FÂRÂBÎ’DE DİL VE DÜŞÜNCENİN GELİŞİM AŞAMALARI

Fârâbî öncelikle dili müstakil bir ilim olarak tasnif etmekte, bu ilmi mantık sanatının temeli olarak nitelendirmektedir. İkinci Muallim dilin kökeni, doğuşu ve gelişim aşamalarını ise şifahi ve yazılı dönem olarak başlıca iki evrede irdelemektedir. Ona göre insan fıtratından getirdiği bir yönelimin sonucu olarak öncelikle işaret, seslenme, harf ve kelimeleri icat etmekte daha sonra nesne, pratik aletler, meslek bilgisi ve insanî fiillere dair ortak anlamları oluşturmaktadır. Hitabet ve şiir sanatının bir milletin kültür hayatında olgunlaşmasından sonra ise dile dair yazılı dönem başlamakta ve yazıya dair sanatlar keşfedilmektedir. Yazının belirli bir olgunluğa erişmesinden sonra felsefî düşünce ve bilimlere dair düşünce aşamaları temayüz etmektedir. Fârâbî düşüncenin gelişim aşamalarını ise, kendi dönemine değin felsefe tarihinin akışıyla uyumlu olabilecek şekilde ilgili millet veya toplumun nezdinde sofistik, cedelî, matematiksel ve burhânî yöntemin sırasıyla keşfedilmesi olarak sıralamaktadır. Dil ve düşüncenin gelişim aşamalarına dair Fârâbî'nin teorisi aynı zamanda bir toplum veya milletin özündeki kültür ve bilimlerin gelişim aşamalarına dair bir kuramı da içkindir. Bu makale söz konusu hususları filozofun ilgili eserleri bağlamında yeni bir okumaya tabi tutacaktır

STAGES OF DEVELOPMENT OF LANGUAGE AND THOUGT IN AL-FARABİ

Al-Farabi firstly classifies linguistics as an autonomous science and describes it basic of the art of logic. The Second Teacher analyzes root, birth, and stages of evolutions of language principaly two stages as verbal and writing. According to him, human firstly discovers sign, exclamation, letters and words. After that, human constitutes common senses about objects, practical instruments, knowledges of professions, and human affairs. After the perfection of arts of rhetoric and poem in the cultural life of a nation or a society, writing stage of language begins and arts of writing are discorevered. After the certain perfection of writing, stages of thought about philosophical thought and sciences to become distinguished. Al-Farabi progressively arranged to discover stages of development of thought as a sophistical, dialectical, mathematical, and of demonstrative proof in a special conditions of a nation or community in accordance with course of history of philosophy up to his age. Also, Al-Farabi’s theory about stages of language and thought consists of progress of sciences and cultural perfection in context with a nation or a society. This article will examine the mentioned issues in consistent with Al-Farabi’s relating works

___

Abed, Shukri B.; Aristotelian Logic and the Arabic Language in Alfarabi, New York: State University of New York Press, 1991.

Altunya, Hülya; Fârâbî’de Dil Felsefesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2003.

Dore, Fatma; Fârâbî’nin Dil ve Anlam Kuramı, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat ABD, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İstanbul-ty.

Fârâbî; Tenbîh alâ sebîli’s-sa’âde, Haydarâbad, 1346.

––––; Kitâbü’l-Mille, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1968.

––––; es-Siyasetü’l-Medeniyye, çev. Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas, İstanbul: MEB, 1980.

––––; Kitâbü Mebâdii ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla, nşr. Elbîr Nasrî Nâdir, Beyrut: Dâru’lmeşrik, 1986.

––––; Şerhu’l-Fârâbî li-Kitâbi Aristûtalis fi’l-İbare, neşr. W. Kutch, S. Marrow, Beyrut, 1986.

––––; Kitâbü’l-hurûf, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1990.

––––; “Mantığa Başlangıç”, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri, çev. Mübahat Türker Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1990, s. 27-31.

––––; Şerâ’itu’l-Yakîn, çev. Mübahat Türker Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1990.

––––; Kitâbü’s-Siyaseti’l-Medeniyye, nşr. Fevzi Mitrî Neccar, Beyrut: Dâru’l-meşrik, 1993.

––––; Kitâbu tahsîli’s-saâde, nşr. Ali Bumelham, Beyrut: el-Helal, 1995.

––––; İhsâu’l-ulûm, nşr. Ali Bumelham, Beyrut: el-Halel, 1996.

––––; İdeal Devlet, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi, 1997.

––––; İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Ateş, İstanbul: MEB, 1997.

––––; Mutluluğun Kazanılması, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi, 1999.

––––; Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde, çev. Hanifi Özcan, İstanbul: İFAV, 2005.

––––; Harfler Kitabı, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera, 2008.

––––; Kitâbu’l-Burhân, çev. Ömer Türker, Ömer Mahir Alper, İstanbul: Klasik, 2008.

İnati, Şems; “Mantık”, İslâm Felsefesi Tarihi, ed. Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman, Cilt: 3, İstanbul: Açılım, 2007, s. 31-47.

Kindî; Felsefî Risâleler, çev. Mahmut Kaya, İstanbul: İz, 1994.

Kutluer, İlhan; “Fârâbî’nin Felsefesinde Sosyo-Politik, Entelektüel ve Dinî Hayatın Bütünlü- ğü”, Yitirilmiş Hikmeti Ararken, İstanbul: İz, 2012, s. 309-324.

Küyel, Mübahat Türker; Aristoteles ve Farabi’nin Varlık ve Düşünce Öğretileri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1959.

Nicholas Rescher; Studies in the History of Arabic Logic, Pittsburg: University of Pittsburgh Press, 1963.

Tekin, Ali; Fârâbî’de Felsefenin Serüveni, Ankara: Araştırma, 2009.

Terkan, Fehrullah; Çatışmanın Dinamikleri; Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine, Ankara: Elis, 2007.

Türker, Sadık; Sunuş, “Mantıkta Kullanılan Lafızlar”, Kutadgubilig Dergisi, İstanbul, 2002, S. 2, s. 93-126.