Atahan GÜVEN, Bahattin ÇETİNDAĞ, Özlem ÖZTEKİN OKAN

Plajköy kaynağının (Elazığ) hidrojeoloji incelemesi

Çalışmaya konu olan Plajköy kaynağı, tektonik bir göl olan Hazar Gölü’nün (Elazığ) güneydoğusahilinde oluşmuş bir fay kaynağıdır. Plajköy kaynağının akiferi Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşığı’na ait, aktif tektonizmadan etkilenerek ikincil geçirimlilik ve gözeneklilik kazanmış volkanik, yarı derinlik kayaçları ile bloklar şeklindeki volkanosedimanter birimlerdir. Kaynağın mevcut bir kaptajı olmakla birlikte, alansal boşalım yapan kaynağın tüm akışını toplayamamaktadır. Kaynağın mevcut kaptajını oluşturan çeşmelerin debisi belirli hacim yöntemi kullanılarak, kaptajı yapılmamış, değişik noktalardan çıkan kaynak ve sızıntılar ise tek bir kanala yönlendirilerek üçgen savak yardımı ile ölçülmüştür. Kaynağın mevcut kaptajı ile kaptaj çevresindeki sızıntıların debileri Ekim 2012- Kasım 2013 tarihleri arasında ayda iki kez ölçülmüştür. Kaynağın boşalım katsayısı 1.33* $10^{-3}$ $gün^{-1}$ olarak hesaplanmıştır. Boşalım katsayısı, bölgede etkin olan çatlak sistemlerinin geometrisi ve yoğunluğu ile ilişkili olup, kaynağın dar kırık, çatlak ve gözeneklerden beslendiğini göstermektedir. Plajköy kaynağının 31 Mart 2013 ile 13 Ekim 2013 tarihleri arasındaki gerçek rejimde boşalım döneminde boşalttığı su miktarı Maillet yöntemi ile 52x $10^{3;};m^3$ olarak hesaplanmıştır. Kaynağın su tipi Ca-Mg $HCO_3$ ’tır. Kaynak suyunun kimyasal ve mikrobiyolojik analiz sonuçları TS 266 (TSE, 2005) veDünya Sağlık Örgütü (WHO, 2004)’nün içme suyu standartları ile karşılaştırıldığında içme suyuolarak kullanıma uygun olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonucunda önerilen kaynak koruma alanlarıve yeni kaptaj planı ile sızıntı ve diğer kaynaklar kirliliğe maruz kalmadan daha verimli bir şekildekullanılacaktır.

The Hydrogeological investigation of Plajköy spring (Elazığ)

Plajköy spring discharges at the close locations to the SE shore of Lake Hazar. Lake Hazar is a tectonic Lake in Elazığ city. Plajköy spring is a fault spring that is mainly recharging from the volcanites, dikes and blocky volcanosedimentary units of Middle Eocene Maden Complex. These units have gained secondary permeability and porosity related with the active tectonics that is effective in the studied area. The present catchment system of the spring could not collect the springs and leaks discharging from different points around the system. The discharge of the catchment is measured by specifi c volume method while the other springs’ and leaks’ is measured by using triangular weir. Before the discharge measurement of the leaks and the springs, they have been directed to a channel. The discharge of the present catchment system and the leaks have measured twice in a month during one year period beginning from October of 2012 to November of 2013. The discharge coeffi cient of the spring is calculated 1.33* $10^{-3}$ $day^{-1}$. Discharge coeffi cient of the spring depends on the geometry and intensity of the active fracture systems in the region. Calculated discharge coeffi cient indicates that the spring discharge is related with the narrow fi ssures, fractures and pores. The total volume of discharged groundwater in the real regime of the Plajköy spring is calculated as 52* $10^{3;};m^3$during the period from 31st of March, 2013 to the 13rd of October, 2013 by Maillet formula. The spring water is Ca- Mg- $HCO_3$ type water related with the chemical analyses. The chemical and microbiological analyses of the spring water are correlated with the drinking water standarts of Turkey TS 266 (TSE, 2005) and World Health Organization (2004), and it is seen that the spring water is suitable for drinking. The Plajköy spring will be used more effi ciently without exposed to pollution by the new catchment plan and protection zone map that are consequently proposed in the present study.

