Türk Basınında Türkistanlı Ceditçilerin Kültürel Faaliyetleri (1910-1914) / The Cultural Activities of Turkistani Jadids in Turkish Press (1910-1914)

XX. Yüzyılın başında, Osmanlı, Türkistanlı ve Rusyalı Tatar aydınarı arasında yoğun kültürel ilişkiler oldu. Buhara’da gazeteciliğin kesintiye uğradığı 1908-12 yıllarında, Rusya’daki Tatar basını bu boşluğu önemli ölçüde doldurdu. İstanbul’da ise özellikle Sırât-ı Müstakîm dergisi Buhara ve Hive aydınları arasında büyük bir ilgi gördü. Bunun hemen arkasından İstanbul’da Rusyalı Müslüman (Türk) aydınlar tarafından çıkarılan Teârüf-i Müslimîn, İslam Dünyası ve Türk Yurdu dergileri bu ilgiyi sürdürdüler. İşte bu makalemizde bu üç dergide Türkistan hakkında çıkan yazıları analiz etmek suretiyle, 1910-14 yıllarında Buhara ve Hive hanlıklarının siyasi ve kültürel hayatındaki gelişmeleri tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Teârüf-i Müslimîn; İslam Dünyası; Türk Yurdu; Buhara; Hive; Türkistanlı Ceditçiler; Troyskili Ahmed Taceddin

-

Strong cultural ties were established between the Ottoman, Turkistani and Tatar intellectuals at the beginning of the twentieth century, especially, in the years of 1908 and 1912, when Bukharan press was interrupted. At that time, the Tatar press of Crimea and Kazan filled the needs of Bukharan intellectuals to some degree. The Ottoman periodical Sırat-ı Müstakîm gained a great attention and admiration of the intellectuals of the khanates of Bukhara and Khiva. While this journal kept published, new journals by the Turkic Muslim emigrants (Teârüf-i Müslimîn, İslam Dünyası and Türk Yurdu) interested in the events and cultural activities in Bukhara, Khiva and other parts of Central Asia. Therefore, by analyzing the writings in these journals, this paper will attempt to illimunate the cultural life and activities of Bukharan intellectuals in the years between 1910 and 1914

Keywords:

Teârüf-i Müslimîn, İslam Dünyası, Türk Yurdu, Bukhara, Khiva Turkistani Jadids,

PDF

___

Teârüf-i Müslimîn, İslam Dünyası ve Türk Yurdu dergilerinde Türkistan yazıları
Abdullah, “Buhara’dan Mektub”, Teârüf-i Müslimîn, I/7 (24 Haziran 1326) [7 Temmuz 1910], s. 119-120.
Abdürreşid İbrahim, “Buhara Emiri Abdulahad Han Hazretlerinin Vefatı Münasebetiyle”, Teârüf-i Müslimîn, II/29 (30 Kânûn-ı evvel 1326 [12 Ocak 1911]), s. 65-66.
“Âyine Mecmuası”, Türk Yurdu, V/55 (12 Kânûn-ı evvel 1329 [25 Aralık 1913]).
Buhara Muhâbir-i Mahsûsamızdan, “Buhara Mektubu,” Teârüf-i Müslimîn, I/9 (22 Temmuz 1326 [4 Ağustos 1910]), s. 101-104.
Buhara muhâbiri, “Buhara’dan Mektub”, Teârüf-i Müslimîn, II/29 (30 Kânûn-ı evvel 1326 [12 Ocak 1911]), s. 73-75.
“Buhara’dan Aldığımız Bir Varaka”, Teârüf-i Müslimîn, I/11 (12 Ağustos 1326 [25 Ağustos 1910]), s. 183-184.
“Buhara-i Şerif Gazetesi”, Türk Yurdu, I/12 (19 Nisan 1328 [2 Mayıs 1912]), s. 375-376.
Buharalı Abdurrauf [Fıtrat], “Buhara Veziri Nasrullah Bi Pervaneci Efendi Hazretlerine Açık mektub,” Teârüf-i Müslimîn, II/25 (25 Teşrîn-i sânî 1326 [8 Aralık 1910]), s. 10.
“Hive’den Husûsi Haberler: Hive’de Maârif”, İslam Dünyası, I/22 (1329), s. 367-268.
“Hîve Harbiye Nâzırının Fikri”, Türk Yurdu, IV/41 (30 Mayıs 1329 [12 Haziran 1913])
Mahmud Hoca Behbûdî, “Tüllâb-ı Kirâma”, İslam Dünyası, I/16 (1329), s. 252-254.
Muhâbir-i Mahsûsamızdan, “Hive Ahvâli”, İslam Dünyası, II/2 (Mart 1330 [Mart/Nisan1914]), s. 28-29.
Mustafa Yangaliçef (Türkistan Hacıları Nâmına), “Medeniyet İçerisinde Vahşet, Adalet Altında Zulüm”, Teârüf-i Müslimîn, I/19 (14 Teşrîn-i evvel 1326 [27 Ekim 1910]), s. 309-310.
“Sadâ-yı Türkistan ve Sadâ-yı Fergana”, Türk Yurdu, VI/65 (1 Mayıs 1330 [14 Mayıs 1914]).
“Semerkant Gazetesi”, Türk Yurdu, IV/39 (2 Mayıs 1329 [15 Mayıs 1913]).
Şah Ahmed, “Hive’de Mektebler Islâhı,” Teârif-i Müslimîn, II/26 (9 Kânûn-ı evvel 1326 [22 Aralık 1910]), s. 26-28.
Troyskili Ahmed Taceddin, “Bedbaht Hükümdar, Zavallı Millet,” Teârüf-i Müslimîn, I/3 (29 Nisan 1326 [12 Mayıs 1910]), s. 43-46.
______, “Kırgızlar ve Dumanın Son Kararı,” Teârüf-i Müslimîn, I/4 [26 Mayıs 1910], s. 63-65.
______, “Duma ve Hukûk-ı İslamiye,” Teârüf-i Müslimîn, I/5 [9 Haziran 1910], s. 80-82.
______, “Afganistan-Buhara,” Teârüf-i Müslimîn, I/8 [21 Temmuz 1910], s. 128-132.
______, “Buhara Talebeleriyle Bir Hasbıhâl,” Teârif-i Müslimîn, I/15 (9 Eylül 1326 [22 Eylül 1910]), s. 241- 245.
______, “Hive Hanı Muhammed Rahim Han’ın Vefatı Münasebetiyle,” Teârüf-i Müslimîn, II/16 (16 Eylül 1326 [29 Eylül 1910]), s. 254-258.
______, “Kırgız Sahrasından Gelen Canlı Bir Sadâ-yı Hamiyet,” Teârüf-i Müslimîn, II/25 (25 Teşrîn-i sani 1326 [8 Aralık 1910]), s. 6-9.
______, “Buhara’da İcraât”, Teârüf-i Müslimîn, II/29 (30 Kânûn-ı evvel 1326 [12 Ocak 1911]), s. 75-78.
______, “Türkistan Felaketzadegânı”, Teârüf-i Müslimîn, II/31 (13 Kânûn-ı sânî 1326 [26 Ocak 1911]), s. 101-104.
“Turan Gazetesi”, Türk Yurdu, I/20 (9 Ağustos 1328 [22 Ağustos 1912]).
“Türkçe Yeni Bir Ceride [Semerkand Gazetesi]”, Türk Yurdu, IV/47 (22 Ağustos 1329 [4 Eylül 1913]).