İSYAN MEVSİMLERİNDE EYLEME GEÇİŞ ARACI OLARAK SAZ İLE SÖZ: KÖROĞLU ÖRNEĞİ

Evliya Çelebi, Köroğlu’yu bir çöğür şairi olarak takdim eder. Kimi araştırıcılar, 16. yüzyıla bağladıkları Köroğlu’yu iki şiirinden yola çıkarak Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran seferine katılan bir ordu şairi olarak nitelendirirler. Hayat hikâyesinin destan ve halk hikâyesi kahramanı Köroğlu ile karıştırılması nedeniyle gerçek kimliği ve şiirleri hakkında kesin hükümler verilemeyen Köroğlu adına bağlanarak yayımlanan şiirlerin destan ve halk hikâyesindeki şiirlerden pek farklı olmadığı, benzer düşünce ve konular üzerine kurulduğu görülmektedir. İster müstakil bir saz şairi, ister bir destan ve halk hikâyesi kahramanı olarak görülsün, Köroğlu’nun mücadelesinde saz ile sözün eyleme geçişte önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Saz ile sözün bu rolü, Kızılbaş Türkmen isyanının simge ismi Pir Sultan Abdal ile Celali isyancılarını “şeştar” çalarak şevke getiren saz şairlerinde de görülmektedir. Çalışmada, Evliya Çelebi tarafından bir çöğür şairi olarak takdim edilen Köroğlu’nun eyleme geçişinde saz ile sözün önemli bir yere sahip olduğuna dikkat çekilerek, Köroğlu gibi saz şairlerini eşkıya olarak nitelendiren Osmanlı dönemi merkezi ve yerel otoritelerin bu nitelendirmelerinde “çöğür” ve “şeştar” gibi müzik âletlerini çalan saz şairlerine yönelik olumsuz bakış açılarının etkileri üzerinde durulmuştur. Çalışma, merkezi ve yerel otoritelerin, saz ile sözü, başka bir deyişle saz şairlerini isyan mevsimlerinin önemli bir kışkırtıcı unsuru olarak gördüklerini ve bundan dolayı da mücadelelerinde eşkıyayı kışkırtan ya da şevklendiren saz şairlerine de özel bir önem verdiklerini bir kez daha gözler önüne sermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Köroğlu, isyan, saz, söz

The Stringed Instrument and Word as Action Transition Tool in the Rebellion Seasons: Case of Köroğlu

Evliya Çelebi presents Köroğlu as a minstrel of chogur. Some researchers describe Köroğlu whom they position to 16th century, as a military minstrel who took part in Özdemiroğlu Osman Pasha’s Iran campaign based on his two poems. Due to his life story mistakes for Köroğlu, epic and folk hero, it is seen that poems, published by connecting to the name of Köroğlu about whose real identity and poems cannot be judged, are not quite different from those in epic and folk story, and are built upon similar thoughts and subjects. Either he was regarded as a seperate the stringed “saz” (instrument) minstrel or an epic and folk story hero, it is seen that the “saz” (instrument) and the word have an important role in going into action in Köroğlu’s struggle. This role of the “saz” (instrument) and the word is also seen in Pir Sultan Abdal who is symbol name of rebellion of Kizilbash Turcomen, and in the saz minstrels who make enthusiastic Jelali rebelliouses by playing “şeştar”. In the study, by drawing attention to the fact that the “saz” (instrument) and word have an important role for Köroğlu whom was presented as chogur minstrel by Evliya Çelebi, in going into action, we dwelt upon effects of negative points of view for the saz minstrels who played musical instruments, such as ‘‘çöğür’’ and ‘‘şeştar’’, in the characterizations by central and local authorities of Ottoman Period that described the saz (instrument) minstrels, such as Köroğlu, as bandit. The study revealed once more again that central and local authorities saw the saz and the word, put it differently, the saz minstrels as an important provocative element of rebellion seasons, and, because of this, they paid particular attention to the saz (instrument) minstrels who provocated the bandit or make them enthusiastic, in their struggle against the bandit.

Keywords:

Köroğlu rebellion, instrument, word, çöğür,

PDF

___

AKDAĞ, Mustafa (1963). Büyük Celâlî Karışıklıklarının Başlaması, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. AKDAĞ, Mustafa (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.ALPTEKİN, Ali Berat-İÇEL, Hatice (2011). “Batı Versiyonlarında Köroğlu”, Millî Folklor, 91, 2011, 37-50.ASLAN, Ensar (1992). Çıldırlı Âşık Şenlik Hayatı Şiirleri Karşılaşmaları Hikâyeleri, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.AVCI, Ali Haydar (2016). Osmanlı Gizli Tarihinde Pir Sultan Abdal ve Bütün Şiirleri. Ankara: LA Kitap.BARKEY, Karen (2011). Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. (Çev.: Zeynep Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.CUNBUR, Müjgan (1987). “Köroğlu’nda Kahramanlık ve Birlik Ruhu”, Sultan Baba ve Köroğlu. (Ed.: Tuncer Gülensoy), Elazığ 1987, s. 47-54.ÇAMUROĞLU, Reha (1990). Tarih, Heteredoksi ve Babailer, İstanbul: Der Yayınları.GÖLPINARLI, Abdülbaki (1969). Pir Sultan Abdal Hayatı Sanatı Eserleri, İstanbul: Varlık Yayınevi. (1. b. 1953, 2. b. 1963) GÖLPINARLI, Abdülbaki-BORATAV, Pertev Naili (2010). Pir Sultan Abdal, İstanbul: Derin Yayınları. (1. b. 1943)GÖRKEM, İsmail (2006). Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu Bütün Şiirleri, İstanbul: E Yayınları.GRISWOLD, William J. (2002). Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611. (Çev.: Ülkün Tansel), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. MAKAL, Tahir Kutsi (1987). Köroğlu, İstanbul: Toker Yayınları.Nâîma Mustafa Efendi (1968). Târih-i Nâîma Ravzat-el Hüseyn Fi Hulâsat Ahber el-Hafıkayn. (Çev.: Zuhuri Danışman), 2. C., İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi.ÖGEL, Bahaeddin (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş Türk Halk Musıkisi Aletleri (Uygur Devleti’nden Osmanlılara), C. 9, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.ÖZTELLİ, Cahit (1962). Köroğlu ve Dadaloğlu Hayatı Sanatı Şiirleri, 2. b., İstanbul: Varlık Yayınevi. SAKAOĞLU, Saim (1986). Dadaloğlu, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.SAKAOĞLU, Saim (1989), “16. Yüzyılda Türk Saz Şiiri”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III, (445-450), 115-250, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.YETKİN, Çetin (1980). Türk Halk Hareketleri ve Devrimler, İstanbul: Milliyet Yayınları.