PDF

___

Ako, A.A., Shimada, J., Hosono, T., Ichiyanga, K., Nkeng, G,E., Fantong, W.Y., Eyong, G.E.T., Roger, N.N. 2011. Evaluation of groundwater quality and its suitability for drinking, domestic, and agricultural uses in the Banana Plain (Mbanga, Njombe, Penja) of the Cameroon volcanic line. Environ Geochem Health, DOI: 10.007/s 10653-010-9371-1.
Aksoy, E., İnceöz, M., Koçyiğit, A. 2007. Lake Hazar Basin: A negative fl ower structure on the East Anatolian Fault System (EAFS), SE Turkey. Turkish J Earth Sci, 16: 319- 338.
Aktaş, G., Robertson, A.H.Y. 1984. The Maden Complex, SE Turkey: Evolution of a Neotethyan active margin, In: J. E. Dixon ve A.H.F. Robertson (Eds.), Geo. Soc. Spec. Publ. No: 17, 375- 403.
Altunbey, M., Sağıroğlu, A. 1995. Koçkale- Elazığ manganez cevherleşmelerinin özellikleri ve kökeni. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 117, 139-148.
Azeez, N.H., West, L.J., Bottrell, S.H. 2015. Numerical simulation of spring hydrograph recession curves for evaluating behavior of the East Yorkshire Chalk Aquifer. Proceedings of the 14th sinkhole conference, National Cave and Karst Research Institute.
Boughton, C.J., McCoy, K.J. 2006. Hydrogeology, aquifer chemistry and groundwater quality in Morgan county, West Virginia. Scientifi c investigations report 2006-5198, U.S. Geological survey, Reston, Virginia.
Canik, B. 1998. Hidrojeoloji, yeraltı sularının aranması, işletilmesi, kimyası. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi, 286 s. Ankara.
Çelik, H. 2008. Doğu Anadolu Fay Sistemi’nde Sivrice Fay Zonu’nun Palu-Hazar Gölü (Elazığ) arasındaki bölümünde atımla ilgili yeni arazi bulgusu. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 20 (2), 305-314.
Çetindağ, B. 2002. Dipsiz Göl (Elazığ) Kaynağı’nın hidrojeoloji incelemesi, Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 14 (1), 169- 180.
Çetindağ, B., Öztekin, Ö. 2001. Haroğlu (Elazığ) Kaynağı’nın hidrojeoloji incelemesi, Geosound/ Yerbilimleri, 38, 153-162.
Coutagne, A. 1968. Les variations de debit en periode non infl uencee par les precipitations. La Houille Blanche, 416- 436.
Diedrisch, M. S., Hoek, E. 1989. DIPS: A computer program for stereographic net (ver. 2.2, Advanced vertion). rock engineering group, Department of Civil Engineering, University of Toronto, Kanada.
Ebrahimi, B., Pasandi, M., Ahmadipour, M.R. 2007. Hydrodynamic behaviour of karstic aquifers in Boroujerd, Western Iran. Hydrological Sciences Journal, 52 (1).
Farlin, J., Maloszewski, P. 2013. On the use of spring basefl ow recession for a more accurate parameterization of aquifer transit time distribution functions. Hydrol. Earth Syst. Sci., 17, 1825- 1831.
Fiorillo, F. 2011. Tank-reservoir drainage as a simulation of recession limb of karst spring hydrographs. Hydrogeology Journal, v. 19, p. 1009–1019.
Fiorillo, F., Revellino, P., Ventafridda, G. 2012. Karst aquifer draining during dry periods. Journal of Cave and Karst Studies, v. 74, no. 2.
Garrels, R.M., Christ, C.L. 1965. Solutions, minerals and equilibria: San Francisco, Calif., Freeman, Cooper & company, p.379-402.
Güler, C., Thyne, G.D., Tağa, H., Yıldırım, Ü. 2017. Processes governing alkaline groundwater chemistry within a fractured rock (ophiolitic melange) aquifer underlying a seasonally inhabited headwater area in the Aladağlar range (Adana, Turkey). Geofl uids (baskıda).
Gürocak, Z. 1993. Sivrice (Elazığ) çevresinin jeolojisi. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 65 s, Elazığ.
