Abdurrahman MURAT, Mustafa KARAKAŞ, Gökhan KADINKIZ, Memet PEKGÖZ

TERSİYER (ÜST MİYOSEN-PLİYOSEN) KATRANDEDETEPE FORMASYONUNDA SODYUM SÜLFAT (GLOBERİT-BLÖDİT) – HALİT BİRLİKTELİĞİ, EREĞLİ-BOR HAVZASI, TÜRKİYE

Bu çalışma İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan Ereğli-Bor Havzasında Neojen yaşlı çökeller içinde tespit edilen globerit-halit cevheriyle ilgili çalışmaları kapsamaktadır. Havza, Paleozoik yaşlı temel kayalar, onları uyumsuzlukla örtenPaleosen-Eosen-Oligosen yaşlı denizel sedimanter, volkano-sedimanter kayalar ve en üstte uyumsuzlukla bu birimleriörten Alt Miyosen-Pliyosen yaşlı gölsel istiflerden oluşur. Çalışmada Ereğli – Bor havzasındaki gömülü tuz yataklarınınjeolojik özelliklerinin belirlenmesi ve maden potansiyelinin araştırılmasına yönelik karotlu sondajlar yapılmıştır. Yapılan sondajlar sonucunda Konya-Ereğli-Bor havzasında ilk kez önemli kalınlık ve tenör değerlerine sahip globerit-blodit, halit ve bitümlü şeyl seviyeleri kesilmiştir. Globerit mineralleri; 1- Yüksek Tenörlü Tabakalı Killerle ardalanmalıGloberit Cevheri, 2- Düşük Tenörlü Killer İçinde Saçınımlı Rozet Yapılı Globerit Cevheri 3- Halitlerle ArdalanmalıPrizmatik Yüksek Tenörlü Globerit Cevheri olmak üzere üç farklı yapıda gözlenmiştir. Blodit mineralleri ise çoğunluklahalit ile birlikte bulunmaktadır. Konya-Ereğli-Bor Havzasında ekonomik evaporit oluşumları, playa-göl ortamını temsileden Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Katrandedetepe formasyonu içerisinde gerçekleştiği belirlenmiştir.

SODIUM SULFATE (GLAUBERITE-BLOEDITE) - HALITE ASSOCIATION in the TERTIARY (UPPER MIOSENE - PLIOCENE) KATRANDEDETEPE FORMATION, EREĞLİ-BOR BASIN, TURKEY

This study covers the investigations related to the glauberite-halite minerals detected in Neogene deposits of the Ereğli-Bor Basin in the Central Anatolia. The basin consists of Paleozoic basement rocks, the unconformably overlying Paleocene-Eocene-Oligocene marine sedimentary and volcano-sedimentary rocks, and the Lower Miocene-Pliocene lake deposits at the top which unconformably overlie all underlying layers. In the study, core drillings related to the determination of geological characteristics and investigation of the mineral potential of buried salt deposits were carried out in the Ereğli-Bor basin. As a result of drillings carried out, glauberite-bloedite, halite and bituminous shale horizons, which possess significant thickness and grade values, were cut for the first time in the Konya-Ereğli-Bor basin. Glauberite minerals were observed in three different structures as; 1- the Glauberite Mineral intercalated with High Graded, Bedded Clays, 2- the Glauberite Mineral with Disseminated Rosette Type in Low Graded Clays and 3- the Prismatic High Graded Glauberite Mineral intercalated with Halites. Bloedite minerals are mostly observed with halite. It was detected that the economical evaporitic formations in the Konya-Ereğli-Bor Basin had occurred within the Upper Miocene-Pliocene Katrandedetepe formation which represents the playa-lake environment.

