Âyet ve Hadisler Işığında Kudüs ve Mescid-i Aksâ

Kudüs ve Mescid-i Aksâ, tarih boyunca jeopolitik konumundan dolayı siyasî, ticarî ve dinî açıdan önemli bir merkez olmuştur. Aynı zamanda birçok peygambere ev sahipliği yapmış, vahye muhatap kavimlerle peygamberlerin tevhit mücadelesine şahitlik etmiştir. Kur'an ayetlerine ve kaynaklarda verilen bilgilere göre bölgede Hz. İbrahim'le başlayan tevhit mücadelesi, son peygamber Hz. Muhammed ile devam ederek günümüze kadar süregelmiştir. Kudüs ve Mescid-i Aksâ, Hz. Peygamber’in (a.s.) risalet hayatının en önemli mucizelerinden biri olan İsra ve Miraç hadisesinin bazı kesitlerine de şahitlik etmiştir. Kadim coğrafyalardan birisi olan Filistin bölgesi, tarihten günümüze tevhit ve küfrün mücadelesine ev sahipliği yapmış, Kudüs şehri de bu mücadelenin merkezinde yer alagelmiştir. Stratejik konumundan dolayı, tarih boyunca birçok saldırı, savaş ve yağmaya maruz kalan Kudüs şehrinin yönetimi, sıklıkla el değiştirmiştir. Yaşanan bu durum, birçok inanış ve kültürün bölgede kendine özgü izler bırakmasına neden olmuş, Kudüs'ü farklı kültürlerin aynı anda yaşadığı, farklı inanç sahiplerinin değer verdiği kutsal bir şehir haline getirmiştir. Makalemizde, giriş ve birinci bölümde kısaca Kudüs ve Mescid-i Aksâ'nın tarihine ve semavi dinlerdeki yerine değinilmiştir. Akabinde ise Kur'an ayetlerden doğrudan Kudüs ve Mescid-i Aksâ'yı konu alanlar öncelikle zikredilerek ardından peygamber kıssalarındaki ilgili ayetlere yer verilmiştir. Son olarak da dolaylı olarak Kudüs ve Mescid-i Aksâ'nın geçtiği ayetlere üzerine durulmuş, yeri geldikçe de konuyla ilgili hadisler aktarılarak tefsir ve siret kaynaklarından alıntılar yapılmıştır. Makalenin içeriğinden de anlaşılaşacağı üzere kutsal şehir Kudüs'te birçok peygamber yaşadığı için çoğunun kabri de bölgede bulunmaktadır. Bu sebepten ötürü Kudüs ve Mescid-i Aksâ, üç dinin mensuplarınca da kutsal kabul edilmiştir. Çalışmada, Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın içinde bulunduğu coğrafyada hakim olan sosyolojik durumun bölgeye komşu topraklarda yaşayan devlet ve toplumları hızlı bir şekilde etkisi altına aldığı görülmüştür. Bu kutsal şehirde ve onun kalbi mesabesindeki mabette sağlanacak barış ortamının, başta üç büyük dinin mensupları olmak üzere bölgenin güvenlik ve istikrarına olumlu katkılarına dikkat çekmek hedeflenmiştir. Bölgede hâkim olan barış ya da savaş halinin tüm bölgeyi hızlı bir şekilde etkisi altına almasından ötürü, Ortadoğu coğrafyasının huzurunun, Kudüs ve Mescid-i Aksâ'nın barış içinde olmasına bağlı olduğu gerçeğine vurgu yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur, Hadis, Tarih, Kudüs, Mescidi Aksa.

