Mirza Abdürrahim Talibov'un Serüveni / The Adventure of Mirza Abdurrahim Talibov

Mirza Abdürrahim Talıbov (1834-1911), Azerbaycan Türklerinden olup Farsça kaleme aldığı eserleri, İstanbul’da çıkardığı gazete, Rusya ve özellikle İran Türklerinin siyasî hareketlerindeki aktif rolü ile öne çıkmış müessir bir düşünür, etkili bir gazeteci, aynı zamanda da başarılı bir işadamı ve hayırseverdir. Tebriz’de dünyaya gelen Talıbov, hayatının önemli bir bölümünü Çarlık Rusyası sınırları içinde bulunan Dağıstan’da geçirmiş ve burada vefat etmiştir. Hayatının verimli kısmını Çarlık Rusyası sınırları içerisinde geçirmesine rağmen Talıbov, Türk-İslâm âlemiyle bağını hiçbir zaman koparmamış, özellikle İstanbul muhitiyle devamlı yakın temaslarda bulunmuş, Farsça kaleme aldığı eserlerini de yine burada neşrettirmiştir. Dönemin İstanbul matbuatında Mirza Abdürrahim Talıbov hakkında yazılara tesadüf edilmesi, bahsedilen maddî ve manevî bağın neticesi olarak görülebilir. Bu çalışmada Talıbov’un hayatı üzerinde durulmuş, çeşitli kaynaklarda farklı zikredilen, dolayısıyla ihtilaflı olan doğum tarihine açıklık kazandırılmış, hem İran hem de Azerbaycan toplumsal ve felsefî düşüncesindeki konumu, basın ve edebiyat tarihindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Talıbov’un İstanbul’da gizli olarak çıkardığı ve İran basın tarihinin ilk mizah gazetesi kabul edilen Şahseven gazetesi üzerinde de durulmuştur. Ayrıca en çok bilinen ve çoğu İstanbul’da basılan eserleri seçilerek bunlar hakkında bilgi verilmiş, seçilen eserlerin muhtevasından da kısaca bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mirza Abdürrahim Talıbov; Azerbaycan Türkleri; Azerbaycan Edebiyatı; Şahseven

-

Mirza Abdürrahim Talibov , an Azeri Turk, wrote his works in Persian. He was an effective thinker and journalist, also a successful businessman and philanthropist who published a newspaper in Istanbul and played an active role on the political movements of Iranian Turks. Talibov was born in Tabriz, spent most of his life in Dagestan within the borders of Russia and died there. Despite the fact that he spent the fruitful times of his life within the borders of Russian Empire, Talibov never broke his connection with Turkish-Islamic world, had close contacts with the intellectual circles of Istanbul and had his works in Persian published here. Encountering writings about Mirza Abdurrahim Talibov in the press of that era can be seen as a consequence of the material and spiritual connection that has been mentioned. In this study, Talibov’s life is elaborated, his controversial birthdate which is mentioned differently in various sources is clarified, his place in social and philosophical thought in both Iran and Azerbaijan and in the history of media and literature is tried to be identified. Also, the newspaper, Şahseven that is accepted as the first humor newspaper he secretly published in Istanbul is brought out in this study. His best known works which were mostly published in Istanbul are selected, information about them is given and their content is briefly mentioned

Keywords:

Mirza Abdürrahim Talibov, Azerbaijan Turks, Azerbaijan literature Şahseven,

PDF

___

“Gayret”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, III, Bakü 1979.
“Talıbov Mirza Abdürrahim”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, IX., Bakü 1986.
Ağayev, Ahmed, “Bir Pir”, İrşâd, No. 47 (18 Mart 1907), Bakü.
Alibekova, Patimat, Janrovıe i İdeyno-Hudojestvennıe Osobennosti Romana Abdurragima Talibova Puti Pravednıh, (basılmamış doktora tezi), Mahaçkale 1998.
Alibeyov, Mustafa, “Mirza Abdürrahim Talıbov’un Vefatı”, Işık, No. 7 (Mart 1911), Bakü.
Browne, Edward, Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge 1914.
Çaykin, Konstantin, Kratkiy Oçerk Noveyşey Persidskoy Literaturı, Moskova 1928.
Ebû Tâlibzâde, Mirza Abdürrahim, Sefine-i Tâlibî, İstanbul 1895.
Hâdi, Mehemmed, “Şarkta Bir Sitâre-i Edebin Ufûlü”, Tanîn, No. 930 (5 Nisan 1911), İstanbul.
Hüseyinzâde, Ali, “Mesâilü’l-Hayat”, Fuyûzât, No. 13 (24 Mart 1907), Bakü.
İmzasız, “Talıbov’un Muhtasar Tercüme-i Hâli”, Yeni Hakikat, No. 33 (3 Mayıs 1911), Bakü.
İsfahanî, Seyyid Cemaleddin, “Moskof Mektubu”, Tâze Hayat, No. 14 (18 Nisan 1907), Bakü.
Köçerli, Feridun, Azerbaycan Edebiyatı Tarihi Materyalleri, Bakü 1926.
Köçerli, Feridun, Azerbaycan Edebiyatı, Bakü 2005.
Manafi, Mirali, Mirza Abdürrahim Talıbov, Bakü 1977.
Memmedguluzâde, Celil, “Millet Kurbanları”, Molla Nasreddin, No. 21 (26 Mayıs 1907).
Memmedli, Gulam, Hıyâbânî, Bakü 1949.
Müctehidî, Mehdi, Ricâl-i Azerbaycan der-Asr-ı Meşrutiyet, Tahran 1979.
Paşayev, Mir Celal, “Ahundov’un Farsça Yazan Öğrencileri”, M. F. Ahundov Hakkında Makaleler, Bakü 1962.
Takizâde, Seyyid Muhammed, “Vefât-ı Üstâd veyâ Feryâd-ı Şâkird”, Sedâ, No. 52 (6 Mart 1911), Bakü.
Uzun, Enver, Güney Azerbaycan Basın Tarihi (1816-2002), Trabzon 2002.
Vezirov, Haşim, (başlıksız), Sedâ, No. 48 (28 Şubat 1911), Bakü.