Akçaabat Kazası Köylerinde Yaygın Eğitim Kurumu Olarak Camiler (18. Yüzyıl)

Osmanlı Devleti idari teşkilatlanması içinde Akçaabat kazası, Akçaabat ve Yomra idari yapılarının birleşmesiyle oluşuyordu. Trabzon Rum İmparatorluğunun Osmanlı Devleti’ne katılmasıyla birlikte başlayan İslamlaşma süreci XVIII. yüzyıl kadar hayli artmıştı. Böylece Müslüman nüfusa İslam’ın öğretim ve eğitim hizmetlerini verecek kurumlara ihtiyacı arttı. Bu sebeple Akçaabat kazası köylerindeki yaygın eğitim kurumları ve bu kurumların işleyişi araştırma problemi seçildi. Akçaabat kazası köylerindeki camilerin kuruluşları, yerlerinin seçilişi, bu esnadaki devlet ve toplum arasındaki etkileşimi ve bu kurumların sürdürebilirlikleri için izlenen yollar üzerine araştırma tasarlandı. XVIII. yüzyıl sınırlı ve merkez dışındaki yerleşim yerleri kapsamı oluşturdu. Araştırmada nitel araştırma yöntemi-tarihi doküman incelemesi kullanıldı. Araştırma Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde yer alan hurufat defterleri esas alındı. Yine çalışmanın geçerliliğini ve güvenirliği arttırmak amacıyla Başbakanlık Osmanlı Arşivi Genel Müdürlüğü Arşivi ile araştırma ve diğer kaynaklardan yararlanıldı. Araştırmanın sınırlılığını tarihi belgelerdeki dönemsel eksiklikler ve olaylar arasındaki kopukluklar oluşturdu. Sonuç olarak Akçaabat köylerindeki yaygın eğitim kurumlarının hızlı biçimde yaygınlaştığı ve hizmet verdiği bu bağlamda yaygın eğitim kurumu olarak faaliyet gösteren 94 caminin olduğu ve işleyişinin belirli kurallar dâhilinde gerçekleştiği tespit edildi.

Anahtar Kelimeler:

Akçaabat, Yaygın, Eğitim, Cami

Mosques as Non-Formal Education Institution in Akcaabat Town (18th Century)

The Akcaabat district was composed of Akcaabat and Yomra in the Ottoman State. Akçaabat was conquered by the Ottoman State. Islam began to spread in the villages of Akçaabat. Thus, the Muslim population has increased the need for institutions to provide the education and training services of Islam. For this reason, non-formal educational institutions in the villages of Akçaabat and their operation were chosen as the research problem. The researches were carried out on the establishment of the mosques in Akçaabat villages, the selection of their places, the interaction between the state and the society in the meantime, and the paths pursued for the sustainability of these institutions. XVIII. century limited and out of the center of the settlements formed the scope. Qualitative research method-historical document analysis was used in the study. Research Dictionaries of the General Directorate of Foundations were used as basis. In order to increase the validity and reliability of the study, the Archives of the General Directorate of the Ottoman Archives used research and other sources. The limitations of the research consisted of the periodic deficiencies in the historical documents and the discrepancies between the events. As a result, it has been determined that there are 94 mosques operating as a non-formal educational institution and its operation has been realized within certain rules.

Keywords:

Akçaabat, Non-Formal Educatıonal Instıtutıons, Muslim,

PDF

___

KaynakçaA) Arşiv KaynaklarıBaşbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA)A.}MKT.UM.: 323/18. C.EV.: 174/8700; 634/31964. DH.MKT.: 2342/117; EV.BRT.: 133/27.HAT: 1594/49, 1595/14, 20; 1600/61; 601/65, 17; 1607/86; 1612/42, 23ŞD.: 1830/29. 06.03.1300; ŞD.: 308/34, 20.12.1302.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) Hurufat Defterleri HD.: 530, 531, 532, 533, 534, 535, 564, 1055, 1058, 1059, 1060, 1062, 1065, 1070, 1072, 1133, 1144. B) Araştırma ve İnceleme EserlerAÇIK, Turan (2014). "Mahalle ve Camii: Osmanlı İmparatorluğu’nda Mahalle Tipleri Hakkında Trabzon Üzerinden Bir Değerlendirme", Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 35 (35): 1-39.AKDAĞ, Mustafa, (1995). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celâlî İsyanları”, İstanbul: Cem Yayınevi.Âşık Paşazâde (1332). Tevarih-i Âl-i Osman, İstanbul: Matbaa-i Amire.BARKAN, Ömer Lutfi (1953). "Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15, ss. 209-37.BAŞKURT, İrfan (2012). "Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kürsü Şeyhliği", İslâm Araştırmaları Dergisi, (27):117-45.BAYKAL, Bekir Sıtkı (1964). "Fatih Sultan Mehmet Uzun Hasan Rekabetinde Trabzon Meselesi", Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2 (2-9): 67-83.BEYAZIT, Yasemin (2013). "Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri", History Studies International Journal Of History, 5 (1): 39–69.BİLGİN, Mehmet (1991). "Fetih’ten Sonra Trabzon Sancağı Üzerine Bazı Gözlemler", Türk Yurdu, 11 (52): 52-76.BOSTAN, M. Hanefi (2002). XV - XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu.——— (2012), Arşiv Belgelerine Göre Karadeniz’de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı, İstanbul: Nöbetçi Yayınevi.——— (2014). "XVII. Yüzyıl Akçaabad Nahiyesinin Nüfusu", Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu 26-26 Nisan 2013, ss. 87-115, Trabzon: Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları.DEDEYEV, Bilal (2008). "Safevi Tarikatı ve Osmanlı Devleti İlişkileri", Journal of International Social Research, 1 (5): 205-23.DOĞAN, Recai (1999). "Yaygın Din Eğitim Açısından İkinci Meşrutiyet Dönemine Kadar Vaaz ve Vaizliğin Gelişimine Tarihi Bir Bakış", Dini Araştırmalar, 1 (3): 257-72.EMECEN, Feridun (2014). "Şeyh Cüneyd’in Akçaabad/Trabzon Sefer Güzergâhı Üzerine Bazı Mülahazalar", Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu 26-26 Nisan 2013 ss. 23-27, Trabzon: Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları.FAROQHİ, Suraiya, (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.HAMMER, Joseph (1329). Devlet-i Osmaniye Tarihi, çev. Mehmed Ata, Cilt 3, İstanbul: Müsaî Matbaası.Hoca Sadettin (1862). Tacü’t-Tevarih, Cilt 1, İstanbul: Matbaa-i Amire.İNALCIK, Halil (2010). Osmanlılar : Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler, İstanbul: Timaş Yayınları.İNAN, Kenan, (1999). “Trabzon’da İhtida Olayları(1648-1656)”, Trabzon Tarihî Sempozyumu (6–8 Kasım 1988), ss. 245-252. Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.——— (2013). "Trabzon’un Fethi",“ Mahmiye-i Trabzon Mahallâtından” Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadî Hayat, ss. 15-28, Trabzon Belediyesi Kültür Yay.: Trabzon Belediyesi.KILIÇ, Remzi (2003). "Fatih Devri (1451-1481) Osmanlı-Akkoyunlu İlişkileri", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İstanbul’un Fethinin 550. Yılı Özel Sayısı), 1 (14): 94-118.LOWRY, Heath (2005). Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi 1483-1563, (çev. Demet Lowry), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.MANTRAN, Robert (1995). XVI ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.ÖZDEMİR, Gazi (12 Ekim 2018). "XVIII. Yüzyıl Akçaabat Kaza Merkezi Yaygın Eğitim Kurumları", Trabzon.PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). "Kürsü Şeyhliği", Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.TEKİNDAĞ, MC Şehabeddin (1979). "Trabzon", MEB İslâm Ansiklopedisi, 12-1: ss. 455-77, Milli Eğitim Yay., İstanbul.TURAN, Şerafettin (1965). "Fatih Mehmed-Uzun Hasan Mücadelesi ve Venedik", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 3 (4-5): 63-139.ULUDAĞ, Mehmet Bülent, Haktan Bi̇rsel (2016). "Tarih Boyunca Trabzon ve Havalisinde Çok Kültürlü Dini Yaşam ve Bu Yaşama Cizvit Misyonerlerin Gözünden Bakmak", I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, 2, ss. 1193-1205, İstanbul: Değişim Yayınları.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Ankara: T.T.K. Basımevi.YILMAZ, Hüseyin (2001). "Yaygın Din Eğitimi Kurumları ve Toplumsal Barış", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2): 329–356.YÜCEL, Yaşar (1985). "Fatih’in Trabzon’u Fethi Öncesinde Osmanlı-Trabzon-Akkoyunlu İlişkileri", Belleten, 49 (194): 287–311.