Osmanlı Devletinin Kozmogonik Temelleri

Osmanlı düşünürleri, Osmanlı Devletini kozmogonik temellere dayandırmışlardır. Kozmogonik temeller İslamî terminolojiyle ele alınmış olsalar da, yapı açısından büyük ölçüde İslam öncesi devlet anlayışını yansıtmaktadır. Türk düşüncesinde baskın bir özellik olan kozmogoni ile devlet arasındaki ilişki Osmanlı Devletinde de devam etmiştir. Osmanlı Devleti, İslam Medeniyeti çerçevesinde oluştuğundan, İslami değerlerin baskın özellikler olarak öne çıktıkları söylenebilir. Bununla birlikte, İslam evren tasavvuruyla İslam öncesi Türk evren tasavvurları karşılaştırıldığında, iki evren tasavvuru arasında çok büyük benzerliklerin olduğu görülmektedir. Öncelikle her iki evren tasavvurunda da Tanrı belirleyici bir konuma sahiptir. Tanrı, hem evren hem de insanı yaratıp onların varoluşlarının sürekliliğini sağlamaktadır. Bununla birlikte Gök Tanrı'nın evreni ve insanı nasıl yarattığı üzerinde hiç durulmamakla birlikte, Allah'ın evreni ve insanı nasıl yarattığı ve onlara ne türden özellikler yüklediği hakkında çok zengin bilgi birikimi vardır. Bilgi birikiminden kaynaklanan farklılıklar bir kenara bırakılırsa, biçimsel açıdan büyük benzerliklerin olduğu, dahası birinin diğerinin devamı olduğu söylenebilir. İslam evreni de Türk evreni gibi, katlardan oluşmaktadır. Her ikisinde de katların sayısı değişmektedir. Eski Türklerde göğün katları 7 ile 17 arasında değişirken, İslam düşüncesinde felek adı altında anılan katların sayısı da 7 ile 10 arasında değişmektedir. Sorunumuz devlet olduğundan, devletin dayandığı kozmogonik temellerin Osmanlı Devletinde nasıl yer aldığı aşağıda ele alınmıştır. Osmanlı düşünürlerinin devletle kozmogoni arasında kurdukları ilişki üç başlık altında incelenebilir: 1- İnsanın Devletli Olma Zorunluluğu. 2- Dünya Devleti Modeli. 3- Hükümdarın Özellikleri.

The Cosmogenic Principle of the Ottoman State

Ottoman thought placed the Ottoman state on a cosmogonic basis. If this had been stated in Islamic terms, this cosmogeny would have reflected to a great extent the beliefs about statehood that were current before the adoption of Islam. Another speciality of Turkish thought on this subject was the idea of a relationship between state and cosmos which continued under the Ottoman Empire. It can be said that as the Ottoman State emerged within the framework of Islamic Civilization, the values of Islam were imposed on it. Together with this, however, if we compare Islamic views of the universe with those held by Turks before converting to Islam, we can see a remarkable similarity between the two views. First of all, each of them sees God as a definite part of it. God has created both the universe and mankind within it and guarantees their continuation. Although the subject of how the Sky God created the heavens and mankind is not dwelt on, there is a great storehouse of knowledge on how Allah created the universe and mankind and gave them each their special features. Leaving aside the differences arising from this storehouse of knowledge, let us look at the great resemblance from the point of view of form such that one can be said to be the continuation of the other. Like the Turkish universe, the Islamic universe was composed of layers, though in each of them the number of these is different. Among the old Turks the layers of the heavens varied from 7 to 17 while in Islamic thought, the layers, known as spheres, varied in number from 7 to 10. Since our topic is the state, we will take up below the question of how the Ottoman state arrived at cosmogony as its basis. The relationship between state and cosmos in Ottoman thought can be examined under three headings: 1 - The Human Need for an Organized State. 2- The World as the Model State 3- The Qualities of a Ruler.

PDF

___

1987 "Kül Tiğin Yazıtı", Orhun Yazıtları, Çeviren ve yayınlayan: Talat Tekin, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

1993 Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Hazırlayanlar: Ali Özek, H. Karaman, Ali Turgut, Mustafa Çağrıcı, İbrahim K. Dönmez, Sadrettin Gümüş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.

Barkan, Ömer Lütfü, 1942 "İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, Sayı 2.

Bıçak, Ayhan, 1996 "Tarih Bilinci", Felsefe Dünyası, Sayı 20, s. 46-58.

Bıçak, Ayhan, 2004 "Türklerde Evren Tasavvuru ve Ölüm Anlayışı", Kutadgu Bilig, Sayı 6, s. 149-172, Ekim 2004.

Derviş Ahmet Aşiki, 1992 Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Çeviren: Nihal Atsız, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.

Edirneli Oruç Beğ, Oruç Beğ Tarihi, Tercüman 1001 Temel Eser, Çeviren ve yayına hazırlayan: Nihal Atsız, Tercüman Yayınları, İstanbul (tarihsiz).

Eliade, Mircea, 1993 Mitlerin Özellikleri, Çeviren: Sema Rifat, Simavi Yayınları, İstanbul.

Hoca Saddettin Efendi, 1974 Tacü't Tevarih, Cilt 1, Sadeliştirip yayma hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, İstanbul.

İnalcık, Halil, 1959 "Osmanlılar'da Veraset Usulü ve Türk Hâkimiyet Telakkesiyle İlgisi", A Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XIV, No 1, Mart 1959.

İnalcık, Halil; 2000 Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. Eren Yayınları, İstanbul.

Köprülü, Fuad, 1984 Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

Lütfi Paşa, 2001 Tevârih-i Al-i Osman, Yayınlayan: Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Mehmet Neşri, 1987 Kitâb-ı Cihan-Nümâ {Neşrî Tarihi), Cilt I. Yayınlayanlar: Faik Reşit Unat ve Mehmet A. Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

Müneccimbaşı Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi, Cilt I, Tercüman 1001 Temel Eser, Çeviren ve yayma hazırlayan: İsmail Erünsal, Tercüman Yayınları, İstanbul, (tarihsiz).

Oruç Bey, 1972 Oruç Beğ Tarihi, Yayına hazırlayan: Nihal Atsız, Kervan Yayıncılık, İstanbul.

Ögel, Bahattin, 1995 Türk Mitolojisi, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

Roux, Jean-Paul, 1994 Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çeviren: Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul.

Tekin, Talat, 1988 Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.

Tursun Bey, Fatih'in Tarihi (Tarih-i Ebul Feth), Tercüman 1001 Temel Eser, Yayına hazırlayan: Ahmet Tezbaşaran, Tercüman Yayınları, İstanbul.

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları-Cover

ISSN: 1303-3387
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.

Arşiv