El-Malatî ve Selefîlik

Ebû’l-Hüseyin el-Malatî, erken dönem İslâm âlimlerinin en önde gelenlerinden biridir. İslâmî ekollerin teşekkül sürecini tamamladığı ve IV. (X.) yüzyıl gibi sahabe nesline oldukça yakın sayılabilecek bir dönemde yaşamış olan el-Malatî, fırkalar ve görüşlerine dair günümüze ulaşan yegâne eseri et-Tenbîh ile haklı bir şöhrete ulaşmıştır. İslâm dünyasında mezheplerin itikadî görüşlerine eleştirel bir yaklaşımla yer veren ilk eserlerden biri sayılan et-Tenbîh dikkatli bir biçimde tetkik edildiğinde, Malatî’nin çoğunlukla, İslâm’ın ilk döneminde ümmetin genelinin, çoğunluğunun ya da kâhir ekseriyetinin sahiplendiği ve Ashâbu’l-Hadîs veya Ehlu’l-Hadîs olarak bilinen Selefiyye’nin fikirlerini sahiplendiği, bu düşünceleri savunduğu ve itikadî konularda onların yöntemini aynen kabul ettiği kolaylıkla fark edilebilir. Nitekim el-Malatî’nin haberî sıfatlar hakkındaki görüşleri, onun selefî telakkiyi benimsediğinin en önemli göstergeleridir. el-Malatî’nin itikadî görüşleri, IV. yüzyıl İslâm düşüncesi hakkında önemli ipuçları vermektedir. Bu çalışmada öncelikle Selefiyye’nin ayırıcı özelliği olan haberî sıfatlara olan yaklaşımına değinilmiş, daha sonra konu selefiyye içerisinde bu hususta teşbihe düşenlerle haberî sıfatları teşbihe düşmeden Allah’a nispet edenler bağlamında işlenmiştir. Böylece el-Malatî’nin bu husustaki tutumu tespit edilmeye ve Selefilik’le olan ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

El, Selefîlik, Literal Okuma, Haberî Sıfatlar, Teşbîh ve Tecsîm

Al-Malati and Salafism

Abu’l-Hussain Al-Malati is one of the prominent early Muslim scholars. He lived in a period when the Islamic schools completed their formation and at a time which was not far away from the companions of the Prophet (4th Century). His only work about Islamic sects and their opinions that reached our day is at-Tanbih which made him known in Islamic world. at-Tanbih is one of the first works which gave place to the views of various Islamic sects with a critical approach. When the work is examined carefully, it will be seen that Al-Malati shares, to a great extent, the views of salafi group, known also as Ashabu’l-Hadith or Ahlu’l-Hadith and these views were also shared by the majority of Muslims of that time. There are many proofs for this in his works. Indeed, the comments of Al-Malati about khabari attributes of God are the most important indicators that he advocated salafite conception. The fact that Al-Malati’s theological views give important clues about the IV. Centuries of Islamic thought is certain. In this study, firstly the approach of Salafism to the khabari attributes which is the most distinctive feature of them, then the subject has been studied in the context of those who argue for an anthropomorphist approach and those who attributed the khabari attributes to the God without any anthropomorphist approach in this school. Thus, Al-Malati’s attitude in this matter and to determine its relationship with Salafism has been tried to be fixed.

Keywords:

Al-Malatî, Salafism, Literal Reading, Khabari Attributes, Anthropomorphism,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, Müsned, İstanbul, 1992.
Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, er-Red ale’z-Zenâdika ve’l-Cehmiyye, (Ali Sâmi en-Neşşâr-Ammâr Cemî et-Tâlibî, Akâidu’s-Selef içinde, ss. 49-114), İskenderiye, 1971.
Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, Usûlu’s-Sünne, (Fevvâz Ahmed Zemelî, Akâidu Eimmeti’s-Selef içinde, ss. 11-42), Beyrut, 1410/1995.
Akk, Hâlid Abdurrahman, el-Usulu’l-Fikriyye li Menâhici’s-Selefiyye İnde Şeyhi’l-İslâm, Beyrut, 1995.
Altıntaş, Ramazan, “Haşviyye’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri”, CÜİFD, Sy.: 3, (ss. 57-93), Sivas, 1999.
Atay, Hüseyin, İslâm’ın İnanç Esasları, Ankara, 1992.
Azb, Muhammed Zeynuhum Muhammed, “Mukaddime”, (Malatî, et-Tenbîh, Thk. M. Azb içinde, s. 3-4), Kahire, 1993.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, Kitâbu’l-Esmâ ve’s-Sıfât, Beyrut, (Nşr. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî), Ts.
Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul, 1992.
Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Halku Ef’âli’l-İbâd, (Ali Sâmi en-Neşşâr-Ammâr Tâlibî, Akâidu’s-Selef içinde, ss. 115-252), İskenderiyye, 1971.
Bulaç, Ali, İslâm Düşüncesinde Din-Felsefe/Vahiy-Akıl İlişkisi, İstanbul, 1994.
Cezerî, Şemsuddîn Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Ğâyetu’n-Nihâye fî Tabakati’l-Kurra, Nşr. G. Bergstraesser, Beyrut, 1402/1982.
Cürcanî, Seyyid Şerîf, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Kahire, 1283.
Cüveynî, Ebû’l-Mealî, el-Akîdetu’n-Nizamiyye, Kahire, Ts.
Cüveynî, Ebû’l-Mealî, eş-Şâmil fî Usuli’d-Dîn, Beyrut, 1999.
Çelebi, İlyas, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbâr, İstanbul, 2002.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Behrâm, Sünenu’d-Dârimî, Beyrut, Ts.
Dedering, Sven, “Mukaddime”, (Malatî, et-Tenbîh, Nşr. Dedering içinde, s. و- يا), İstanbul, 1936.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, Sunenu Ebî Dâvûd (Avnu’l-Ma’bûd ile beraber), Beyrut, 1399/1979.
Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Ts.
Erdemci, Cemalettin, Mütekaddimîn Kelâmında Nassı Anlama Sorunu ve Aşırı Yorum, AÜSBE, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2002.
Eş’arî, Ebû’l-Hasen, Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Neşr. Ritter, Weisbaden, 1980.
Gazzâlî, Ebû Hâmid, İlcâmu’l-Avâm an İlmi’l-Kelâm, Beyrut, 1985.
Gölcük, Şerafeddin, Kelâm Tarihi, Konya, 1992.
Gölcük, Şerafeddin, Kelâm, (Süleyman Toprak ile beraber), Konya, 1996.
Hanefî, Ebû’l-İzz, Şerhu Akâidi’t-Tahâviyye, Beyrut, 1988.
İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım Sikatuddin Ali b. Hasan b. Hîbetullah, Tarihu Medîneti’d-Dımeşk, Dımeşk, 1982-1996.
İbn Hacer, el-Askalânî, Kitabu Tehzîbi’t-Tehzîb, B.y.y. (Dâru’l-Fikr Basımı), 1984.
İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk, Kitâbu’t-Tevhîd ve İsbâtu Sıfâti’r-Rab, Tah. Muhammed Halil Hıras, B.y.y, (Nşr. Dâru’l-Fikr), 1973.
İbn Kayyim, el-Cevziyye, İ’lâmu’l-Muvakkîn, Beyrut, 1993.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadîs, Beyrut, 1405/1985.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sunenu İbn Mace, Kâhire, Ts.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed, Mecmûu Fetâvâ, Riyad, Ts.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed, Minhâcu’s-Sünneti’n-Nebeviyye, Thk. M. Reşâd Sâlim, Kahire, 1406.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed, İbn Teymiye Külliyatı, Çev. Heyet, İstanbul, 1988.
İlhan, Avni, (Mustafa Öz ile birlikte), “Malatî, Ebü’l Hüseyin”, DİA, (XXVII/467-468), İstanbul, 2003.
İsfehanî, Râğıb, Mufredâtu Elfâzi’l-Kur’an, Thk. S. Adnân Dâvûdî, Beyrut, 1412/1992.
İşcan, Mehmet Zeki, Selefîlik, İslâmî Köktenciliğin Tarihi Temelleri, İstanbul, 2006.
İzz b. Abdusselâm, Ebû’l-Kâsım b. Hasan b. Muhammed, Mulhâtu’l-İ’tikâd, (Tâcuddîn es-Subkî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ içinde), B.y.y., (Nşr. Dâru İhyâi’l-Kütubi’l-Arabî), 1965.
Kâdî, Abdulcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Thk. Abdulkerîm Osman, Kahire, 1416/1996.
Kâdî, Abdulcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, Fazlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, Tunus, 1974.
