Zaman-Mekan Genişlemesi Olarak Felaketin Tarihçesi

Zaman ve mekân algımızın ölçeği tarih boyunca genişler. Tasavvur edebileceğimiz mekânın sınırları ve zamanın ölçeği genişler. Bu süreçte, yaşanan doğal afetlerin yaşamımızdaki anlamı da değişir. Felaket kavramının anlamı bu değişim sürecinde farklılaşmıştır. Dilimizde de“Felaket” kavramı on altıncı yüzyılda kullanılmaya başlanır. Daha sonraki yüzyıllarda ise önceleri dini bir anlamı olan kavram, dünyevileşir. Bu kısa tarihçede takip edeceğimiz genişleme ve kapsamlılaşma, hem tarih boyunca insanların doğayı anlamlandırma sürecini bağlamsal bir bakış açısı ile düşünmeyi sağlayan kısa bir seçki, hem de bugün karşı karşıya olduğumuz çevre sorunlarına dair kapsamlı, öngörülü bir kavrayışın nasıl oluşabileceği konusunda ipuçları sunar.

A Short History of Felaket (Catastrophe) as Time and Space Distanciation

The scale of our perception of time and space expands throughout history. The boundaries of the space and the scale of time we can imagine expand. In this process, the meaning of natural disasters in our lives changes. The usage of the concept “felaket”(catastrophe) in our language appears in the sixteenth century. In the following centuries, the concept, which earlier had a religious meaning, became worldly. The expansion and comprehensiveness that we trace in this short history is a short selection that allows us to think about the process in which the human beings understand nature from a contextual point of view and also it gives some clues about how we can achieve an anticipated comprehension.

___

Zinn, Howard. 2005. Amerika Birleşik Devletleri Halklarının Tarihi: 1492’den Günümüze. Ankara: İmge Kitapevi.
Zachariadou, Elizabeth A. 2001. “Doğal Afetler: Fırsat Anları.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler içinde, ed. Elizabeth A. Zachariadou, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 6-10.
Yolun, Metin ve Metin Kopar. 2015 ,79(286). “The Impact of the Sapanish Influenza on the Ottoman Empire.” Belleten: 1099-1120.
Yılmaz, Seçil. 2017. “Threats to Public Order and Health: Mobile Men as Syphilis Vectors in Late Ottoman Medical Discourse and Practice” Journal of Middle East Women's Studies 13(2): 222-243, Duke University Press.
Yıldırım, Nuran. 2014. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
White, Sam. 2010. “Rethinking Disease in Ottoman History.” International Journal of Middle East Studies 42 (4): 549-567.
White, Sam. 2012. Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları. İstanbul: Alfa.
Veinstein, Gilles. 1994. “Sur les sautarelles a Chypre, en Thrace et en Macedoine a l’epoque ottomane.” Armağan, Festschrift für Andreas Tietze I. Bandauf içinde, ed. Suraiya Faroqhi ve R. Vesely, Prag: 211-226.
Veinstein, Gilles. 2001. “Karadeniz’in Kuzeyinde Büyük 1560 Kuraklığı: Osmanlı Yetkililerinin Durumu Algılayışı ve Gösterdikleri Tepkiler.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler içinde, ed. Elizabeth Zachariadou, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 297-306.
Varlık, Nükhet. 2013. “From ‘Bête Noire’ to ‘le Mal de Constantinople’: Plagues, Medicine, and the Early Modern Ottoman State.” Journal of World History 24 (4): 741-770.
Uysal, Gülfem. 2013. “Geç Osmanlı Salattepe Populasyonu ve Cüzzam.” Journal of Faculty of Letters / Edebiyat Fakultesi Dergisi 30 (2): 209-223.
Ursinus, Michael. 2001. “Doğal Afetler ve Tevzi: Sel, Dolu ve Fırtınalar Karşısında Oluşturulan, Klasik Çağ Sonrası Vergi Sistemleri.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler içinde, ed. Elizabeth Zachariadou, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 287-296.
Tulum, Mertol. 2009. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Tulum, Mertol. 2011. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
Tulasoğlu, Gülay. 2014. “‘Humble Efforts in Search of Reform’: Consuls, Pashas, and Quarantine in Early-Tanzimat Salonica.” Well-Connected Domains Towards an Entangled Ottoman History içinde, ed. Pascal W. Firges, Tobias F. Graf, Christian Roth ve Gülay Tulasoğlu, Leiden Boston: Brill: 188-206.
Togan, İsenbike. 2009. “Atları Özgür Bırakmak.” NTV Tarih Dergisi, Mart.
