GÜMRÜ- MOSKOVA - KARS ANTLAŞMALARI KAPSAMINDA MUHACİR VE MÜLTECİ PROBLEMİ

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması ile Kars Ardahan ve Batum Rusya’ya savaş tazminatı karşılığı bırakıldı. 3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litovsk Antlaşmasına kadar kırk yıl boyunca Kars Ardahan ve Batum Rus yönetiminde kaldı. Bu süre zarfında bölgeye Ermeni Rus gibi milletler yerleştirilerek kalıcılık sağlanmaya çalışıldı ve nüfus Türklerin aleyhinde bir artış gösterdi. Kars ve çevresinde Ermeni ve Rus nüfusunun artmasıyla Anadolu’nun içlerine doğru Türk göçleri başladı. Bu hareketlilik uzun yıllar devam etti. 3 Mart 1918’de bölgenin Anadolu’ya katılmasıyla memleketlerine geri dönmek isteyen muhacirler Mondros Mütarekesine kadar geri döndüler, mütarekenin ardından bölgenin Anadolu toprakları dışında kalmasıyla geri dönüşler Gümrü Antlaşmasına kadar durdu. Gümrü Antlaşması ile ele geçirilen yerlere doğru göçler başladı. Akabinde Moskova Antlaşması ve ardından yapılan Kars Antlaşması ile muhacirlerin ve mültecilerin durumu çeşitli aşamalardan geçti. Bu antlaşmalar ile Anadolu’nun çeşitli yerlerine dağılan ve Batum başta olmak üzere Kafkaslarda kalan muhacirler kesin dönüş yapmaya başladılar. Kars ve çevresinde bulunan Ermeni ve Rus gibi milletlerde Anadolu’dan Kafkaslara ve çeşitli coğrafyalara doğru bir göç hareketi başlattılar. Çalışmada Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmalarında muhacir ve mültecilerin durumunun kapsamlı olarak ele alınması hedeflendi. Araştırma esnasında çeşitli arşivler incelendi. Ulaşılabilen gazeteler taranarak konu detaylı olarak sunulmaya çalışıldı.

THE ISSUES OF IMMIGRANTS AND REFUGEES WITHIN THE SCOPE OF TREATIES OF ALEXANDROPOL, MOSCOW, AND KARS

Following the war between the Ottoman Empire and Russia between 1877 and 1878, Kars, Ardahan, and Batumi were left to Russia in return for war indemnity. Until Treaty of Brest Litovsk signed on 3rd of March in 1918, Kars, Ardahan and Batumi provinces were controlled by Russia for nearly 40 years. Meanwhile, Armenians and Russians settled in the region to sustain permanent control over the area. The population growth was to the detriment of Turkish people. With the growth of Armenian and Russian population in Kars province and its nearby area, Turkish immigration towards inner Anatolia started. This mobility lasted for a long time. As the region reunited with the rest of Anatolia on 3rd of March in 1918, the immigrants wanted to return to their hometowns. They returned until the Armistice of Mondros. Following the armistice, the region was separated from the Anatolian lands again which prevented immigrants from going back until the Treaty of Alexandropol. The immigration started again towards the lands obtained by the Treaty of Alexandropol. Due to Treaty of Moscow and Treaty of Kars, the immigrants and refugees experienced various situations. Following these treaties, the immigrants who went to various locations in Anatolia and who stayed in Caucasus region with Batumi being in the first place decided to go back for good. Nations like Armenians and Russians who were living in Kars province and nearby area started to immigrate from Anatolia to Caucasus region, and to various geographies.

PDF

___

Aslan, Y.(2002). Mustafa Kemal-M.Frunze Görüşmeleri Türk Sovyet İlişkilerinde Zirve, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Arslan, N.O(2007). “Güney Kafkasya’dan Türkiye’ye Gelen Muhacir ve Mültecilerin Durumu (1921-1925)”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:35, Erzurum , ss.341-357
Cebesoy, A.F. (1982).Moskova Hatıraları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Develioğlu, F.(2002). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedi, Ankara: Aydın Kitabevi .
Dayı, E. (1997). Elviye-i Selase’de Milli Teşkilatlanma (Kars, Ardahan Batum), Erzurum: Kültür Eğitim Vakfı Yayınları.
Erden, Ö.(2015).“Gümrü Müzakereleri, Türk-Ermeni İlişkileri Sürecinde Gümrü Müzakereleri (26 Kasım-2 Aralık1920)”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015, Cilt:4, Sayı:3, ss.93-113.
Gürün, K.(1931).Türkiye –Sovyet İlişkileri (1920-1953), Ankara,:TTK.
Karabekir, K.(1960).İstiklal Harbimiz, C.2, İstanbul: Emre Yayınları.
Kırzıoğlu, F. (1953). Kars Tarihi, İstanbul: Işıl Matbaası
Kurat, A.N.(2011). Türkiye ve Rusya, Ankara: TTK.
Kurban , V.(2014).“16 Mart 1921 Moskova Antlaşmasına Türk ve Rus Kaynaklarına Göre Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Sosyal Bilimler Dergisi, S:I,ss.143-157.
Nur, R (1983).Moskova Sakarya Hatıraları, İstanbul: Boğaziçi Yayınlar.
Soysal, İ. (2000).Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), C.1,TTK, Ankara:TTK.
Okur, M.(2011). “Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmaları Çerçevesinde Ermeni Sorunu Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:8.
Tansel, S.(1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar,C.IV, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tengirşek, Y.K.(1981). Vatan Hizmetinde, Ankara: Kültür Bakanlığı.
Uçarol, R. (2010). Siyasi Tarih (1789-2010), İstanbul: Der Yayınları.
Ural, S.(2006). “ Atatürk Dönemi’nde Kars’ın Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Durumu”, Kars Beyaz Uykusuz Uzakta, İstanbul:YKY.
Yerasimos, S.(1979). Türk- Sovyet İlişkileri, İstanbul: Gözlem Yayınları.
BCA.030.18.01.01.5.17.9.
BOA. No: 1236, İmg.10921;
BCA.030.18.01.01.3.34.7
BCA.272.00.000.12.41.46.19.2.
BCA.30.18.01.01.4.37.15.
BCA.30.18.1.1.4.45.14
BCA.272.0.0.11/15.60.13.
BOA.DH:UMVM.125.3.38990.
TİTE.K19.G105.B105. 001
TİTE. K28.G194.B194. 001
TİTE. K28.G194.B194 . 001
TİTE.K2.4673.B733.001.
TİTE. K31.G50.B5.0001.
TİTE.K317.G17.B17. 001.
TİTE.K324.G16.001;
TİTE.K323.G10.B10.
Takvim-i Vekayi
Hakimiyet-i Milliye
Doğuş Dergisi, 1940II. Kanuni, Sayı: 8(49).
Takvim-i Vekayi
Tercüman-ı Hakikat,
TBMM GCZ, 20.12.1920. s.246.
TBMM CZ, 13 Eylül 1921, C.2, s.229.
TBMM GCZ. C.3, 21.2.1337,s.457.
TBMM CZ, 1.12.1337. s.419.
TBMM CZ, 21 Temmuz 1921, C.1 S.325
TBMM CZ, 03.06.1922.C.1,s.117.
TBMM CZ, 21 Temmuz 1921,C.1,s.329.
TBMM CZ, 08.06.1922.C.1, s.258.
TBMM CZ, 25 Haziran 1921, s.39.