Jerusalem and Al-Aqsa Mosque in the Light of Verses and Hadiths

Throughout history, Jerusalem and Al-Aqsa Mosque have been an important political, commercial and religious center due to its geopolitical position. At the same time, it has been home to many prophets and witnessed the struggle for monotheism between the prophets and the tribes that were subject to revelation. According to the Qur'anic verses and the information given in the sources, the struggle for monotheism in the region, which started with Prophet Abraham, continued with the last prophet Muhammad and has continued until today. Jerusalem and Masjid al-Aqsa have also witnessed some parts of the Isra and Miraj event, one of the most important miracles of the Prophet's (pbuh) prophetic life. The Palestinian region, one of the ancient geographies, has hosted the struggle of tawhid and kufr from history to the present day, and the city of Jerusalem has always been at the center of this struggle. Due to its strategic location, the administration of the city of Jerusalem, which has been subjected to many attacks, wars and looting throughout history, has changed hands frequently. This situation has caused many beliefs and cultures to leave their own unique traces in the region, making Jerusalem a holy city where different cultures live at the same time and valued by different faiths. In our article, in the introduction and first part, the history of Jerusalem and Masjid al-Aqsa and its place in the Abrahamic religions are briefly mentioned. Subsequently, the verses in the Qur'an that directly mention Jerusalem and Al-Aqsa are mentioned first, followed by the relevant verses in the prophet's parables. Finally, the verses in which Jerusalem and Al-Aqsa are mentioned indirectly are emphasized, and the hadiths related to the subject are quoted from the sources of tafsir and sira. As can be understood from the content of the article, since many prophets lived in the holy city of Jerusalem, the graves of most of them are also located in the region. For this reason, Jerusalem and Masjid al-Aqsa are considered sacred by members of all three religions. In the study, it was seen that the sociological situation prevailing in the geography in which Jerusalem and Al-Aqsa Mosque are located has rapidly influenced the states and societies living in the neighboring lands. It is aimed to draw attention to the positive contributions of a peaceful environment in this holy city and its heart shrine to the security and stability of the region, especially the members of the three major religions. It has been tried to emphasize the fact that the peace of the Middle East corafia depends on the peacefulness of Jerusalem and Masjid-Aqsa, since the state of peace or war prevailing in the region quickly affects the whole region.

Keywords:

