Ludwıg andreas feuerbach'ın “yeni felsefe”si ve din eleştirisi

L. Feuerbach felsefe tarihi çalışmalarında çoğunlukla ihmal edilmiş bir düşünürdür. Bunun birçok gerekçesi var. Ama ilk ve en öncelikli nedeni, din konusundaki görüşlerinin hayli tartışmalı olmasıdır. Bir diğer neden, felsefesinin kavramsal olarak net sınırlara sahip olmamasıdır. Onun kendi felsefesini algılayışı, devrimsel olduğu yönünde olsa da, birçok felsefeci için, L. Feuerbach felsefesi sistemsiz eleştirel düşünüş olarak yalnızca tahrip etmeyi önemseyen, yeni bir şey söylemeyen bir felsefe olarak görülmüştür. Felsefe tarihi yazımındaki bu olumsuz algıya rağmen L. Feuerbachın düşünceleri, derinden etkisini günümüze kadar sürdürmüştür. Düşünceleri “dinî aklın eleştirisi” tarihinde önemli aşamalardan sayılmaktadır. Yaşadığı zaman dilimi, geç dönem aydınlanmanın etkilerinin devam ettiği, Alman İdealizminin zirvede olduğu dönemdir. İdealizmin spekülatif Tanrı ve Tin tartışmalarının, akademik felsefe sınırlarını aşarak popüler felsefeye dönüştüğü bir dönemde, akademik ve kamusal aklın sınırlarını zorlayan düşünceleri çok keskin ifadelerle dile getirmek bile başlı başına dikkate değer diye düşünüyoruz. L. Feuerbach birkaç farklı bakımdan incelenebilir. Öncelikle felsefesi ve Hegelle ilişkisi önemli bir çalışma konusudur. Birçok araştırmacının tercih ettiği diğer bir araştırma alanı, din ve teoloji eleştirisidir. Bizim bu çalışmadaki asıl hedefimiz ikinci araştırma alanıdır, din ve teoloji eleştirisi. Fakat bunu yaparken, Türkiyede L. Feuerbach çalışmalarının, kendi orijinal metinlerine dayanmayan ve ikinci elden kaynaklarla yapılmış olması, araştırmamızı genişletme zorunluluğunu doğurmuştur. Kısaca hayatına ve entelektüel gelişimine değindikten sonra, dilimizde yapılacak çalışmalara kaynak oluşturması için bütün eserlerini içeriklerinde de değinerek tanıttık. Felsefesinin sınırlarını belirlemeden din eleştirisine geçmek de yararsız olacaktı. Bu nedenle önce, bütün felsefesi Hegelle hesaplaşmak üzerinden geliştiği için, L. Feuerbachın Hegel felsefesiyle ilişkisini eserleri ve düşüncesi üzerinden anlatmaya çalıştık. Daha sonra da felsefesini ana hatlarıyla ve önemli kavramlarıyla tanıtmaya çalıştık. Bu ön çalışmalardan sonra asıl konumuz olan din eleştirisini, eserleri ve düşüncelerini bir bütün olarak göz önünde tutarak, bizzat kendi eserlerinden faydalanarak inceledik. Son olarak çok kısa bir biçimde L. Feuerbachın din eleştirisinin eleştirisine değinerek çalışmamızı sonlandırdık. Bu çalışma, L. Feuerbach çalışmaları için bir kaynak olma çabasıyla yapılmıştır, tamamlanmış bir çalışma olarak görülmemiştir.

Ludwig andreas feuerbach’s “new philosophy” and his critique of religion

L. Feuerbach is usually neglected in the works on the history of philosophy. There are many reasons for this negligence. But, the most important ones are his controversial ideas about religion and having no cenceptual boundaires. Though he regarded his philosophical ideas as revolutionary, most of the philosophers have comprehended that he had an unmethodical, destructive and uncreative philosophy. Despite the negative reception in the historiography of philosophy, he has continued to influence philosophers until today. His ideas are considered a milestone for religious reasoning. L. Feurbach has lived in a time that philosophy was still under the influence of late Enlightenment and the German Idealism was at its peak. In a time that speculative debates of idealism about God and soul has exceeded academic outlines and become subject of popular philosophy, even just expressing shrewd ideas which push the limits of academic and public intelligence is quite significant. L. Feurbach can be examined in several ways, his philosophy and his relation to Hegel are an important topics for studies. But the most common research topic is his critique of religion and theology. Our aim is to examine this field of study: his critique of religion and theology. Because of the previous studies in Turkey on L. Feuerbach were based solely secondhand resoures, our study required a borader research. In this study we briefly dealt with his life and intellectual progress and acquainted his entire works. Before examining his critique of religion and theology, we had to determine the outline of his philosophy. There fore, bearing in mind that his philosophy is based on reckoning with Hegel, we firstly described L. Feuerbach’s relation to Hegel’s philosophical ideas. Then we introduced the essentials and the key concepts of his philosophy. Afterwards we examined our main topic, his critique of religion through his works. At the end we briefly tmentioned the Critiques of L. Feuerbach’s critique of religion. This study was prepared with the intention of creating a reference for future studies on L. Feuerbach and is not considered a completed work.

___

Aliy, Abdurrahman; Teolog Filozof F. D. E. Schleiermacher. Yaşamı Eserleri Felsefesi. Ankara 2011.

Braun, Hans-Jürg; Die Religionsphilosophie Ludwig Feuerbachs. Kritik und Annahme des Religiösen. Stuttgart-Bad Cannstatt 1972.

Feuerbach, Ludwig; Ludwig Feuerbach Sämtliche Werke. Hrsg. von Wilhelm Bolin und Friedrich Jodl. Zweite unveränderte Auflage. Frommann Verlag Günter Holzboog 1959-1962. SW (1959-1962) kısaltması kullanılmıştır.

Salvador, Cabedo Manuel; Die Antropologische These der Religionskritik Feuerbachs. München 1975.

Schneider, Erich; Die Theologie und Feuerbachs Religionskritik. Die Reaktion der Theologie des 19. Jahrhundert auf Ludwig Feuerbachs Religionskritik. Göttingen 1972.

Von Gagern, Michael; Ludwig Feuerbach. Philosophie-und Religionskritik. München und Salzburg 1970.