Moğollarda Kullanılan Beki/Begi Unvanı Üzerine Not

Cengiz Han kurduğu devletin geleceğini belirleme adına onun kurumsal yapısını tesis etmeye çalışarak, hayatı boyunca fayda iktiza ettiği her yapıyı bozkır geleneği temelinde şekillendirmeye gayret etmiştir. Moğolların kullandığı unvanlar da bu bağlamda değerlendirmeye tabi tutulması gereken bir mevzudur. Beki/begi unvanı olarak Moğol siyasî, sosyal ve idarî hayatında görülen unvanın mevki ve etkinliği hakkında bu güne kadar çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Türk idarî yapılanmasında beg/bey unvanı ile paralellikler gösteren bu unvan, Moğol toplumsal yapısı içerisinde farklı anlam kümesine tekabül edecek şekilde kullanılmıştır. Araştırmada unvanın mahiyeti, konumu ve mevki incelenirken, Moğol inanç dünyasının kutsalları arasındaki bağlantıları da tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca unvan hakkında şimdiye kadar ortaya konulan görüşlerin bir hülasası yapılmaya çalışılmakta ve Moğol Devleti’nde belli bir döneme kadar aktif olarak kullanılan bu unvanın gelişim seyri takip edilmeye çalışılmaktadır.

Notes On The Tıtle Beki/Begi Used Among The Mongolians

Genghis Khan, trying to establish the institutional structure of the state in order to determine the future of the state he founded, all the structure of his life throughout the life of the steppe tradition has endeavored to shape each structure. The titles used by the Mongols are a subject that should be evaluated in this context. Various opinions have been put forward until today about the position and effectiveness of the Mongolian title beki/begi in the political, social and administrative life of the Mongolian. This title, which has parallels with the title of beg/bey in Turkish administrative structure, was used in a way that corresponds to a different set of meanings within the Mongol social structure. In this study, the nature, position and position of the title are examined and its connections with the sacred elements of the Mongolian belief world are tried to be determined. In addition, so far a summary of opinions put forward related to the title is given and the progress of this title, which is actively used until a certain period in the Mongol State, is being followed.

