Safevi Dönemi Tezyinatı Üslup Özellikleri Görülen Bir Yazma Eserin Değerlendirilmesi

16. yüzyıldan 18. yüzyılın başlarına kadar İran coğrafyasında hâkimiyet süren Safevi Devleti, kendinden önce bu coğrafyada yer alan, bilhassa Timurlu Akkoyunlu ve Türkmen üslubundan gelen sanatçılarla tezhip sanatının gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır. Safevi sanatı, 1514 yılında Çaldıran Meydan Muharebesi’yle Osmanlı sanatıyla ilişkisi başlamış, Tebriz ele geçirildikten sonra buradaki el yazması eserlerin sanatçılarla beraber İstanbul’a getirilmesi ve Acem ustaları bölüğünün kurulmasıyla Osmanlı ve Safevili sanatçılar arasında bir etkileşim olmuştur. Özellikle bu dönemde üretilen el yazması eserler arasında Kur'ân-ı Kerimler ile Kur’an cüzleri başta gelmektedir. Bu makalede Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan 15. yüzyılın ikinci yarısı ilâ 16. yüzyıl Safevi tezyinatına örnek teşkil eden 318 envanter numaralı eser, dönemin süsleme özelliklerini ortaya çıkarmak amacıyla incelenmiştir. Eserin tezyinatında görülen renk, motiflerin; formu, ebatları, yoğunluğu ve çeşitleri gibi unsurlar, bilhassa Safevi dönemi tezyinat üslubunun karakteristik özelliklerini yansıtmasının yanı sıra farklı üslupların birbiriyle olan etkileşimini göstermesi bakımından da oldukça önemlidir. Bu nedenle eser tezhip ve cilt sanatı bakımından makalede ele alınmış olup, tezyinatı analiz edildikten sonra Safevi dönemi üslup özellikleri görülen diğer kütüphanelerdeki yazma eserlerle tezyinat açısından değerlendirilmiştir. Hem iç hem dış kapak hem de sûre başı süslemeleri bakımından oldukça zengin bir bezemeye sahip olan cüzün renk, desen ve kompozisyon anlayışı benzer Safevi el yazmalarıyla karşılaştırılarak eserlerin Safevi tezyinatı içindeki yeri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Cüz, Cilt, Tezyinat, El Yazması, Safevi

An Evaluation of A Writing Work with the Safevi Period Employment Style Features

The Safavid Empire, which dominated the Iranian geography from the 16th century to the beginning of the 18th century, contributed significantly to the development of the art of illumination, especially with artists from the Timurid Akkoyunlu and Turkish-men style who were in this geography. Safavid art began its relationship with Ottoman art with the Battle of Çaldıran in 1514, and after Tabriz was captured, there was an interaction between Ottoman and Safavid artists after the manuscripts here were brought to Istanbul together with the artists and the establishment of the Persian masters division. Especially among the manuscripts produced in this period, the Qur'an and the Qur'an juz are the leading ones. In this article, the work with inventory number 318, which is an example of the Safavid decoration of the second half of the 15th century and the 16th century, in the Süleymaniye Manuscript Library was examined in order to reveal the ornamental features of the period. The color seen in the decoration of the work, the motifs; Elements such as form, dimensions, density and types are very important in terms of reflecting the characteristic features of the Safavid era ornament style, as well as showing the interaction of different styles with each other. For this reason, the work has been discus-sed in the article in terms of illumination and bookbinding, and after its ornamentation has been analyzed, it has been evaluated in terms of ornamentation with the manuscripts in other libraries with the style features of the Safavid period. The color, pattern and composition understanding of the juz, which has a very rich decoration in terms of both inner and outer cover and surah head ornaments, has been compared with similar Safavid manuscripts and the place of the works in the Safavid thesisyinat has been tried to be revealed.

Keywords:

Juz, Binding, Decoration, Manuscript, Safavid,

PDF

___

Arıtan, Ahmet Sâim. “Batı Dünyasının Türk Cild Tarihine Bakışı ve Batı Dünyasının Türk Cild Tarihine Bakışı ve Türk Cild San’atı’nın Tarih İçindeki Gelişimi”. İstem, 8/15 (2010), 169-192.
Aydın, Feyzi. “Sultan Ahmet I Koleksiyonu ve Safevî Dönemi Cilt Sanatı”. Kalemişi, 16 (2020), 1-20.
Birol Ayan, İnci. “Osmanlı Sanatı”. Osmanlı Devleti'nin 700. Kuruluş Yıldönümü Avrupa'ya ilk Adım Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Ayşe Yıldız Topuz. 1/177-186. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2001.
Bektaşoğlu, Mustafa. Anadolu’da Türk İslam Sanatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
Gündüz, Tufan. “Safevîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/451-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Güney, Gül. “Bazı Kur'an-ı Kerim Nüshaları Örneğinde Safevî Cilt Sanatı Üzerine Bir Değerlendirme”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/88 (Şubat 2019), 192-208.
Güney, Gül - Aydın, Feyzi. “Süleymaniye Kütüphanesi’nde Bulunan Safevî Dönem Özelliği Gösteren Bazı Yazma Eser Ciltlerinin Tezyinatı”. International Uni-versity Museums Association Platform 3/1 (2020), 30-41.
Koçyiğit, Hikmet. “Kur’ân’ın Bölümlenmesi”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0/39 (2013), 364-393.
Küpeli, Gülnihal. “Saray Nakkaşhanesi ve XV. Yüzyılda Osmanlı Tezhip Sanatını Şekillendiren Üslûplar”. Bakı Dövlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin Elmi Mecmuasi 11 (2009), 475-494.
Sümer, Faruk. Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Selçuklu Tarihi ve Medeniyet Enstitüsü Yayınları, 1976.
Sancaktutan, Necati. Bir Safevî Dönemi Mushafının Tezyini Yönden Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Tanındı, Zeren. “Türk Sanatında Kitap”. Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu. ed. Ayşen Anadol. 1/11-30. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
Tanındı, Zeren. “Osmanlı Sanatında Tezhip”, Osmanlı: Kültür ve Sanat. ed. Kemal Çiçek-Cem Oğuz. 11/120-125. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
Tanındı, Zeren. “Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı,” Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan. 1/243-299. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1, 2009.
Uşan, Hülya. “Kat’ı Sanatı Klasik Cilt Uygulaması”. Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 41/1 (2022), 83-101.
Uluç, Lâle. XVI. Yüzyıl Şiraz El Yazmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
Ünver, A. Süheyl. “Konya’da XIII – XV. Asırlarda Yapılan Kitap Bezemeleri ve Bu İnce Sanatlarımızın Konya’da Dirilmesi Lüzumu Hakkında”. Konya Halk Evi Aylık Kültür Dergisi 82 (1945), 1-12.