people, photographing, on-site mea- surement, and visualisation. The study was supported by drawings and documents from the official institutional archives of the buildings in the housing estate. Then, the spatial and visual analysis of housing estates was made with the findings. Furthermore, the significance of these hous- ing estates was revealed in the context of the architectural and social life of the period. While Çaycuma Paper Mill provided job opportunities to the people of the region engaged in agriculture, it also transformed the economic, physical, and social structure of the region. In the first years of the Republic, the Garden City practices, which emerged as a means of creating a new national identity, can also be seen on the housing estate of the factory. This site hosted the residences, which can accommodate 172 families ranging from 60 to 80 m2 sized, for officers and workers, and also for managers and assistant managers. It can be seen as an exemplary model that accelerates the change of the city by including the social facilities such as the guesthouse-club, cinema building, sports field, together with the residences. The housing units were planned to form a clus- tered organisation around dead-end streets. It is noteworthy that the houses were designed in a dense green environment. Except for one of the managers and the two assistant managers’ residences built-in 1986, all residences are planned to accommodate two-family on each floor. The simplicity of the plans and their coherence with the natural environment presents the unique and regular planning of the site differing from the traditional fabric of the city. There are a total of 36 residences (two of which have been demolished) in the housing estate. Although the spatial organization is in 6 different types, the residences were built in 9 different types due to the differentiation consisting of the number of floors. The residences were in use during the assembly of the factory and were largely completed in early 1968. Housing estates have architectural impor- tance as they reflect the planning, construction technique, and material properties of the period in which they were built and they also have sociological importance since they reflect the socio-economic status, lifestyle, and quality of its employees in the industrial sector. As a result, the factory and its housing estate are an example in which the effects of the modernization process of the city of Çaycuma on the urban structure and social life are reflected through a strong industrialisation program. Çaycuma Paper Mill has become an important industrial complex of the period with its business and administrative buildings, residential buildings, and social service buildings. The housing estate, on the other hand, became a modernization model for the city and was planned at the neighbourhood scale. With this feature, it is an indication that the settlement schemes that started with the Early Republic Period were continued in the later years of the Republic. The housing estate, which is a reflection of modern architecture on an urban scale, is capable of responding to all kinds of needs of its users with its function

