Mersin’in Kuruluş Dönemine İlişkin Mevcut Tezlerin İrdelenmesi

Bu makalenin konusu, Mersin’in kuruluş tarihidir. Makalede, Mersin’in kimler tarafından ve hangi mevkide kurulduğu, adının nereden geldiği, kentin kurucu unsurlarından olan Arap Alevîlerin ne zaman, nereden ve hangi amaçla geldiklerine dair mevcut bilgiler irdelenmekte, bu bilgilerin yetersiz olduğu, bugüne kadar pek çok yayında tekrarlanan tezlerin çoğunun akla ve sahadaki gerçekliğe uygun olmadığı sonucuna varılmakta ve farklı görüşler öne sürülmektedir. Yazara göre Mersin 1800 yılı dolaylarında Yumuktepe civarında Suriye’den göç eden Arap Alevileri tarafından kurulmuş olmalıdır. Adı olasılıkla Mersin bitkisinden geliyor.

A Study on the Existing Theses on Establishment of Mersin

The subject of this article is the history of the establishment of the city of Mersin. The article examines the existing theses on who established Mersin, its location, the origin of its name, when, from where and for what purposes Alawis, who were one of the founding elements of the city, arrived in the region. It concludes that the existing knowledge is inadequate and that the theses repeated in many publications to date are not sound. Based on the facts in the field, the article develops an alternative thesis. The author suggests that Mersin must have been established near Yumuktepe by the Alawis who had migrated from Syria around the year 1800 and its name possibly comes from the plant myrtle (mersin in Turkish).

