ZONGULDAK YÖRESİ TÜRBE, YATIR VE ZİYARET YERLERİNİN İŞLEVLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Bireylerin inanç dünyalarının yansımalarından biri olan türbe, yatır ve ziyaret yerleri, Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Tanrı’ya ulaşma ve himayesine mazhar olma, insanoğlunun en eski dönemlerden bu yana temel amaçlarından biri olmuştur. İnsanlar, bu yöndeki çabalarını bazen doğrudan ya da aracısız, bazen de “kutsal” kabul ettikleri yerler ve kişiler aracılığıyla sürdürmüşlerdir. Bireylerin inanç dünyasını biçimlendiren “kutsal” kavramı türbe, yatır ve ziyaret yerleriyle ilgili çeşitli pratik ve uygulamaları da kapsamaktadır. Birçok dinde/inanış sisteminde olduğu gibi, Türk kültürü ve İslam dininde de kutsal mekânları ziyaret kavramı bulunmaktadır. Türbe, yatır ve ziyaret yerleriyle ilgili inanış ve uygulamalar veli, evliya, eren, dede, gibi kişilerin hayatlarıyla ilgili menkıbevi anlatıları da beraberinde getirmektedir. Hemen her ilde türbe ve yatır ziyaretlerine rastlanmaktadır. Cumhuriyet’in ilk şehri olması sebebiyle köklü bir şehir hayatı geçmişine sahip olan Zonguldak’ta günümüzde varlığı bilinen pek çok türbe ve yatır bulunmaktadır. Bu yerlerden bazılarının varlığı halen bilinmekle birlikte bazılarının artık varlığından söz etmek mümkün değildir. Bölgede yaşayan ve bölgenin geçmişini bilenler bugün somut olarak göremediğimiz bu türbeler hakkında bilgiye sahiptirler ve birçoğu da bu türbelerin yerini göstermektedirler. Zonguldak yöresinde yüz kırk iki adet türbe, yatır ve ziyaret yeri tespit edilmiştir. Bu çalışmada bu yerlerin tümü işlevleri temelinde ele alınmıştır. Yapılan tespit ve değerlendirmeler, söz konusu türbe, yatır ve ziyaret yerlerinin işlevlerini günümüzde de sürdürdüklerini, insanların kutsala dönük inanç ve pratiklerinde önemli bir yere sahip olduklarını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Zonguldak, türbe, yatır, ziyaret yerleri, halk inançları

AN EVALUATION ON THE BELIEFS AND PRACTICES AROUND THE SHRINE, TOMB AND VISIT PLACES IN THE ZONGULDAK REGION

Mausoleum, entombed saint and visit places where are the reflections of the faith worlds of individuals have important place in Turkish culture. Reaching to God and being honored God’s protection is one of the basic aims of human being from the earliest times. People have continued their efforts in this direction through places and persons that they deem as “blessed”, sometimes they are directly or as unmediated. The concept of “blessed”, which shapes the faith world of individuals, covers various practices related to the mausoleums, entombed saints and visit places. As in all religions/faith systems, there is also the concept of visiting blessed places in Turkish culture and Islam. The beliefs and practices related to mausoleums, entombed saints and visit places bring legendary narratives about the lives of the saints, mahatmas, holy person and and the dede (religious figure). In almost every province, there are mausoleums and visit places. Due to Zonguldak is the first city of Republic, it has rooted country life history and many mausoleums and entombed saints still exist in today. Although some of these places are still known, it is not possible to talk about the existence of some of them now. Those who live in the region and know the history of the region have information about these mausoleums that we cannot see as concrete and many of them show the location of these mausoleums. In the Zonguldak region, one hundred forty-two mausoleums, entombed saints and visit places were determined. In this study, all of these places were discussed on the basis of their functions. The findings and evaluations showed that the mausoleums, entombed saints and visit places in question maintain the functions and have a significant place in the faiths and practices of the people.