Tietze, Andreas. 2002. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, 1. Cilt. İstanbul, Viyana: Simurg Yayınları.
Standage, Tom. 2016. İnsanlığın Yeme Tarihi. İstanbul: Ayrıntı.
Sonnabend, Holger. 1999. Naturkatastrophen in der Antike: Wahrnehmung, Deutung, Management. Stuttgart: J.B. Metzler.
Sert, Özlem. 2013. “Quarters, Communities and Converts; Creating Networks in an Age of Bureaucratic Expansion in the Mediterranean (Rodosçuk, 1546-1553).” Oriente Moderno 93: 365-389.
Sert, Özlem. 2007. “Kelemen Mikes’in Mektuplarına Göre 1716-1758 Yılları Mevsim Takvimi.” Kebikeç 23: 79-83.
Sert, Gürkan ve Emre Dölen. 2013. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e devlet kinini / State Quinine in Turkey from the Ottoman to the Republic Era.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 14(2): 69-86.
Scott, James C. 1998. Seeing Like A State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Haven, London: Yale University Press.
Schulze-Tanielian, Melanie. tarih yok. “Disease and Public Health (Ottoman.” International Encyclopedia of the First World War içinde.
Sarı, Nil. 1986. “The Classification of Mental Diseases in the Ottoman Medical Manuscripts.” Muslim Heritage: 105-112.
Ronan, Colin A. 2003. Bilim Tarihi Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. Ankara: Tübitak Yayınları.
Reinkowski, Maurus. 2005. “The State’s Security and the Subjects’ Prosperity: Notions of Order in Ottoman Bureaucratic Correspondance (19th Century).” Legitimizing the Order: The Ottoman Rethoric of State Power içinde, ed. Hakan T. Karateke ve Maurus Reinkowski, Leiden Boston: Brill: 195-212.
Reader, John. 2007. Şehirler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Raudzens, George. 2003. Technology, Disease, and Colonial Conquests, Sixteenth to Eighteenth Centuries: Essays Reappraising the Guns and Germs Theories. Boston: Boston.
Raphael, Sarah Kate. 2013. “Preparing and Coping with Droughts and Famines.” Climate and Political Climate: Environmental Disasters in the Medieval Levant içinde, Leiden Boston: Brill: 55-72.
Peckham, Robert. 2015. Empires of Panic: Epidemics and Colonial Anxieties. Hong Kong: Hong Kong University Press.
Parker, Geoffrey. 2013. Global Crisis: War, Climate Change and Catastrophe in the Seventeenth Century. New Haven: Yale University Press.
Panzac, Daniel. 1997. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Panzac, Daniel. 1999. “Health Politics and Border Setting: the Ottoman Example, 18th and 19th Centuries.” Turcica (Paris) 31: 87-108.
Özgün, Cihan. 2017. “Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Bir İlletle Yüzleşmek: Devletin Resmi Tutumu Bağlamında Dâü’l-kelb (Kuduz Hastalığı).” Tarih İncelemeleri Dergisi 32: 2491-529.
Özel, Oktay. 2016. Türkiye 1643. İstanbul: İletişim.
Özdemir, Hikmet. 2008. The Ottoman Army, 1914-1918: Disease and Death on the Battlefield. Salt Lake City, UT: University of Utah Press.
Özcan Gönülal, Yasemin. 2014. “Türkçe’de Tabiat Kaynaklı ‘Yıkım’lar Nasıl İfade Edilir?” Türklük Bilimi Araştırmaları 19(36): 169-190.
Öncel, Çağatay, Turgut Tok, Mustafa Karatepe ve Şeyda Kaya. 2008. “15. Yüzyılda Sabuncuoğlu Şerefeddin’in nörolojik hastalıkları tedavi yöntemleri / Treatment methods of neurological diseases of Sabuncuoğlu Şerefeddin in the 15th century.” Türk Nöroloji Dergisi 14(2): 132-135.
Oldstone, Michael. 2010. Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future. Oxford: Oxford University Press.
Nükhet, Varlık. 2017. Plague and Contagion in the Islamic Mediterranean: New Histories of Disease in Ottoman Society. Kalamazoo: Arc Humanities Press.
Mossensohn, Miri Shefer. 2009. Ottoman Medicine: Healing and Medical Institutions, 1500-1700. Albany: State University of New York Press.
Moss, Stephanie ve Kaara L. Peterson. 2016. Disease, Diagnosis, and Cure on the Early Modern Stage. London: RoutledgeMoss, Stephanie; Peterson, Kaara L.
Miller, Ruth A. 2011. “Ottoman Medicine: Healing and Medical Institutions, 1500-1700.” The Journal of the American Oriental Society 131(1): 158-161.