PDF

___

Altay, T. 2010. Bor-Ulukışla Arasındaki Neojen Yaşlı Sedimanter Birimlerin Minerolojik-Jeokimyasal Özelliklerinin İncelenmesi ve Endüstriyel Hammadde Potansiyelinin Araştırılması, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 284s (yayımlanmamış).
Arakel, A.V., Cohen, A. 1991. Deposition and Early Diagenesis of Glauberite in the Karinga Creek Playas, Northern Territory, Sediment. Geol., 70,41- 59.
Ayhan, A., Sevin, M., Altun, İ.E. 1986. Karapınar-Ereğli (Konya)-Ulukışla (Niğde) civarının Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Derleme No: 8090 (yayımlanmamış).
Biricik A.S. 1978. Konya Ereğlisi Akhüyük Travertenleri ve Kükürtlü Suları. Jeomorfoloji Dergisi, 7, 55-61.
Burnside, M. J., Culbertson, W. C. 1979. Trona deposits in The Green River Basin, sweetwater, Uinta, and Lincoln Counties, Wyoming, open-file report, 79- 737.
Çelik, E., Kartalkanat, A., Kayakıran, S. 1987. Çayırhan Doğal Sodyum Sülfat Yatağı Maden Jeolojisi Raporu ve Dünyada Sodyum Sülfat. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 8206 (yayımlanmamış ).
Çevikbaş, A., Öztunalı, Ö. 1991. Ulukışla-Çamradı (Niğde) Havzasının Maden Yatakları. Jeoloji Mühendisliği, 39, 22-40, Ankara.
Demirtaşlı, E., Selim, M., Turan, N, Bilgin A,Z., Erenler, F, Işıklar, S, Sanlı, D. 1973. Bolkardağlarının Jeolojisi. Cumhuriyetin 50. yılı Yerbilimleri kongresi tebliğler, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü yayını.
Demirtaşlı, E., Turan, N., Bilgin A. Z., 1986. Bolkardağları ile Ereğli - Ulukışla Havzasının Genel Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 8097, Ankara (yayımlanmamış).
Dönmez, M., Türkecan, A., Akcay., A.E. 2003. KayseriNiğde-Nevşehir Yöresi Tersiyer Volkanitleri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 10.574, Ankara (yayımlanmamış).
Einsele, G. 1992. Sedimentary basins: Evolution, facies, and sediment budget: New York, NY, Springer-Verlag, 628 p.
Eugster, H., P., Hardie, L.A. 1978. Salina Lakes, Lerman, A. (edi), Lakes; chemistry, geology, physics, New York, NY, Springer-Verlag, 237-293.
Eugster, H., P. 1985. Oil shales, evaporites and ore deposites, Geochimica et Cosmoschimica, Acta, 49, 619-635.
Ercan, T., Tokel, S., Can, B., Fişekci. A., Fujitani, T., Notsu, K., Selvi, Y., Ölmez, M., Matsuda, J.,I., Ui, T., Yıldırım, T., Akbaşlı, A. 1990. Hasandağı – Karacadağ (Orta Anadolu) dolaylarındaki Senozoyik yaşlı volkanizmanın kokeni ve evrimi, Jeomorfoloji Dergisi, 18, 39-54 (yayımlanmamış).
Erol, O. 1969. Tuzgölü Havzasının jeolojisi ve jeomorfolojisi. Tübitak araştırma raporu. (yayımlanmamış). Göncüoğlu, M. C. 1981a. Niğde Masifinin Jeolojisi: İç Anadolunun Jeolojisi Sempozyu, TJK yayını, Ankara.
Göncüoğlu, M. C. 1981b. Niğde Masifinde viridinli gnaysın kökeni. T.J.K. Bül. 24/1: 45-50, Ankara.
Grokhovskii, L.M. 1978. Glauberite as a source of Sodium Sulfate, Lithol. Mineral Resour, 12, 356-360.
Gündoğan, İ., Mordoğan, H., Helvacı, C. 1995. Türkiye’deki Acı Güllerden Sodyum Sülfat Üretimi, Endustriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, Türkiye, 21-22 Nisan 1995.
Gündoğan, İ., Helvacı, C. 1996. Geology, Hydrochemistry, Mineralogy and Economic Potential of the Bolluk Lake (Cihanbeyli-Konya) and the Adjacent Area, Turkish Journal Of Earth Sciences, (5),91-104.