Keywords:

Zonguldak, mausoleums, entombed saints, folk beliefs,

PDF

___

Akkaya, Fatih (2015). Ereğli Çevresindeki Ziyaret Yerleri –Zonguldak/Ereğli Örneği-, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atalan, Şenay (2000). Zonguldak İlinde Kutsal Mekan Anlayışı ve Yaygın Halk İnançları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Boratav, Pertev Naili (1973). 100 Soruda Türk Fokloru, İstanbul: Gerçek Yayınları.
El-Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (1989). Sahih-i Buhari ve Tercemesi (I-XVI), (Çev.: Mehmet Sofuoğlu), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
En-Nisaburi, Ebu‟l Husey Müslim b. El-Haccac b. Müslim el-Kuşeyri (1980). Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi (I-XI), (Çev.: Ahmet Davudoğlu), İstanbul: Sönmez Neşriyat.
Kafesoğlu, İbrahim (2002). Eski Türk Dini, Türkler Ansiklopedisi C3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Köse, Sefer (2006). Devrek Çomu ve Başlar Kariyesi, Zonguldak: Birlik Yayınları.
Noraşin, Sabahiye (2016). “Veli Baba Türbesi Çevresinde Şekillenen Halk İnançları ve Türbe Etrafında Uygulanan Pratikler”, Zonguldak Folkloru ’ 13 Bienali Bildiriler Kitabı, Zonguldak: Zonguldak Kültür Eğitim Vakfı.
Tanyu, Hikmet (1967). Ankara Çevresinde Adak ve Adak Yerleri, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Tutkun, Özer ve Suratoğlu Tevfik (2006). Dünden Bugüne Çaycuma, İstnabul: Milsan Basın.
Sözlü KaynaklarKK-1: Şükran Aydın, 1967 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Zonguldak/Ereğli. (Görüşme: 14.11.2017)
KK-2: Ferhat Erbaş, 1955 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 04.12.2017)
KK-3: Şerafettin Meşe, 1965 doğumlu, ön lisans mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 11.08.2017)
KK-4: Mehmet Ali Gözsüz, 1936 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 30.11.2017)
KK-5: Necmi Pazar, 1960 doğumlu, lise mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 05.08.2017)
KK-6: Alaatin Aktaş, 1959 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 11.08.2017)
KK-7: Rıza Öztürk, 1975 doğumlu, ortaokul mezunu, işçi, Zonguldak/Merkez. (Görüşme: 05.01.2019)
KK-8: Hasan Özdemir, 1971 doğumlu, lise mezunu, emekli, Zonguldak/Kilimli. (Görüşme: 03.08.2017)
KK-9: Selim Günaydın, 1965 doğumlu, ilkokul mezunu, işçi, İstanbul/Bahçelievler. (Görüşme: 05.07.2016)
KK-10: Ramazan Oğuz, 1950 doğumlı, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 04.12.2017)
KK-11: Hayrettin Ünlütürk, 1959 doğumlu, lise mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 30.11.2017)
KK-12: Satı Ak, 1929 doğumlu, okur-yazar değil, emekli, Zonguldak/Kozlu. (Görüşme: 26.04.2017)
KK-13: Meryem Alkan, 1940 doğumlu, okur-yazar değil, ev hanımı, Zonguldak/Merkez. (Görüşme: 10.11.2017)
KK-14: Şenol Doğdu, 1968 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Ereğli. (Görüşme: 16.12.2017)
KK-15: Selahattin Gökdal, 1966 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 04.12.2017)
KK-16: İsmail Boncukoğlu, 1934 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 15.02.2018)
KK-17: Lütfi Ören, 1965 doğumlu, lise mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 15.02.2018)
KK-18: Şaban Camgöz, 1932 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 15.02.2018)
KK-19: Erol Özsoy, 1969 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Almanya. (Görüşme: 14.12.2017)
KK-20: Ali Yalçın, 1960 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Ereğli. (Görüşme: 07.03.2018)
KK-21: Şeref Karalıoğlu, 1956 doğumlu, ilkokul mezunu, emekli, Zonguldak/Çaycuma. (Görüşme: 12.08.2017)
KK-22: Esma Sucu, 1945 doğumlu, okur-yazar değil, emekli, Zonguldak/Devrek. (Görüşme: 15.10.2016)