Mikhail, Alan. 2008. “The Nature of Plague in Late Eighteenth-Century Egypt.” Bulletin of the History of Medicine 82 (2): 249-275.
MacKellar, F. Landis. 1993. “Early Mortality Data: Sources and Difficulties of Interpretation.” The Cambridge World History of Human Disease içinde, ed. Kennet F. Kiple, New York: Cambridge University Press: 209-213.
Lefebvre, Henri. 1991. The Production of Space. Oxford, Cambridge: Blackwell.
Kuhnke, La Verne. 1993. “VII. 2. Disease Ecologies of the Middle East and North Africa.” The Cambridge World History of Human Disease içinde, ed. Kenneth F. Kipple, New York: Cambridge University Press: 453-462.
Kozák, Jan, and Vladimír Cermák. 2010. The Illustrated History of Natural Disasters. Dordrecht Heidelberg London, New York: Springer.
Koyuncu, Murat ve Serhat Koyuncu. 2016. “Osmanlıda Afet Yönetimi.” Çağdaş Tıp Dergisi 6(4): 378-381.
Konczacki, Janina. 1985. “The Emın Pasha Relief Expedition (1887-1889): Some Comments On Disease And Hygiene.” Canadian Journal of African Studies 19 (3): 615-625.
Kılıç, Rüya. 2014. “Türkiye’de Frenginin Tarihi”. Kebikeç 38: 291-305.
Kılıç, Rüya. 2016. “‘Afyonun Keyfini Tiryakisinden Sormalı’: Osmanlı ve Erken Cumhuriyet’te Madde Bağımlılığının Tarihi.” Kebikeç 42: 147-180.
Kaynar, İhsan Seddar. 2017. “Ankara’nın 11 Eylül 1957 Sel Felaketi ve Siyasi Gündemi.” Ankara Araştırmaları Dergisi 5(2): 197-224.
Karaosman, Nevcihan. 2015. “Doğa, Toplum ve Modern Devlet: Erken Cumhuriyet Dönemine Yeniden Bakmak”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Yayınlanmamış Master Tezi.
Kaplan, Steven L. 1976. Bread, Politics and Political Economy in the Reign of Louis XV. Dordrecht: Springer Netherlands.
Kaplan, Steven L. 1984. Understanding Popular Culture: Europe from the Middle Ages to the Nineteenth Century. Berlin; New York: Mouton.
Kahya, Esin. 2006. “Did the Ottoman Physicians Make any Contributions to the Medical Science in the Ottoman Empire in the Fourteenth Century (At the Flourishing Period of the Empire).” Belleten 70(257): 155-166.
Kadıoğlu, Mikdat. 2001. Bildiğiniz Havaların Sonu: Küresel İklim Değişimi ve Türkiye. İstanbul: Güncel.
Jennings, R. 1988. “The Locust Problem in Cyprus.” BSOAS 51: 281-313.
Hoppe, Andreas. 2016. “Twist to Evil-An Introduction to Different Views.” Catastrophes: Views from Natural and Human Sciences içinde, ed. Andreas Hoppe, Cham Heidelberg New York Dordrecht London: Springer: 1-14.
Hodgson, Marshall G. S. 1974. The Venture of Islam Vol. 3 Gunpowder Empires and Modern Times. Chicago: The University of Chicago Press.
Hitzel, Frédéric. 2012. “De la clepsydre à l’horloge. L’art de mesurer le temps dans l’Empire ottoman.” Les Ottomans et le temps içinde, ed. François Georgeon ve Frédéric Hitzel, Leiden Boston: Brill: 13-37.
Harvey, David. 1992. The Condition of Postmodernity, An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Cambridge: Blackwell.
Harman, Chris. 2011. Halkların Dünya Tarihi. İstanbul: Yordam.
Hagen, Gottfried. 2016. “Nizamın Bilgisi, Bilginin Nizamı: Düşünsel Hayat.” Türkiye Tarihi 1453-1603 içinde, yazan Suraiya Faroqhi ve Kate Fleet, 491-550. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Hagen, Gottfried. 2005. “Legitimacy and World Order.” Legitimizing Order; Ottoman Rethoric of State Power içinde, ed. Hakan T. Karateke ve Maurus Reinkowski, Leiden Boston: Brill: 55-83.
Günergun, Feza. 2010. “Osmanlı Donanma Gemilerinin İlaç Sandıkları: Ondokuzuncu Yüzyıl Başına Ait Bir Araştırma / Medicine Chests of the Ottoman Navy: Notes for the Early Nineteenth Century.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 11(1-2): 235-258.