Güven, A. 2013. Hazar Gölü (Elazığ) çevresindeki alüvyon akiferlerinin hidrojeoloji incelemesi. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 76 s, Elazığ.
Kaya, A. 1992. Gezin – Maden (Elazığ) çevresinde jeolojik araştırmalar. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 72 s, Elazığ.
Kaya, A. 2004. Gezin (Maden- Elazığ) çevresinin jeolojisi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10 (1), 41-50.
Kebede, S., Travi, Y., Alemayehu, T., Ayenew, T. 2005. Groundwater recharge, circulation and geochemical evolution in the source region of the Blue Nile river, Ethiopia. Applied Geochemistry, 20, 1658-1676.
Kimball, B.A. 1981. Geochemistry of spring water, Southeastern Uinta Basin, Utah and Colorado (Geological survey water-supply paper 2074). U.S. Government printing offi ce, Washington.
Kovacs, A., Perrochet, P. 2008. A quantitative approach to spring hydrograph decomposition. Journal of Hydrology, 352, 1-2, 16-29.
Kovacs, A., Perrochet, P., Kiraly, L., Jeannin, P.Y. 2005. A quantitative method for the characterization of karst aquifers based on spring hydrograph analysis. Journal of Hydrology, 303, 152–164.
Liu, L., Li, X. 2012. A Laboratory study of spring hydrograph in karst triple void media, southwestern China. Civil Engineering and Urban Planning 2012, 6-11.
Maillet, E. 1905. Essais d’hydrolique souterraine et fl uviale. Libreirie scientifi que, A. Hermann, 218, Paris.
Mangin, A. 1975. Contribution a` l’e´tude hydrodynamique des aquife´res karstiques: Troisieme partie: constitution et fonctionnement des aquife`res karstiques: Annales de Spe´le´ologie, v. 30, no. 1, p. 21–124.
Milanovic, P.T. 1981. Karst Hydrogeology. Water resources publications, P.O. Box 2841, Littleton, Colorado, Amerika Birleşik Devletleri.
Padilla, A., Pulido-Bosch, A., Mangin, A. 1994. Relative importance of basefl ow and quickfl ow from hydrographs of karst spring, Ground Water, 32, 267–277.
Parkhurst D. L., Appelo C.A.J. 1999. Phreeqc (Version 2), A computer program for speciation, batchreaction, one-dimensional transport, and inverse geochemical calculations. U.S. Geological Survey Water Resources Investigation.
Perinçek, D. 1979. The geology of Hazro- KorudağÇüngüş- Maden- Ergani- Hazar- Elazığ- Malatya region. Guide book, Geol. Soc. of Turkey, Spec. Publ., 33.
Resmi Gazete, 10 Ekim 2012, Sayı 28437.
Schoeller, H. 1962. Les Eaux sutterraines, Masson et cie, 67, Paris.
Schoeller, H. 1967. Hydrodynamique dans le karst (E’coulement et emmagasinement). Chronique d’hydrogeologie No:10, 5-20, Paris.
Smart, P. L., Hobbs, S.L. 1986. Characterization of carbonate aquifers: A conceptual base. In Environmental Problems in Karst Terrain and Their Solutions, 1-14, Dublin, Ohio: National Water Well Association.
TSE, 2005. TS266, Türk İçme Suyu Standartları, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
Tuna, E., Dülger, S. 1979. Elazığ- Palu- Pertek bölgesinin jeolojisi. TPAO Arşivi (yayınlanmamış), Rapor No: 1363.
Turkish Statistical Institute, 2014. Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni, Sayı: 18779.
WHO, 2004. World Health Organization, 2004. Guidelines for drinking-water quality. Vol. 1.
Yıldırım, N., Eroğlu, M. 2015. Maden Karmaşığına ait dasitik kayaçlarla ilişkili hidrotermal tip bakır cevherleşmelerine Güneydoğu Anadolu’dan bir örnek (Yukarı Şeyhler, Diyarbakır). MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 19, 31-42.
Yüzer, E., Öztaş, T., Mutlu, O. 1992. İstanbul-Taşdelen ve Karakulak kaynak sularının hidrojeolojisi ve kaptaj sorunlarına çözüm önerileri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 41, 51-62.