___

  • Adıyeke, Nükhet ve Adıyeke, Nuri. “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: Mersin”, Filiz Özdem (haz.), Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin. İstanbul: YK Yayınları, 2004, 69-89.
  • Artan, Gündüz. “Mersin ve Göçler (2)”, İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni 60 (1997): 26 ve 29.
  • Balta, Evangalia. “The Greek Ortodox Community of Mersina (mid-19th Century-1921)”. (19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası Kolokyumu’nda sunulan bildiri, Mersin, 18-20 Nisan 2002.
  • Barker, William Burckhardt. Cilicia: Its Former History and Present State. London and Glasgov: Richard Griffin and Company, 1862(?)
  • Beaufort, Francis. Karamanya Ya da Küçük Asya’nın Güney Kıyıları ve Antik Kalıntıların Kısa Bir Tanıtımı. Çev. Ali Neyzi ve Doğan Türker, İstanbul: Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2002.
  • Bilgili, A. Sinan ve diğerleri (haz.). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayriler ve Nusayrîlik (1745- 1920). Ankara: Gazi Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Arş. Mrk., 2010.
  • Bozkurt, İbrahim. Tarsus Şer’iyye Sicillerine Göre Mersin Kenti’nin Kuruluş Öyküsü, Yüksek lisans tezi. Mersin: Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 2006.
  • Bozkurt, İbrahim. “Salnamelerde Mersin”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
  • Bozkurt, İbrahim. Tanzimattan Günümüze Mersin Tarihi (1847-1928). Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
  • Buckhardt, John Lewis. Travels in Nubia. London: The Association for Promoting the Discovery of the Interior Parts of Africa, 1819, erişim tarihi 13 Mart 2016, https:/books google.com.
  • Caneva, İsabella. “Yumuktepe Kazıları 2012”. İçel Sanat Kulübü XVII. Arkeoloji Günleri’nde sunulan bildiriden alıntılar. Erişim tarihi 12 Ocak 2017, http://www.yumuktepe.com/yumuktepe-kazilari-2012-prof-dr-isabella-caneva/.
  • Çıplak, M. Necati. İçel Tarihi Bölüm I. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası, 1968.
  • Dağlı, Yücel-Kahraman, Seyit Ali ve Dankof, Robert (haz). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9. cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, 2005.
  • Davis, Edwin John. Life in Asiatic Turkey, A Journal of Travel in Cilicia (Pedias and Trachoea), Isauria, and Parts of Lycaonia and Cappadocia. London: Edward Standfort, 1879. Demirtaş, Ali. İçel İli Yakın Çevre İncelemeleri. Ankara: 1991.
  • Develi, Şinasi. Dünden Bugüne Mersin 1836-1990. Mersin: Yorum Basın Yayın Ltd, 1991.
  • Develi, Şinasi. “Mersin’in Kuruluş Tarihi ve 160. Kuruluş Yılının Kutlanması için Bir Öneri”, İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni 38 (1995): 12.
  • Develi, Şinasi. “Tarih İçinde Mersin Kollokyumu II’deki panelde yaptığı konuşma”. Mersin: Mersin Üniversitesi, 2005.
  • Develi, Şinasi. “Mersin Adı Üzerine Bir İnceleme”. İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni 49-50, (1996): 14-15.
  • Develi, Şinasi. “Mersin’e Dair”. İstasyon’dan Fenere Mersin, Tülin Selvi Ünlü ve Tolga Ünlü, Mersin: Mersin TSO, 2009, 34.
  • Effendi, Habeeb Risk Allah. The Thisle and the Cedar of Lebanon, Second Edition. London: Wertheimer and Co.,1854, erişim tarihi 14 Kasım 2016, http://books.google.com/.
  • Ehlen Dergisi 2 (2015), erişim tarihi 22 Aralık 2016 https://www.facebook.com/1391989494393239/photos. Ener, Kasım. Tarih Boyunca Adana Ovasına (Çukurova’ya) Bir Bakış. İstanbul: Kayı Yayıncılık, Yedinci Baskı, 1987.
  • Et-Tavil, Muhammed Emin Galip. Arap Alevileri Tarihi. Çev. İsmail Özdemir. Adana: Karahan Kitapevi, 3. Baskı, 2015.
  • Irby, Charles Leonard ve Mangles, James. Travels in Egypt and Nubia, Syria, and Asia Minor During The Years 1817 and 1818. London: T. White and Co. Printers, 1823, erişim tarihi 18 Kasım 2016 https://books.google.com.tr/books/about/Travels_in_Egypt_and_Nubia_Syria_and_t he.html?id=Xi4PAAAAYAAJ&redir_esc=y.
  • Keser, İnan. “Kentsel Dinamikler ve Kamusal Alan Farklılaşması: Adana Nusayrileri.” Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, 2006.
  • Kokulu, Abdülvahap. “Mersin’e Arap Ailelerin Göçleri.” Erişim tarihi 20 Ocak 2017, http://www.yumuktepe.com/mersine-arap-ailelerin-gocleri-abdulvahap-kokulu/. Kurtuluş, Abdülkerim. Şıh İbrahim Esir’in Esaretten Kurtuluşu- Şıh Yusuf Esir’in Mersiyesi ve Vasiyeti. Mersin: 2000, 5.
  • Langlois, Victor. Eski Kilikya. Çev. Rahmi Balaban. Mersin: Mersin Halkevi, 1947.
  • Leake, William Martin. Journal of A Tour In Asia Minor with Comperative Remarks Ancient and Modern Geography of That Country. London: John Murray, 1824), erişim tarihi 22 Şubat 2017, http://books.google.com.
  • Leylek, Hanri. Mersin Katolik Kilisesi–1853, 150. Yıl. Mersin: 2005.
