Türkiye’de Deprem Eğitimi: Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Deprem Eğitimine Yönelik Analizi

Türkiye son yüzyılın en büyük depremleriyle sarsılmaktadır. Gerçekleşen bu depremlere karşı alınabilecek önlemlerin başında depremlere karşı toplumsal bilinç oluşturmak gelmektedir. Toplumsal bilinci oluşturmanın en etkili yolu ise okullarda deprem eğitimi verilmesidir. Deprem bilimi ile ilgili konular yer biliminin önemli bir alanını oluşturmaktadır. İlköğretim düzeyinde yer bilimini temel alan fen bilimleri ders içeriğinde, deprem eğitiminin yeri bu araştırmanın temel odak noktasını oluşturmaktadır. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden durum çalışması modeline göre hazırlanmıştır. Araştırmanın veri kaynağını Türkiye’de hazırlanan son üç öğretim programı (2005, 2013 ve 2018) ve beşinci sınıf ders kitabı olarak kullanılan iki ders kitabı (MEB ve Özel yayın) oluşturmuştur. Doküman incelemesi tekniği ile toplanan verilerin analizinde betimsel analiz kullanılmıştır. Öğretim programları içerik tasarımı, kitaplar ise kapsam tasarımı, eğitsel, görsel ve ölçme değerlendirme tasarımı olmak üzere beş temadan oluşan rubriği temel alarak incelenmiştir. Kitapların öğretim programının eksikleri nedeniyle içerik açısından yetersiz olduğu, özel yayına ait kitabın MEB yayınına göre kısmen daha yetkin olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak konunun toplumsal bilinç oluşturulması için önemi düşünüldüğünde ders kitaplarında yer verilen konu içeriği ve kapsamının alanında uzman kişiler tarafından gözden geçirilip eksikliklerin giderilmesi ile daha faydalı hale getirilebileceği kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fen Öğretimi, Deprem Eğitimi, Doküman incelemesi, Fen Bilimleri Ders Kitapları

Earthquake Education in Turkey: Analysis of Science Textbooks for Earthquake Education

Turkey is being shaken by the biggest earthquakes of the last century. One of the measures that can be taken against these earthquakes is to create social awareness against earthquakes. The most effective way to create social consciousness is to provide earthquake education in schools. Issues related to earthquake science constitute an important field of earth science. In the content of science courses based on earth science at the primary school level, the place of earthquake education constitutes the main focus of this research. The research was prepared according to the case study model, one of the qualitative research patterns. The data source of the research was the last three academic programs prepared in Turkey (2005, 2013 and 2018) and two textbooks used as fifth grade textbooks (MoNE and Special publication). Descriptive analysis was used in the analysis of the data collected by the document analysis technique. The content design of the teaching programs and the books were examined on the basis of a rubric consisting of five themes: scope design, educational, visual and measurement and evaluation design. It has been determined that the books are insufficient in terms of content due to the shortcomings of the curriculum, and the book belonging to a private publication is partially more competent than the MoNE publication. As a result, considering the importance of the subject for creating social awareness, it has been concluded that the content and scope of the subject contained in the textbooks can be reviewed by experts in the field and made more useful by eliminating deficiencies.

Keywords:

Science Teaching, Earthquake Education, Document Review, Science Textbooks,

PDF

___

AFAD. (2020). 2020 Yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. Ankara. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Istatistikler/2020yilidogakaynakliolayistatistikle ri.pdf
Arı, E. ve Yılmaz, S. (2016). Sorgulayıcı araştırma odaklı fen bilimleri uygulamaları: Afetten korunma ve güvenli yaşam ara disiplini. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 2(1), 100-122. https://doi.org/10.33711/yyuefd.691525
Aslan, M. ve Erden, R. Z. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin öğretim programına bağlılıklarının incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 175-199.
Ataman, O. ve Tabban, A. (1977). Türkiye’de yerleşme alanlarının doğal afetler ile ilişkileri. Mimarlık, 4(25), 25- 27.
Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
Barreto, P., Prada, R., Santos, P. A., Ferreira, M. A., O’Neill, H. ve Oliveira, C. S. (2014). Treme-Treme-A serious game to teach children earthquake preparedness. Proceedings of Videojogos. https://fenix.tecnico.ulisboa.pt/downloadFile/563345090413387/dissertacao.pdf
Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
Çolakoğlu, M. H. (2017). Okul ve bilim merkezi eğitimde işbirliği. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-24.
Değirmençay, Ş. A. ve Cin, M. (2016). Türkiye’deki deprem eğitimi araştırmaları: Betimsel içerik analizi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 301-314.
Demirci, A. ve Yıldırım, S. (2015). İstanbul’da ortaöğretim öğrencilerinin deprem bilincinin değerlendirilmesi. Millî Eğitim Dergisi, 207, 89-118.
Denzin, N. K. ve Lincoln, Y. S. (1998). The landscape of qualitative research theories and issue. London: Sage Publications.
Doğan, E. ve Koç, H. (2017). Sosyal bilgiler dersinde deprem konusunun dijital oyunla öğretiminin akademik başarıya etkisi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(8), 90-100.
English, L. D., King, D. ve Smeed, J. (2017). Advancing integrated STEM learning through engineering design: sixth-grade students’ design and construction of earthquake resistant buildings. The Journal Of Educational Research, 110(3), 255-271. https://doi.org/10.1080/00220671.2016.1264053
Erdoğan, S. (2010). İlköğretim birinci kademe öğrencileri için alternatif bir değerlendirme yöntemi olarak portfolyo yoluyla çoklu zekâ kuramı aktiviteleri (Tez No. 279609) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Ergünay, O. (1999). Afet yönetimi nedir? Nasıl olmalıdır?. Türk Psikoloji Bülteni, Deprem Özel Sayısı, 5, 110-118.
Erdik, M., Demircioğlu, M., Sesetyan, K., Durukal, E. ve Siyahi, B. (2004). Earthquake hazard in Marmara Region, Turkey. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 24, 605–631. https://doi.org/10.1016/j.soildyn.2004.04.003
Erkal, T., ve Değerliyurt, M. (2011). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164.
Erol, Y. (2021). Yedinci sınıf fen bilimleri ders kitaplarındaki soruların üst düzey düşünme becerileri açısından incelenmesi (Tez No. 681922) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Gökmenoğlu, T., Daşçı-Sönmez, E., Yavuz, İ. ve Gök, A. (2021). Turkish Ministry of National Education school- based disaster education program: A preliminary results of the program evaluation. International Journal of Disaster Risk Reduction, 52, https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101943.
İnal, K. (1996). Eğitimde ideolojik boyut-yazılar. Ankara: Doruk Yayıncılık
Johnson, V. A., Ronan, K. R., Johnston, D. M., ve Peace, R. (2014). Evaluations of disaster education programs for children: A methodological review. International Journal of Disaster Risk Reduction, 9,107-123. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2014.04.001
Krefting, L. (1991). Rigor in qualitative research: The assessment of trustworthiness. The American Journal of Occupational Therapy, 45(3), 214-222. https://doi.org/10.5014/ajot.45.3.214
Kul, H. H., Kızılay, E. ve Öner Armağan, F. (2021). Türkiye’deki fen öğretim programlarında bilimsel süreç becerilerinin yeri, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 7(2), 327-347. https://doi.org/10.47615/issej.971218
Lagha, O. (2017). A comparison between the 2007 Turkish Earthquake Code and the Eurocode 8 for sample buildings (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Doğu Akdeniz Üniversitesi. Gazimağusa. http://hdl.handle.net/11129/4799
LeCompte, M. D. ve Goetz, J. P. (1982). Problems of reliability and validity in ethnographic research. Review of Educational Research, 52, 31-60. https://doi.org/10.3102/00346543052001031
Leonhard, W. (2000). Yeryüzü ve deprem. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
Macionis, G. (2010) Sosyoloji (V. Akan, Çev.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Marvasti, A. B. (2004). Qualitative research in sociology. Altoona: Sage Publications Ltd. https://doi.org/10.4135/9781849209700
MEB. (2013). Milli Eğitim Başkanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Fen ve teknoloji dersi öğretim programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Fen Bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
Öcal, A. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde deprem eğitiminin değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 169-184.
Özdemir, Ü., Ertürk, M., Güner, İ., ve Koca, K. (2001). İlköğretimde "deprem ve depremin zararlarından korunma yolları" nın önemi. Doğu Coğrafya Dergisi, 7(7), 109-131.
Özmen, B. ve İnce, Z. D. (2017). Okul tabanlı afet eğitimi. Resilience, 1(1), 21-29. https://doi.org/10.32569/resilience.356892
Roberts, P. ve Priest, H. (2006). Reliability and validity in research. Nursing Standard, 20, 41-45. https://doi.org/10.7748/ns2006.07.20.44.41.c6560
Robson, C. (2011). Real world research. New Jersey: Wiley.
Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. https://doi.org/10.33400/kuje.843306
Seçkin, H. (2011). İlköğretim 4. sınıf İngilizce dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 550-577.
Selby, D. ve Kagawa, F. (2012). Disaster risk reduction in school curricula: Case studies from thirty countries. France: UNESCO.
Seddighi, H., Sajjadi, H., Yousefzadeh, S., López, M. L., Vameghi, M., Rafiey, H. ve Khankeh, H. R. (2021). Representation of disasters in school textbooks for children with intellectual disabilities in Iran: A qualitative content analysis. International Journal of Disaster Risk Reduction, 53, 101987, https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101987.
Soysal, M. T. (2019). 8. Sınıf fen bilimleri dersinde tematik STEM eğitimi: Deprem örneği (Tez No. 584626) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Söken, A. (2014). 8. sınıf öğrencilerinin plaka tektoniği ve deprem kavramlarının anlamalarında kullanılan sabit görsellerin ve animasyonların karşılaştırılması (Tez No: 376496) (Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
T. C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikli Bakanlığı. (2023, Şubat 7). Bakan kurum: Deprem nüfus itibarıyla 13,5 milyon vatandaşımızı etkiledi [Basın Açıklaması] https://www.csb.gov.tr/bakan-kurum-deprem-nufus- itibariyla-13-5-milyon-vatandasimizi-etkiledi-bakanlik-faaliyetleri-37415#:~:text=19%20%C5%9Eubat%202023
Taş, N. (2003). Yerleşim alanlarında olası deprem zararlarının azaltılması. Uludağ Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(1), 225-231.
Tekbıyık, A. (2006). Lise fizik I ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 441-446.
Makine Mühendisler Odası, (2009). Türkiye’de Deprem Gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odasının Önerileri Oda Raporu. http://www1.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/8273773702779a0_ek.pdf
Ural-Keleş, P. (2018). 2017 Fen bilimleri dersi öğretim programı hakkında beşinci sınıf fen bilimleri öğretmenlerinin görüşleri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 6(3), 121-142. DOI: 10.14689/issn.2148-2624.1.6c3s6m
Ünsal, Y. ve Güneş, B. (2004). Bir kitap inceleme çalışması örnek olarak MEB lise 1. sınıf fizik ders kitabının eleştirel olarak incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 305-321.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, K. (2010). Raising the quality in qualitative research. Elementary Education Online, 9(1), 79-92.