Gündoğan, İ., Helvacı, C. 2005. Mineralogy, petrography and diagenetic aspects of the Beypazarı trona deposit, Middle Miocene, Turkey. 44–45 (IESCA-2005, İzmir (Turkey), Abstracts book).
Hardie, L. A. 1968. The Origin of the Nonmarine Evaporite Deposit of Salina Valley, California, Geochim. Cosmochim Acta, 32, 1270-1301.
Hardie, L. A. 1984. Evaporites: marine or non marine? Am. J. Sci, 284, 193-249.
Helvacı, C. 1998. The Beypazarı trona deposit. Ankara Province, Turkey. Proceedings of the First International Soda Ash Conference, Rock Springs, Wyoming, Wyoming State Geological Survey Public Information Circular 40, pp. 67– 103.
Helvacı, C., İnci, U., Yağmurlu, F., Yılmaz, H. 1987. Batı Anadolu’nun Neojen Stratigrafisi ve Ekonomik Potansiyeli. Akdeniz Üniversitesi Isparta Mühendislik Fakültesi Dergisi, 3, 31-45.
Helvacı, C., Yılmaz, H. İnci, U. 1988. Beypazarı (Ankara) yöresi Neojen tortullarının kil mineralleri ve bunların dikey ve yanal dağılımı. Jeoloji Mühendisliği, Sayı 32-33, 33-42.
Helvacı, C., İnci, U., Yılmaz, H., Yağmurlu, F. 1989. Geology and Neogene trona deposit of the Beypazarı region, Turkey. Turkish Journal of Engineering and Environmental Sciences 13 (2), 245–256.
Helvacı, C., Alçiçek, M.C., Gündoğan, İ., Gemici, Ü. 2012. Acıgöl Sığ-Kalıcı, Playa-Göl Havzasının Tektono Sedimenter Çatısı ve Ortamsal Gelişimi, GB Anadolu, Türkiye, 65.Türkiye Jeoloji Kurultayı, 2-6 Nisan.
Helvacı, C., Alçiçek, M.C., Gündoğan, İ., Gemici, Ü. 2013. Tectonosedimentary Development and, Palaeoenvironmental Changes in the Acıgöl Shallow-Perennial Playa-Lake Basin, SW Anatolia, Turkey. Turkish J Earth Sci, 22: 173-190.
İnci, U., Helvacı, C., Yağmurlu, F. 1988. Stratigraphy of Beypazari Neogene basin, Central Anatolia, Turkey. Newsl. Stratigr. 18, 165– 182.
Murat, A. 1996. Ereğli (Konya) - Ulukışla (Niğde) Sölestin Zuhurları Maden Jeolojisi Raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 9926 (yayımlanmamış ).
Kartalkanat, A. 1985. Beypazarı-Çayırhan Sodyum Sülfat Olanakları. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 7840 Ankara (yayımlanmamış).
Kadınkız, G., Karakaş, M., Murat, A. 2015. Ereğli-Bor Havzası (Konya-Ereğli-Yeniköy AR: 20056105 No’lu Çalışma Sahası Maden Jeolojisi Raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor no: 45567 Ankara (yayımlanmamış).
Kadınkız, G., Pekgoz, M., 2015, Yeniköy (Konya-Ereğli) 311 33 13 Erişim nolu ruhsat sahasının (ar: 2011 00 384) buluculuğa esas maden jeolojisi raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 45600 Ankara (yayımlanmamış).
Ketin, İ., Akarsu, I. 1965. Ulukışla Tersiyer Havzasının jeolojik etüdü hakkında rapor: TPAO, No.: 339, Ankara.
Ketin, İ., 1966. Anadolu’nun tektonik birlikleri, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 66, 20-34.
Koçyiğit, A. 2000. Orta Anadolu’nun genel neotektonik özellikleri ve depremselliği, TPJD, Workshop, 9-11 Ekim 2000, 1-26.
Last, W. M. 1999. Geolimnology of the Great Plains of western Canada, p. 23–53. In D. S. Lemmon and R. E. Vance [eds.], Holocene climate and environmental change in the Palliser Triangle: A geoscientific context for evaluating the impacts of climate change on the southern Canadian Prairies. Geological Survey of Canada.
Oktay, F. 1982. Ulukışla ve çevresinin stratigrafisi ve jeolojik evrimi. Türkiye Jeol, Kur, Bült,, 25, 15-24.
Önal, M., Helvacı, C., Ceyhan, F. 2004. Geology and trona potential of the Middle Miocene Gürün (Sivas) basin, Central Anatolia, Turkey: Carbonates and Evaporites, 19 (2), 118-132.