PDF

___

Anonim. (1944). Sümer Bank amele evleri ve mahalleleri. Arki- tekt, 1-2 (145-146), 9-13.
Asiliskender, B. (2008). Modernleşme ve konut; Cumhuriyet’in sanayi yatırımları ile Kayseri’de mekansal ve toplumsal deği- şim. (Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul Teknik Üniversi- tesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet sonrası kalkınma hareketi olarak sanayileşme ve mekânsal değişim. Türkiye Araştırma- ları Literatür Dergisi, 7(13), 153-169.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken cumhuriyet dönemi mimarlığı 1923- 1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Çavdar, T. (2001). Milli mücadele başlarken sayılarla durum ve genel görünüm I. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Çaycuma Belediyesi Arşivi. (2020). SEKA mimari projeleri. Çay- cuma.
Çaycuma Belediyesi Dijital Arşivi. (2020). Çaycuma eski fotoğraf- ları. Çaycuma.
Doğan, M. (2013). Türkiye sanayileşme sürecine genel bir bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 211-231.
Dölen, E. (2015). Çin’den Kocaeli’ne kâğıdın öyküsü, Kocaeli: Ko- caeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları. Erdoğan, S. (1992). Türkiye’de sanayileşmenin tarihi gelişimi. Dic- le Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5, 375-384.
Gürbüz, O. (1995). Türkiye’de kâğıt sanayii ve Silifke-Taşucu kâğıt fabrikası. Türk Coğrafya Dergisi, 30, 225-241.
Huş, S., Tank, T. (1970). SEKA Çaycuma kraft selülozu, kraft kâğıdı ve NSSC yarı kimyasal selüloz tesisleri. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20(2), 77-92.
Karatosun, M., Arıtan, Ö. (2010). 1950 öncesi ve sonrası cumhu- riyet sanayileşmesi ışığında Aydın tekstil yerleşkesi. Mimarlık, 355, 52-59.
Kocabaşoğlu, U., Bulutgil, A., Çiloğlu, F., Binbaş, İ. E. ve Şeker, N. (1996). SEKA tarihi, Türkiye selüloz ve kâğıt fabrikalarının ta- rihsel gelişimi. İzmit: SEKA Genel Müdürlüğü Yayınları.
Koday, S., Çelikoğlu, Ş. ve Atış, E. (2015). Çaycuma ilçesinde sana- yinin gelişimi, yapısı ve sorunları. Journal of Turkish Studies, 10(14), 135-158.
Kopuz, A. (2018). Alpullu şeker fabrikası ve işçi konutları. METU JFA, 35(2), 29-54.
Muşkara, Ü., Tunçelli, O. (2019). SEKA kâğıt fabrikası endüstriyel mirasın dijital yöntemlerle aktarılması. Planlama, 29(3), 247- 258.
Özgüven, Y., Cantürk, E. (2019). Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde yapı malzemesi endüstrisi ve mimari üretim/kültür ortamı. MEGARON, 14(4), 507-520.
Yurtoğlu, N. (2017). Cumhuriyet döneminin öncü bir sanayi ku- ruluşu: İzmit selüloz ve kâğıt fabrikaları müessesesi (1936- 1960). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Ata- türk Yolu Dergisi, 60, 341-372.
Yücel, F. (2014). Cumhuriyet Türkiyesi’nin sanayileşmede ilk önemli adımı: Birinci beş yıllık sanayi planı 1934-1938, Anka- ra: TMMMOB Elektrik Mühendisleri Odası.
Gazete Kaynakları
Anonim. (1933, 11 Haziran). Sümerbank Kanunu. Resmî Gazete (Sayı: 2424). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2424.pdf
Anonim. (1934a, 29 Temmuz). Karaname. Resmî Gazete (Sayı: 2763). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2763.pdf
Anonim. (1934b, 15 Ağustos). Kâğıt ve şişe fabrikalarımızın te- melleri dün merasimle atıldı. Cumhuriyet, 1.
Anonim. (1934c, 05 Mayıs). Sümer bankın yaptıracağı İzmit kâğıt fabrikası. Cumhuriyet, 4.
Anonim. (1934d, 23 Mart). İktisadi programın tatbikatına başlan- dı. Cumhuriyet, 4.
Anonim. (1938, 4 Temmuz). Sermayesinin tamamı Devlet tarafın- dan verilmek suretile kurulan iktisadî teşekküllerin teşkîlâtîle idare ve murakabeleri hakkında kanun. Resmî Gazete (Sayı: 3950). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3950.pdf
Anonim. (1965a, 23 Ocak). Kraft kâğıt fabrikası ihalesi yapıldı. Cumhuriyet, 7.
Anonim. (1965b, 22 Şubat). Çaycuma fabrikasının temeli atıldı. Cumhuriyet, 7.
Anonim. (1966a, 10 Eylül). Karanameler. Resmi Gazete. (Sayı: 12397). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/12397.pdf
Anonim. (1966b, 29 Temmuz). 59 milyon dolarlık kredi aldık. Cumhuriyet, 1.
Anonim. (1966c, 12 Kasım). İnşaat ilanı: Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden- İzmit. Cumhu- riyet, 6.
Anonim. (1966d, 01 Nisan). Çaycuma kraft fabrikası 348 milyon liraya mâl olacak. Cumhuriyet, 5.
Anonim. (1967a, 20 Mayıs). Saha tesviyesi, yol ve istinat duvarı inşaatı ilanı: Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Ge- nel Müdürlüğü’nden-İzmit. Cumhuriyet, 5.
Anonim. (1967b, 11 Eylül). Nakliye ilanı: Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden-İzmit. Cumhuri- yet, 5.
Anonim. (1967c, 14 Eylül). SEKA Çaycuma kraft selülozu, kraft kâğıdı ve yarı kimyevi sülfat selülozu entegre tesisleri inşa- atı ilanı: Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden-İzmit. Cumhuriyet, 5.
Anonim. (1969a, 23 Temmuz). Kâğıt sanayii henüz ihtiyacı karşı- lamıyor. Cumhuriyet, 5.
Anonim. (1969b, 16 Aralık). Çaycuma kâğıt tesisi yılbaşında üre- time geçecek. Milliyet, 9.
Anonim. (2003, 17 Mayıs). Özelleştirme Yüksek Kurulunun 2003/30 Sayılı Kararı. Resmî Gazete (Sayı: 25111). https:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/05/20030517.htm#9 İnternet Kaynakları
Çaycuma Belediyesi. (2021). Sanayi ve Ticaret. 10 Şubat 2021, https://caycuma.bel.tr/index.php?option=com_content&vie w=article&id=17&Itemid=131 adresinden alındı.
Google Earth. (2021). Çaycuma Uydu Görüntüsü. 18 Şubat 2021, https://earth.google.com/web/@41.41359715,32.086106,2 5.18041095a,5109.32599995d,35y,0h,0t,0r adresinden alın- dı.
Türkiye İstatistik Kurumu. (2021a). 1965 Genel Nüfus Sayı- mı Veri Tabanı. 16 Şubat 2021, https://www.webcitation. org/6BtmbG6MW adresinden alındı.
Türkiye İstatistik Kurumu. (2021b). 1970 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı. 16 Şubat 2021, www.webcitation.org/6BtoG6UOE adresinden alındı