PDF

___

AİGLE, Denise (2009). “Persia under Mongol domination. The effectiveness and and failings of a dual administrative system”, Bulletin d’Etudes Orientales, 57 (Supplément), ss. 65-78, Institut Français du Proche-Orient (IFPO).
ANONİM, Altan Topçi (Moğol Tarihi) (2008). çev. Tuncer Gülensoy, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
ARSAL, Sadri Maksudi (1947). Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul: Akgün Matbaası.
ATWOOD, Christopher P. (2004). Encyclopedia Of Mongolia And The Mongol Empire, New York: Facts On File.
BANZAROV, Dorj., NATTİER, Jan. ve KRUEGER, John R. (1981-2). “The Black Faith, or Shamanism Among The Mongol”, Mongolian Studies, 7, ss. 53-91.
BARTHOLD, Vladimiroviç Vasiliy (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: TTK Yayınları.
BARTHOLD, Wilhelm (1928). Turkestan Down To The Mongol Invasion, çev. H.A.R. Gibb, M.A, London: Oxford University Press.
BEYÂNÎ, Şîrîn (2015). Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustafa Uyar, Ankara: TTK Yayınları.
CAFEROĞLU, Ahmed (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
CHEN, Sanping (2002). “Son Of Heaven and Son Of God: Interactions Among Ancient Asiatic Cultures Regarding Sacral Kingship and Theophoric Names”, Journal of the Royal Asiatic Society, 12(3), ss. 289-325.
CLAUSON, Sir Gerard (1962). Turkis and Mongolian Studies, London: The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland.
CLAUSON, Sir Gerard, (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Press.
CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik (1988). Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, I-III, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik, (1388). Tarih-i Cihangüşa, tash. Muhammed Kazvini, Tehran: Müessese-i İntişârat-ı Negâh.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2004). “Türk Halk Kültüründe “Tör/BaşKöşe” Kavramı ve Anlam Yaratmadaki Simgesel Sürekliliği”, Türkbilig, 7, ss. 33-44.
D’OHSSON, M. B. C. (2006). Moğol Tarihi, çev. E. Kalan- Q. Şükürov, İstanbul: IQ Yayınları.
Doerfer, Gerhard (1980-1981). “Temel Sözcükler ve Altay Dilleri Sorunu” TDAY-B ayrı basım, ss. 1- 11.
DONUK, Abdülkadir (1988). Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Unvan ve Terimler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
EBERHARD, Wolfram (1945). “Birkaç Eski Türk Unvanı Hakkında”, Belleten, TTK, IX/35, ss. 319-337.
ELİADE, Mircea (2018). Şamanizm, çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi.
EL-KÂŞGARÎ, Mahmûd (2007). Dîvânü Lugâti’t-Türk, çev. Serap Tuba Yurteser ve Seçkin Erdi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
FAZLALLÂH, Reşîdüddîn (1362). Camiü’t-Tevârih, haz. B. Kerimî, cilt I-III, Tahran.
FAZLALLÂH, Reşîdüddîn , (1998). Jami’u’t-tawarikh: Compendium of Chronicles A History of The Mongols Part One, çev. W.M. Thackston, cilt I-III, Harvard University.
GÜLENSOY, Tuncer (2015). Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
HAS HACİB, Yusuf (2008). Kutadgu Bilig, çev. Reşid Rahmeti Arat, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
HUNG, Shao, DA YA, Peng, TİNG, Xiu (2012). Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları: Meng Ta pei lu & Hei Ta shi lu, çev. Ankhbayar Danuu, haz. Mustafa Uyar, Ankara: Ötüken Yayınları.
İNAN, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.
İNAN, Abdulkadir, (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.
KÖPRÜLÜ, Fuad Mehmed (1943). “Uran Kabilesi”, Belleten, VII/26, ss. 227-244.
KÖPRÜLÜ, Fuad Mehmed, (1983). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
LESSİNG, Ferdinand D. (1960). Mongolian-English Dictionary, Berkeley, Los Angeles: University of California Press.
LESSİNG, Ferdinand D, (2017). Moğolca-Türkçe Sözlük, çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK. Yayınları.
MENGES, Karl H. (1968). The Turkic Languages and Peoples An Introduction to Turkic Studies, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Moğolların Gizli Tarihi (2010). çev. Ahmet Temir, Ankara: TTK Yayınları.
Moğolların Gizli Tarihçesi (2018). çev. Mehmet Levent Kaya, İstanbul: Kronik Yayınları.
OKADA, Hidehiro (1991). “Origin of the Čaqar Mongols”, Mongolian Studies, The Hangin Memorial Issue, 14, ss. 155-179.
ÖTEMİŞ HACI (2009). Çengiz-Name, (Haz. İlyas Kamalov), Ankara: TTK Yayınları.
PELLİOT, Paul (1930). “Notes sur le "Turkestan" de M. W. Barthold”, T'oung Pao, Second Series, 27(1), ss. 12-56.
PELLİOT, Paul, (1914). “Chrétiens d'Asie centrale et d'Extrême-Orient”, T'oung Pao, Second Series, 15(5), ss. 623-644.
POPPE, Nicholas (1987). Introduction to Mongolian Comparative Studies, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
POTATOV, L. P. (2012). Altay Şamanizmi, çev. Metin Ergun, Konya: Kömen Yayınları.
ROUX, Jean-Paul (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ŞAHİN, Aslı Çandarlı (2016). “Türk Çadırı Üzerine”, Tarihin Peşinde, 16, ss. 25-39.
TEKİN, Talat (2006). Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
The Secret History of the Mongols Racheviltz. (2015). İng.Trc. Igor De Rachwiltz, edt. Jhon C. Street, Western Washington University.
TOKAT, Feyza (2014). “On The Common Words In Mongolıan And The Turkısh Dıalects In Turkey”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(32), ss. 185-198.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII. (1993). cilt II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÜTÜNCÜ, Mehmet (2016). “Altın Göl Anıtları ve Tarihlendirmeleri Hakkında”, Düşünce ve Tarih, Kasım, ss. 17-28.
RYBATZKİ, Valter (2006). Die Personennamen Und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Helsinki: Yliopistopaino Oy.
VLADİMİRCOV, Boris Y. (1930). “Mongol’skie Titulı beki i begi”, Dokladı Akademii Nauk, IX, Leningrad, 164-167.
VLADİMİRCOV, Boris Y, (1989). Sravnitelnaya Grammatika Mongolskogo Pismennogo Yazıka: Halhaskogo Nareçiya, Moskva: İzd. “Nayka”.
VLADİMİRCOV, Boris Y, (1995). Moğolların İçtimaî Teşkilâtı Moğol Göçebe Feodalizmi çev. Abdülkadir İnan, Ankara: TTK Yayınları.