Tafsir, Qur, Hadith, History, Jerusalem, Al-Aqsa Mosque.,

PDF

___

Altun, İsmail. “Sahabe Gözünde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 47 (2017), 153-169.
Arpa, Abdulmuttalip. “Rum Sûresi Çerçevesinde Beytülmakdis’in Fethinin Müjdelenmesi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2014), 207.
Awaisi, Abd al-Fattah. Beytülmakdis Bereket Daireleri Teorisi. İstanbul: Beytülmakdis Çalışmaları Vakfı Yayınları, 2015.
Bağdâdî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî. Câmiʿu’l-Beyân ve Târî ḫu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Mısır: y.y., 1326.
Bağdâdî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî. Câmiʿu’l-Beyân ve Târîḫu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Mısır: y.y., 1326.
Bağdâdî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî. Taberi Tefsiri. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye Yayınları, 1999.
Bağdâdî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hâzin. “Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl”. Mecmuatin mine’t-tefasir. 4/16-18. Beyrut: İhyau’t-Türasü’l-Arabi, 1320.
Basit, Musa vd. Kudüs Tarihi. İstanbul: Nisa Yayınları, 2011.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. “Mecmuatin mine’t-tefasir”. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. 6/534-536. Beyrut: İhyau’t-Türasü’l-Arabi, 1320.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. “Envârut-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl”. Mecmûatinmine’t-Tefâsir. Beyrut: İhyau’t-Türâsi’l-Arabî, 1320.
Bolay, Süleyman Hayri. “Adem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/358-363. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/268-271. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. İstanbul: Matbaay-ı Amire, 1329.
Cabarin, Raid Fethi Halid. “Tarihi Süreçte Mescid-i Aksâ”. Mescid-i Aksâ Sempozyumu. ed. Sucud Muhammed Tahir. 40. İstanbul: İHH Araştırma Yayınlar Birimi, 2009.
Cezerî, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Beyrut: y.y., 1385-1965.
Cezerî, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Beyrut: y.y., 1385-1965.
Çelebi, Evliya. Seyahatnâme. 9 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
Dikici, Recep. Kudüs Tarihi Faziletleri ve Alimleri. İstanbul: Akif Yayınları, 2018.
Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe. el- Ahbaru'z-Zaman. Kahire: y.y., 1960.
Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Kahire: y.y., 1372/1952.
Erenay, Hayri. Hz. Süleyman ve Sebe Kraliçesi Belkıs. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
Ezdî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Muhyiddin Abdülhamid. Mısır: y.y., 1371.
Fethi, Raid-Cabarin, Halid. “Tarihi Süreçte Mescid-i Aksâ”. Mescid-i Aksâ Sempozyumu. ed. Sucud Muhammed Tahir. 40. İstanbul: İHH Araştırma Yayınlar Birimi, 2009.
Firûzâbâdî, Ebû Tâhîr Muhammed b. Yakup. “Tenvirul Mikbas min Tefsiri İbni Abbas”. Mecmuatün Minettefasir. 2/258. Beyrut: İhyau’t-Türasü’l-Arabi, 1320.
Göregen, Mustafa. “Hz. Ömer Döneminde Kudüs’ün Müslümanlar Tarafından Fethi”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 1. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 2018.
Halife, M. Muhammed. “Arubetü’l- Kudus ve İslamiyyetühe”. Mecelletü’l-Ezher 53 (1981), 1277.
Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/334. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Hasanoğlu, Eldar. “Semavi Dinlerin Kıblesi Kudüs”. Selam Şehri Kudüs. 20. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
Hasanoğlu, Eldar. Semavi Dinlerin Kıblesi Kudüs. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
Hâzin, Alâeddin Ali b.İbrahim el- Bağdadî. “Lübâbü’t-Te’vîl”. Mecmuatin mine’t-tefasir. Beyrut: İhyau’t-Türasü’l-Arabi, 1320.
Hüzelî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî. Aḫbârü’z-zamân. Mısır: y.y., 1357-1938.
Hüzelî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî. Mürûcü’ẕ-ẕeheb ve meʿâdinü’l-cevher. Mısır: y.y., 1348-1964.
İbn Abbas. Tenvîrü’l- Mikbâs min Tefsir-i İbn Abbas. çev. Cevher Caduk. 5 Cilt. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2016.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail. Muhtasarı Tefsiri İbn-i Kesir. muh. Muhammed Ali es-Sabuni. 2 Cilt. İstanbul: Dersaadet Yayınevi, ts.
İbn Kesir. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Abdurrezzak el-Mehdi. çev. M. Beşir. 7 Cilt. İstanbul: Karınca Polen Yayınları, 2015.
İbn-İ Mâce, Ebû Abdullah Muhammed bin Yezid. Sünen-i İbn-i Mâce. Mısır: y.y., 1952
İbni Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakatü'l-Kübra. 1-8 Cilt. Beyrut: y.y., 1346-1957.
İbnü'l- Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntaẓam fî Târîḫi’l-Mülûk ve’l-Ümem. Beyrut: y.y., 1995.
İsfehani, Ebü’l-Kâsım Hüseyn bin Muhammed bin Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredat fi Garibi’l-Kur’ân. Dımeşk: y.y., 1423-2002.
Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu. 3 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 1995.
Köksal, Asım. “Peygamberler Tarihi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/211. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Köroğlu, Can Ekin. Etnik Temizlik Filistin. İstanbul: Frida Yayınları, 2010.
Kurtubi, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî. el-Câmi’u li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî-İbrahim Itfeyyiş. 14 Cilt. Kahire: y.y., 1964.
Küçük, Abdurrahman. “Beytüllahm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/86. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Mahallî, Celâleddin - Süyûtî, Celâleddin. Tefsîrü’l-Celâleyn. çev. Okan Kadir Yılmaz-Orhan Ençakar. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2013.
Mevdudi, Ebu'l A’lâ Mevdudi. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. M. Kayhani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
Mevdudî, Ebu'l-A'lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Komisyon. 3 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları,1996.
Müslim, Ebû’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 1-8 Cilt. Mısır: y.y., 1348-1930.
Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek. 2 Cilt. Riyat: y.y., ts.
Nîsâbûrî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa‘lebî. ʿArâʾisü’l-mecâlis. Mısır: y.y., 1370-1951.
Olgun, Tahir. Müslümanlıkta İbadet Tarihi. İstanbul: Işık Basımevi, 1946.
Oruç, Haydar. “Mescid-i Aksâ Tarihi, Statüsü ve Güncel Gelişmeler”. Ormer Perspektif Serileri. 15/3. Aralık 2015.
Örenç, Aşır. Hadislerde Kutsal Mekan Algısı. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Özcan, Mustafa. “Mescid-i Aksâ ve Üçüncü Mabedin Kaderi”. İHH Mescid-i Aksâ Sempozyum. İstanbul: 2009.
Polat, İbrahim Ethem. Kudüs Seyahatnamesi. Ankara: Bengü Yayınları, 2011.
Râzi, Fahruddin. Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb. çev. Lutfullah Cebeci vd. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. baskı, 1988.
Şâfiî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. ed-Dürrül Mensur Fit-Tefsir Bil-Me'sur. 5 Cilt. Mısır: y.y., 1314.
Şâfiî, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī. Muhtasar İbn-i Kesîr Tefsiri. muh. Muhammed Ali es-Sabuni. 2 Cilt. İstanbul: Dersaadet Yayınevi, ts.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). “el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ,”. Sünen-i tirmizi, el-kütübüssitte. Arabistan: Darusselam Yayınevi, 2000.
Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. Beyrut: y.y., 1379-1960.
Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyyat, 1982.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye Yayınları, 2003.