Giddens, Anthony. 1984. The Constitution of Society, Outline of the Theory of Structuration. Cambridge: Polity Press.
Foucault, Michel. 1992. Akıl ve Akıl Bozukluğu: Klasik Çağda Deliliğin Tarihi. Ankara: İmge.
Faroqhi, Suraiya. 2001. “Tarımsal Değişimin Bir Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel 1100/1688-1689.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler içinde, ed. E. Zachhariadou, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 297-306.
Faroqhi, Suraiya. 2001. “Tarımsal Değişimin Bir Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel 1100/1688-1689.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler içinde, ed. Elizabeth Zachariadou, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 273-286.
Faroqhi, Suraiya. 2010. Animals and People in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yayincilik.
Eroğlu, Haldun, Güven Dinç ve Fatma Şimşek. 2014. “Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı) / The Smallpox Vaccine in the Ottoman Empire.” Milli Folklor 13 (101): 193-208.
Ell, Stephen R. 1993. “VII. 7 Disease Ecologies of Europe.” The Cambridge World History of Human Disease içinde, ed. Kenneth F. Kiple, New York: Cambridge University Press: 504-519.
Dickens, Peter. 1992. “People, Nature and Social Theory.” Society and Nature Towards a Green Social Theory içinde, ed. Peter Dickens, Philedelphia: Temple University Press: 18-59.
Davies, Gareth. 2013. “Dealing with Disaster: The Politics of Catastrophe in the United.” American Nineteenth Century History 14 (1): 53-72.
Dağdelen, Selçuk ve Tomris Erbaş. Haziran 2010. “Disease of the Sultans: Metabolic Syndrome in Ottoman Dynasty/ Sultanların Hastalığı: Osmanlı Hanedanında Metabolik Sendrom.” The Anatolian Journal of Cardiology (Anadolu Kardiyoloji Dergisi) 10 (3): 270.
Crosby, Alfred W. 2015 (ilk basım 1986). Ecological Emperializm: The Biological Expensions of Europe, 900-1900. Cambridge: Cambridge University Press.
Cliff, A. D. ve Metthew Smallman-Raynor. 2009. Infectious Diseases: A Geographical Analysis: Emergence and Re-emergence. Oxford: Oxford University Press.
Campbell, Joseph. 1944. The Complete Grimm's Fairy Tales. New York: Pantheon Books.
Bulmuş, Birsen. 2012. Plague, Quarantines and Geopolitics in the Ottoman Empire. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Bulliet, Richard W., Pamela Crossley, Daniel Headrick, Steven Hirsh ve Lyman Johnson. 2011 (ilk basım 2005). The Earth and Its Peoples: A Global History. Wadsworth: Cengage Learning.
Bulfin, Ailise. 2015. “The Natural Catastrophe in Late Victorian Popular Fiction:.” Critical Survey 27 (2): 81-101.
Bellah, Robert N. 2017. İnsan Evriminde Din: Eski Taş Çağından Eksen Çağına. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
Barbir, Karl K. Spring, 2011. “The Ottoman Army, 1914-1918: Disease and Death on the Battlefield.” The Historian 73 (1): 118-119.
Bakar, Coşkun, Sibel Oymak ve Işıl Maral. 2017. “Turkey’s Epidemiological and Demographic Transitions: 1931-2013.” Balkan Medical Journal 34 (4): 23-335.
Baer, Mark David. 2016. Atmeydanı’nda Ölüm 17. Yüzyıl İstanbul’unda Toplumsal Cinsiyet, Hoşgörü ve İhtida. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Aydın, Zülfikar ve Mükerrem Bedizel. 2005. “Osmanlı Tıbbında ‘Müfred Deva’ Kullanımı ve ‘Müfredat’ Eserlerinin Genel Özellikleri / The Materia Medica (Müfredat) and the Use Simple Drugs in Ottoman Medicine.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6 (2): 300-315.
Armstrong, Karen. 1998. Tanrının Tarihi. Ankara: Ayraç.
Apery, François. 2004. “Pierre Apéry (1852-1918): Un Pharmacien Face a la Peste Dans L’Empire Ottoman / Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba ile Savaşan Bir Eczacı: Pierre Apéry (1852-1918).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6 (1): 15-35.
Aktüre, Sevgi. 2003. Tarih içinde Anadolu Kenti II: Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecinde Anadolu’da Demir Çağı Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Abulafia, David. 2005. Tarih Boyunca Akdeniz Uygarlıkları. İstanbul: Oğlak.
Aberth, John. 2002. Confronting Famine, War, Plague, and Death in the Later Middle Ages; From Brink of the Apocalypse. New York, London: Routledge.