İSTANBUL SÖZLÜ KÜLTÜR ORTAMLARINDA KARAGÖZ OYUNU

Türk temaşa sanatlarından biri olan Karagöz oyunu, yüzyıllar boyunca İstanbul sözlü kültür ortamlarında önemli bir yere sahip olmuş ve halk tarafından rağbet görmüştür. 19. yüzyılın sonlarında İstanbul’da tiyatro ve sinema salonlarının açılması, sözlü kültür ortamlarında yapılan Karagöz gösterilerine olan ilgiyi azaltmıştır. Azalan bu ilgiye rağmen, Cumhuriyet’in ilanından sonra Karagöz sanatçıları çeşitli sözlü kültür ortamlarında Karagöz oynatmaya devam etmişlerdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında halkevlerinin desteğiyle Karagöz oyunu sözlü kültür ortamlarında varlığını canlı bir şekilde sürdürmüştür. 1952 yılında halkevlerinin kapanmasıyla birlikte bu durum değişmiş ve Karagöz oyunu unutulmaya başlayacağı bir döneme girmiştir. Devletin desteklemediği sanatçılar, kendi imkânlarıyla çeşitli mekânlarda Karagöz oynatmaya devam etmişler, fakat sanatlarını sürdürme konusunda başarılı olamamışlardır. 1970’li yıllarda televizyonun yaygınlaşması ve ardından 1980 yılında yapılan askeri darbe sonucunda Karagöz oyunu Ramazan ayında hatırlanan bir çocuk oyununa dönüşmüştür. Bu çalışmada Karagöz oyununun 1923 ile 1980 yılları arasında İstanbul sözlü kültür ortamlarındaki durumu açıklanmıştır. Günümüzde Ramazan ayında hatırlanan ve bir çocuk eğlencesi olarak bilinen Karagöz oyununun 1980 öncesi İstanbul sözlü kültür ortamlarında hem çocuklara hem büyüklere hitap ettiği ve yılın her ayında İstanbul’da seyredilebildiği ortaya konulmuştur. Çalışmada Cumhuriyet döneminde yayımlanan Akşam, Kurun ve Milliyet gazetelerinden verilen örneklerle kahvehane, park, bahçe, sinema, tiyatro, lokanta ve gazino gibi sözlü kültür mekanlarında Karagöz oynatıldığı tespit edilmiştir. 

KARAGOZ SHOW IN ISTANBUL ORAL CULTURAL ENVIRONMENTS

Karagoz, one of the Turkish performing arts, has been important in Istanbul oral cultural environments for centuries and popularized by the public. In the late 19th century, after opening of theaters and cinemas in Istanbul reduced the interest in Karagoz shows. Despite reduced interest, Karagoz artists continued to play in various oral cultural environments after the proclamation of the Republic. During the first years of the Republic, Karagoz shows continued in oral cultural environments with the support of the public houses. After the closure of public houses in 1952, this situation has changed and a period in which Karagoz began to be forgotten has started. The Karagoz artists, who didnt support by government, continued to perform Karagoz shows in some places by their own possibilities but they were not successful to keep their shows alive. As a result of widespread use of television in 1970s and the military coup in 1980, Karagoz became a show for children and remembered only during Ramadan. In this study, the situation of Karagoz show in oral cultural environments between 1923 and 1980 was explained. Although, Karagoz is accepted as a show for children and Ramadan for today, it attracted both adult and children and could be seen in Istanbul oral cultural environments every month of year before 1980. In the study, it was determined by the help of examples from Aksam, Kurun and Milliyet newspapers published during Republic period that Karagoz was performed in oral cultural places like coffeehouses, parks, gardens, cinemas, theaters, restaurants and show centers. 

___

  • Akşam Gazetesi (1 Eylül 1929, 7 Teşrinievel 1929, 17 Ekim 1929,1 Kânunisani 1929, 13 Teşrinisani 1929, 25 Şubat 1930, 15 Mart, 1930, 20 Mart 1930, 3 Eylül 1931, 13 Kanunisani 1931, 12 Eylül 1932, 21 Eylül 1932, 25 Kanunisani 1932, 20 Teşrinievvel 1932, 2 Mart 1933, 26 Kanunuevvel 1933, 23 Mayıs 1934, 27 Ağustos 1935,11 Ağustos 1936, 13 Ağustos 1936, 13 Ağustos 1936, , 26 Ağustos, 1936, 18 Ağustos 1937, 24 Ağustos 1940, 27 Ağustos 1940).
  • KOÇAK, Aynur. (2003). Yazılı, Sözlü ve Elektronik Kültür Ortamlarında Mehmed Emîn Tokadî. İstanbul: Filiz Kitabevi.
  • Belge 1: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001582409010).
  • Belge 2: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001525825006).
  • Belge 3: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001595469013).
  • HINÇER, Bora. (2013). “Karagöz ve Televizyon”. Radyo-Sinema-Tv ve Gelenek Tiyatromuz. Haz: Ünver Oral. İstanbul, Kitabevi Yayınları.
  • ÖZBAKAN, Faruk. (2018). Derme Çatma. İstanbul: yayın yeri yok.
  • ORAL, Ünver(haz.). (2015). Karagöznâme. İstanbul, Kitabevi Yayınları.
  • Kurun Gazetesi (30 Ağustos 1935, 20 Mart 1936, 23 Nisan 1936, 27 Mart 1938).
  • Milliyet Gazetesi (25 Ocak 1959, 26 Şubat 1960, 2 Mart 1960, 18 Haziran 1963, 27 Haziran 1964, 25 Aralık 1965, 27 Haziran 1964, 16 Şubat 1969, 20 Nisan 1969, 25 Ocak 1969, 5 Mayıs 1969, 1 Ekim 1970, 26 Haziran 1974, 21 Nisan 1975, 9 Eylül 1977, 1 Temmuz 1978, 20 Ekim 1978, 15 Temmuz 1978, 3 Ocak 1979, 14 Şubat 1979).
  • TAN, Nail. (2014). “Atatürk ve Geleneksel Türk Tiyatrosu”. Karagöznâme. Haz: Ünver Oral. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • TİRALI, NAİM. (21 Kasım 1959). “Karagöz, Kukla ve Gençlik Tiyatrosu”. Vatan Gazetesi.
  • Vakit Gazetesi (30 Kanunuevvel 1930).