Orti, F, Gündoğan, I., Helvacı, C. 2002.Sodium sulphate deposits of Neogene age: the Kirmir Formation, Beypazari Basin, Turkey, Sedimentary Geology 146 (2002) 305– 333
Orti, F, Rosell L., Ingles, M.., Playa, E. 2007. Depositional models of lacustrine evaporites in the SE margin of the Ebro Basin (Paleogene, NE Spain). Geologica Acta, 5 (1), 19-34.
Özgüner, A,, Büyüktemiz, M., Atilla, A., Erdem, E., Mutlu, H., Karatosun, H., Yumuşak, S. 1989. Ereğli (Konya) - Bor (Niğde) havzası kimyasal Tuz yatakları maden jeolojisi raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü rapor No: 8829 Ankara (yayımlanmamış).
Özgüner, A, M., Büyüktemiz M., Murat A. 1993. KonyaKarapınar (Sultaniye Ovası) graben çevresi jeolojisi ve Yeraltı tuzlu su seviyelerinin sodyum sulfat tuzu imkanları. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Ankara (yayımlanmamış). Pampal, S., Meriç, E. 1990. Ereğli (Konya) güneybatısındaki Tersiyer yaşlı tortulların stratigrafisi, Türkiye Jeoloji Bülteni, 33, 39 – 45.
Rondot, J. 1956. 1/100000’lik 39/2 (güney kısım) ve 39/4 nolu paftaların jeolojisi Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 2517 Ankara (yayımlanmamış),
Sonel, N., Sarı, A. 2004. Ereğli–Ulukışla (KonyaNiğde) Havzasının Hidrokarbon Potansiyelinin incelenmesi. Gazi Üniv, Müh, Mim, Fak, Der, 19(4), 393-403.
Sevim, M., Altun, İ. 1986. Karapınar Ereğli Konya ve Ulukışla Niğde civarının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 8090 Ankara (yayımlanmamış).
Sheppard, R. A. Simandi, G.J. 1999, Closed-basin Zeolites; in Selected British Columbia Mineral Deposit Profiles, Volume 3, Industrial Minerals, G.J. Simandl, Z.D. Hora and D.V. Lefebure, Editors, British Columbia Ministry of Energy and Mines, Open File 1999-10.
Sinha, R., Raymahashay, B.C. 2004. Evaporite mineralogy and geochemical evolution of the Sambhar Salt Lake, Rajasthan, India, Sedimentary Geology, 166, 59-71.
Smoot, J.P., Lowenstein, T.K. 1991. Depositional environments of non marine evaporites, Melvin, J.D. (edi), Evaporites, petroleum, and mineral resources, Elsevier Science, Devolopments in Sedimentology, 189-347.
Şengör, A, M, C. 1980. Türkiye’nin Neotektoniğinin esasları, Türkiye Jeoloji Kurumu Konferans serisi, 2.
Şengör, A.M.C., Yılmaz, Y. 1983. Türkiye’de Tethis’in Evrimi, Levha Tektoniği Açısından bir yaklaşım. Türkiye Jeoloji Kurumu yayını no: 1, 75s.
TPAO AŞ Genel Müdürlüğü TG-10 petrol Sondajı Kompozit logu (yayımlanmamış).
Türkünal, S 1972. Doğuda Karaisalı, Batıda Konya Ereğlisi ilçeleri boylamları, Güneyde Akdeniz sahili Kuzeyde Ovacık Köyü enlemi ile sınırlı bölgenin jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor no: 5552 Ankara (yayımlanmamış).
Uyanık, E. 2004. Tuzgölü tuzlalarında ham tuz üretimi, Evaporitler Tuzlar Semineri JMO yayını No:81.
Uygun, A. 1982. Tuzgölü havzasının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No:7188 Ankara (yayımlanmamış).
Yağmurlu, F., Helvacı, C. 1994. Sedimentological characteristics and facies of the evaporite-bearing Kirmir Formation (Neogene), Beypazarı Basin, central Anatolia, Turkey. Sedimentology 41, 847– 860.
Yoldaş, R. 1973. Niğde-Ulukışla bitümlü şist alanının jeolojisi ve ekonomik olanakları. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 8097 Ankara (yayımlanmamış).