Kâsımî, Cemâluddîn, Mehâsinu’t-Te’vîl, Beyrut, 1978.
Kâsımî, Cemâluddîn,, Delailu’t-Tevhid, Beyrut, 1991.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-Müellifîn, Beyrut, Ts.
Kevserî, Muhammed Zâhid, “Mukaddime: Kelimetun ani’t-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’ ve Müellifuhu Ebî’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed el-Malatî eş-Şafiî Rahimehullahu Tealâ”, (Malatî, et-Tenbîh, Tkd. ve Thk. M. Zâhid el-Kevserî içinde, s. أ- ك), Kahire, 1368/1948, II. Baskı, 1418/1997.
Koçyiğit, Talat, Kelâmcılarla Hadisçiler Arasındaki Münakaşalar, Ankara, 1984.
Kubat, Mehmet, Malatî ve Kelâmî Görüşleri, Van, 2008.
Kubat, Mehmet, “Selefî Perspektifin Tarihselliği”, İslâmî Araştırmalar, Cilt: 17, Sayı, 3, ss. 235-251, Ankara, 2004.
Kubbî, Sa’duddîn b. Muhammed, Da’vetu’s-Selefiyye, Beyrut, 1994.
Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Adurrahmân, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehl-i’l-Ehvâ ve’l-Bida‛, Nşr. S. Dedering, İstanbul, 1936.
Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Adurrahmân, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehl-i’l-Ehvâ ve’l-Bida‛, Tkd. ve Thk. M. Zâhid el- Kevserî, Kahire, I. Baskı 1368/1948, II. Baskı 1997/1418.
Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Adurrahmân, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehl-i’l-Ehvâ ve’l-Bida‛, Tkd., Thk. ve Tlk., Muhammed Zeynuhum Muhammed Azb, Kahire, 1993.
Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Adurrahmân, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’, Thk. ve Tlk., Yemân b. Sa’duddîn el-Meyâdînî, Suudi Arabistan, 1994.
Mevdudi, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l-Kur’an, Çev. Heyet, İstanbul, 1987.
Meyâdînî, Yemân b. Sa’duddîn, “Mukaddime”, (Malatî, et-Tenbîh, Thk. Meyâdînî içinde, s. 5-9), Suudi Arabistan, 1994.
Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Thk. M. F. Abdülbaki, Kâhire, Ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr, Sünenu’n-Nesâî, (es-Suyûtî’nin Şerhi ve es-Sindî’nin hâşiyesi ile beraber), Beyrut, Ts.
Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etu’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslâm, Kahire, 1977.
Öz, Mustafa (Avni İlhan ile birlikte), “Malatî, Ebü’l Hüseyin”, DİA, (XXVII/467-468), İstanbul, 2003.
Pakiş, Ömer, Mu’tezile ve Kur’an Yorumu, İstanbul, 2007.
Razî, Fahreddîn, et-Tefsîru’l-Kebîr, Tahran, Ts.
Razî, Fahreddîn, Esasu’t-Takdîs fî İlmi’l-Kelâm, Kahire, 1995.
Subhânî, Ca’fer, Usûlu’l-Hadîs ve Ahkâmuhu li İlmi’d-Dirâye, Kum, 1416.
Subkî, Tâcuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Ali, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, B.y.y., (Nşr. Dâru İhyâi’l-Kütubi’l-Arabî), 1965.
Şa’rânî Abdulvehhâb, Mîzânu’l-Kübrâ, Beyrut, 1975.
Şâtibî, Ebû İshâk b. Mûsa, el-İ’tisâm, Beyrut, 1991.
Şehristanî, Abdulkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1406/1986.
Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali, Keşşâfu Istılahâti’l-Fünûn, İstanbul, 1404/1984.
The Encyclopaedia Of Islam, Leiden, 1954-.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sûre, el-Câmiu’s-Sahîh, Beyrut, Ts.
Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi: Giriş, İstanbul, 1991.
Topaloğlu, Bekir, İslâm Kelâmcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, (İsbât-ı Vâcib), Ankara, 1987.
Topaloğlu, Bekir, “Allah”, DİA, II/471-498, İstanbul, 1989.
Toprak, Süleyman, Kelâm, (Şerafeddin Gölcük ile beraber), Konya, 1996.
Uludağ, Süleyman, İslâm Düşüncesinin Yapısı, Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe, İstanbul, 1985.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Kelâm”, DİA, (XXV/196-203), Ankara, 2002.
Yurdagür, Metin, “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, EÜİFD, Sayı: 1, 1983.
Zehebî, Şemsuddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Beyrut, 1985.
Zehebî, Şemsuddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Ma’rifetu’l-Kurrâi’l-Kibâr, Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Şuayb el-Arnavûd, Sâlih Mehdî Abbâs, I-II, Beyrut, 1408/1988.
Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm Kâmûsu’t-Terâcîm, Beyrut, 1990.