  • Maya, Şefik ve Öztürk, Mustafa. “Mersin Kentine Adını Veren Mersin (Murt) Bitkisi.” Mazak, Mehmet (ed.). Osmanlı Deniz Ticaretinin Yükselen Değeri Mersin (1812-1922). Mersin: Mersin DTO, 2013.
  • Mersin Katolik Kilisesi, “Tarihçe”. Erişim tarihi 11 Kasım 2016, http://www.mersinkilisesi.com/en/?page_id=108.
  • Mertcan, Hakan. Türk Modernleşmesinde Arap Aleviler (Tarih Kimlik Siyaset). Adana: Karahan Kitapevi 3. Baskı, 2015.
  • Mumford, Lewis. Tarih Boyunca Kent-Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği. Çev. Gürol Koca ve Tamer Tosun. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2007.
  • Mutku, Mehmet ve Mutku, Ömer (çev.). Adana Vilayet Salnamesi 1296 (1880). Mersin: Mersin TSO, 1986, erişim tarihi 11 Temmuz 2017: https://issuu.com/mersintso/docs/adana_vilayet_salnamesi_-_1296__188
  • Mutlu, Fikri. “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu?” İçel, Mersin Halkevi Dergisi 29, (1940): 2-3, 15.
  • Mutlu, Fikri. “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu?” İçel, Mersin Halkevi Dergisi 30, (1940): 5-6.
  • Mutlu, Fikri. “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu?” İçel, Mersin Halkevi Dergisi 35, (1940): 6-7, 12.
  • Okumuş, Ejder. “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Mersin.” TYB Akademi 2 (2011): 79-111 Erişim tarihi 14 Ocak 2017, http://onedio.com/haber/osmanli-dan-kacip-guney-amerikaya-goc-eden-alevilerin-hayati-belgesel-oldu-638425 http://onedio.com/haber/osmanli-dan-kacip-guney-amerika-ya-goc-eden-alevilerinhayati-belgesel-oldu-638425.
  • Ortaylı, İlber. “Alevîlik, Nusayrîlik ve Bâb-ı Âlî.” Erişim tarihi 15 Ocak 2017, https://ismailhakkialtuntas.com/2015/01/18/alevilik-nusayrilik-ve-bab-i-ali/.
  • Polat, Sevda-Polat, Osman ve Tüfekçi, Sedat. ”Rhegma Gölü’nden Bataklığa, Bataklıktan Okaliptüs Ormanlarına Dönüşümün Ekolojik Öyküsü.” Ekoloji 2011 Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Düzce, 5-7 Mayıs 2011.
  • Prochazka-eisl, Gisela ve Prochazka, Stephan. The Plain of Saints and Prophets The Nusayri Alawi Community of Clicia (Saouthern Turkey) and its Sacred Places. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2010, 51- 57, erişim tarihi 15 Şubat 2017, https://books.google.com.tr/
  • Samur, Sabahittin. İbrahim Paşa Yönetimi Altında Suriye. Kayseri: Erciyes Ü., 1995.
  • Selvi Ünlü, Tülin. “19. Yüzyılda Mersin’in Kentsel Gelişimi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
  • Selvi Ünlü, Tülin ve Tolga Ünlü. İstasyon’dan Fenere Mersin. Mersin: MTSO Mersin Kitapları Dizisi, 2008.
  • Sirkeci, İbrahim. Birgün Gazetesi, 31 Ekim 2016, 6.
  • Toksöz, Meltem. Nomads, Migrants and Cotton in the Eastern Mediterranean The Making of the Adana-Mersin Region, The Ottoman Empire and its Heritage- Politics, Society and Economy, 1850– 1908, ed. Suraiya Faroqhi ve Halil İnalcık c. 45. Leiden & Boston: Brill, 2010.
  • Toksöz, Meltem. “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”. Kebikeç 21 (2006): 97-110.
  • Toledano, Ehud R. “Where Have all the Egyptian Fallahin Gone to? Labor in Mersin and Çukurova (Second Half of the Nineteenth Century)”. 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası Kolokyumu’nda sunulan bildiri, Mersin, 18-20 Nisan 2002.
  • Toroğlu, Mithat ve diğerleri. Kurtuluş Savaşında İçel. İstanbul: Baha Matbaası, 1971.
  • Turgut, Mirza. Buz Dağı Özel Mirza Turgut. Mersin: İçel Tv, 3 Ağutos 2014. Erişim tarihi 25 Mart 2018, https://www.youtube.com/watch?v=bNWwUfm6Tnw.
  • Uğur, Sait. İçel Tarihi, Mersin: Yeni Mersin Matbaası, 1944.
  • Vural, Semihi. Mersin Halkevi Mersin Kültür Merkezi. Ankara: Mutlu Son Yayınları, 2007.
  • Vural, Semihi. Huğ’dan Gökdelene Mersin, 170 Yılın Mimarlık Mirası. Mersin: Mersin Valiliği, 2010.
  • Vural, Semihi. “Mersin’e Dair.” İstasyon’dan Fenere Mersin. Tülin Selvi Ünlü ve Tolga Ünlü. Mersin: Mersin TSO, 2009, 8.
  • Vural, Semihi. Pamuğun Çocuğu Mersin ve Mersin İskeleleri, 2. Baskı. Mersin: Mersin Deniz Ticaret Odası, 2017.
  • Yorulmaz, Şerife. “Doğu Akdeniz’de bir Cemaat Serüveni: Liman Kenti Olma Sürecinde Mersin’de Gelişen Marunî Taifesi”. Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II’de sunulan bildiri, Mersin, 22-24 Eylül 2005.
  • Yorulmaz, Şerife. “Yabancı Tüccar ve Gayrimüslim Tebaanın Mersin Ekonomisindeki Yeri”, Sırtı Dağ Yüzü Deniz: Mersin, ed. Filiz Özdem, 318-319. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004,
  • Erişim tarihi 12.04.2017, https://www.youtube.com/watch?v=je7INLi35xI.
  • Erişim tarihi, 5 Ekim 2016, https://tr.wikipedia.org/wiki/Maki
  • Erişim tarihi 11 Şubat 2017 http://www.yumuktepe.com/kaptan-sir-francis-beaufort-wmartin-leake-konsolos-jille-7-bl