Osmanlı’nın Son Döneminde Ticari Mekânlara Asılan Levha ve Alametlere Dair Yapılan Çalışmalar

Osmanlı Devleti kurulduğu günden itibaren gerek hukukî, gerek sosyal ve gerekse ticarî faaliyetlerini iki temel üzerine kurmuştur. Bunlardan ilki “töre” de denilen ve kökleri Orta Asya’da Ata Oğuz’a kadar uzanan örfî, yani yazısız hukuk; ikincisi ise İslamiyet’in kabulüyle beraber hayatın her alanında uygulanmaya başlayan Şer’i, yani yazılı hukuktur. Özellikle ticareti hayatında her iki hukukun da etkisi ile Osmanlı Devleti Avrupa tarzı ticaretten çok farklı bir ticaret biçimi benimsemiştir. Devlet gerekirse ticarete müdahale ederek, zenginliğin tek elde toplanmasını ve sosyal dengeyi bozacak biçimdeki sermaye birikiminin önüne geçmiştir. Ancak, devlet güçten düşüp, Avrupa’nın üstünlüğünü tanımaya ve aradaki farkı kapatabilmek için Batılılaşmaya başlayınca işler değişmiştir. Özellikle Tanzimat sonrasında Avrupalı devletler gerek kendi sermaye sahipleri gerekse içerideki ecnebiler vasıtasıyla ticarete dâhil olmuş ve bu sayede önceleri “Osmanlı” olan ticaret de “Avrupaî” bir tarzda yapılır hale gelmiştir. Ecnebilerin Osmanlı ülkesinde ticarethaneler kurması ticaretin sadece ruhunu değil, formunu da değiştirmiştir. Özellikle perakende sektörüne de giriş sağlandıktan sonra tüm dükkân, mağaza ve ticarethaneler Avrupaî bir şekle bürünmüştür. Daha önce Osmanlı’da olmayan, ticarethanelere “levha ve tabela” asma işi de bunlardan biridir. Ancak bu levha ve tabelalar sadece hukuki ve mali olarak değil, içeriği yüzünden sosyal olarak da bir takım sıkıntılar ortaya çıkarmış ve bunların düzeltilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri de Dersaadet Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Odası tarafından ilk adımı atılan ve uzun bir süreçten sonra çözüme kavuşturulan “Erbab-ı Ticaret Ve Sanayi ile Esnaf Dükkân ve Mağaza ve Fabrikaları ve Saire Vaz' ve Ta’lik Olunan Levha ve Alametlere Dair Nizamname”dir.

Anahtar Kelimeler:

Alamet-i Farika, Levha, Dersaadet Ticaret Odası, Nizamname

Studies on the Plates and Signs Hung on Commercial Places During the Late Ottoman Period

PDF

___

BEO. 4362-327130 (21 Şaban 1333, 21 Haziran 1331, 4 Temmuz 1915)
DH. EUM. 2.Şb. 11-15/3 (21 Şaban 1333, 21 Haziran 1331, 4 Temmuz 1945)
DH. EUM. 2. Şb. 11-15/23 (24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
DH. EUM. KLU. 15-54 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
DH. EUM. MTK. 80-48 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
DH. MB. HPS. 155-7 (30 Şaban 1333, 30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
DH. MB. HPS. 155-9/1 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
DH. MB. HPS. 155-9/3 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
DH. MKT. 1507/98 (29 Şaban 1305, 10 Mayıs 1888)
DH. MKT. 1782-108/1-2 (7 Teşrinisani 1306, 19 Kasım 1890)
DH. UMVM. 85-65/1-9 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
DH. UMVM. 85-65/3-5 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
DH. UMVM. 85-65/7 (30 Şaban 1333,30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
DH. UMVM. 106-44/1-3 (30 Şaban 1333,30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
İ.DUİT 79-35/1 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
İ.DUİT 79-35/2 (10 Şaban 1333, 10 Haziran 1331, 23 Haziran 1915)
İ.DUİT 79-35/3 7 Şaban 1333, 7 Haziran 1331, 20 Haziran 1915)
MV. 241-4/2 (10 Şaban 1333, 10 Haziran 1331, 23 Haziran 1915)
ŞD. 2569-009/13 (29 Ramazan 1306, 17 Mayıs 1305, 29 Mayıs 1889)
ŞD. 2569-009/15 (13 Muharrem 1307,28 Ağustos 1305, 9 Eylül 1889)
ŞD. 2569-009/17 (29 Ramazan 1306, 17 Mayıs 1305, 29 Mayıs 1889)
ŞD. 2569-009/19 (17 Muharrem 1308, 21 Ağustos 1306, 2 Eylül 1890)
ŞD. 2568-009/25 (7 Safer 1308, 9 Eylül 1306, 22 Eylül 1890)
ŞD. 2569-009/46 (12 Zilkade 1306, 28 Haziran 1305,10 Temmuz 1889)
ŞD. 2568-009/50 (24 Kânunuevvel 1306, 5 Ocak 1891)
ŞD. 2568-009/52 (1 Safer 1307, 14 Eylül 1305, 26 Eylül 1889)
ŞD. 2568-009/58-59 (1 Ağustos 1306, 13 Ağustos 1890)
ŞD. 2568-009/60 (16 Muharrem 1308, 20Ağustos 1306, 1 Eylül 1890)
ŞD. 2568-009/62 (26 Muharrem 1308, 30 Ağustos 1306, 11 Eylül 1890)
ŞD. 2568-009/64 (22 Muharrem 1308, 26 Ağustos 1306, 7 Eylül 1890)
Y..A..RES 39/27 (02 Zilhicce 1304, 21 Ağustos 1887)
AKYÜZ, Yahya (2012). Türk Eğitim Tarihi, Ankara.
ARSEVEN, Haydar (1950). “Alametifarika Hakkının Mahiyeti Gayri Kanuni Rekabetle Münasebeti ve Doğumu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c. 16, S. 34, s. 822-893, İstanbul.
BALIKHANE NAZIRI Ali Rıza Bey (Tarihsiz). Bir Zamanlar İstanbul, İstanbul.
ÇAĞATAY, Neşet (1989). Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara.
GÜLLÜLÜ, Sabahattin (1977). Ahi Birlikleri, İstanbul.
GÜLSOY, Ufuk ve Bayram NAZIR (2009). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu Dersaadet Ticaret Odası, İstanbul.
KORALTÜRK, Murat (2002). Türkiye'de Ticaret ve Sanayi Odaları, İstanbul.
NAZIR, Bayram (2011). Dersaadet’te Ticaret, İstanbul.
ŞİMŞEK, Muhittin (2002). TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması Ahilik, İstanbul.
ZEYTİNOĞLU, Erol; PUR, Necla (1992). İstanbul Ticaret Odası’nın Yüz Yılı, İstanbul.