Dr. Haçig Boğosyan ve Turkio Hagalkolagan Ingeragtsıtyun [Türkiye Anti-Alkolikler Birliği]

Türkiye’de alkol karşıtı akımlar değişik tarihsel kaynaklardan beslenmiştir. Bunların arasında Protestan misyonerlerin çalışmaları, İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin güdümünde bir Osmanlı Men-i Müskirat Cemiyeti’nin kurulması ve İsviçreli psikiyatri Profesörü Dr. Auguste-Henri Forel’in Der neutralen Guttempler-Orden örgütünün Osmanlı İmparatorluğu içinde şubeler açması dikkati çekmektedir. Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nin ruh hastalıkları kliniğinin şefi Dr. Haçig Boğosyan, önce, 1910 yılında İstanbul’a gelen Prof. Forel ile birlikte alkollü içkilerin kullanımına karşı bir Ermeni locası kurdu, ardından Turkio Hagalkolagan Ingeragtsıtyun / Türkiye Anti-Alkolikler Birliği’ni oluşturdu. Huys (Umut) dergisi Birliğin aylık organı olarak yayımlandı. İkinci Meşrutiyet döneminin alkol karşıtlığından günümüze kalan, Yeşilay simgesidir.

Dr. Khachig Boghossian and the Anti-Alcoholic League of Turkey / Turkio Hagalkolagan Ingeragtsıtyun

The temperance movement in Turkey had its roots in various historical sources. Protestant missionary propaganda, the establishment of an Ottoman Society for the Prohibition of Alcoholic Beverages under the patronage of the Committee of Union and Progress, and the lodges of Der neutralen Guttempler-Orden founded by Professor Auguste-Henri Forel of Zurich in a number of Ottoman cities can be distinguished as movers. Dr. Khachig Boghossian (1875-1955), the chief of the psychiatry clinic of the Surp Prgich Armenian Hospital in Istanbul, collaborated with Prof. Forel during his visit to Turkey in 1910 to inaugurate the Armenan lodge of the Order, and subsequently formed the Turkio Hagalkolagan Ingeragtsıtyun / Anti-Alcohol League of Turkey. Huys (l’Espoir/Hope) was published as the monthly organ of the League. One signature of the anti-alcohol campaigns during the Second Constitutional period was the Green Crescent, which has since been in use.

___

Arşiv Kaynakları
ODA. DH. ŞFR, 57/13, 5 Zilhicce 1333 / 14 Eylül 1915.
ODA. DH. ŞFR, 57/164, 19 Zilhicce 1333 / 28 Ekim 1915.
ODA. DH. ŞFR, 57/284, 26 Zilhicce 1333 / 22 Teşrinevvel 1331 / 4 Kasım 1915.
Süreli Yayınlar
Huys ՅՈՅՍ [Umut] İstanbul, Sayı 1, Haziran 1913.
İstanbul Seririyatı, sene XIII, No. 5, Eylül 1931.
Sabah, numero 7387, Cuma 5 Rebiülahir 1328 / 2 Nisan 1326 / 15 Nisan efrenci 1910.
Sebilü’r-reşad, Sayı 462, 11 Receb 1338/1 Nisan 1336 [1920].
Surp Pırgiç Değegadu Azkayin Hivandanotsi [Surp Pırgiç Yedikule Ermeni Hastanesi Aylık Mecmuası] c. 34, sayı 26, Ekim 1951.
Tanin, numero 1649, Çarşamba, 27 Receb/19 Haziran 1329/2 Temmuz efrenci 1913.
Diğer Kaynaklar
Akgün, Sevinç Karal. Osmanlı İmparatorluğu’nda Mormon Misyonerler, İstanbul, T. İş Bankası Kültür yay., 2014.
Andonyan, Aram. Gomidas Vartabed ile Çankırı Yollarında, çev. Ali Çakıroğlu, Armand Baron, İstanbul, Belge yay., 2012.
Arpacı, Murat. “Sağlam nesiller ya da dejenerasyon: Türkiye’de alkol karşıtı düşünce ve hareket,” Toplum ve Bilim, Sayı 134, 2015, s. 30-54.
Besim Ömer [Akalın], Mükeyyifat ve Müskiratdan Müskirat, İstanbul, Mahmud Bey Matbaası, 1305/1887.
Boghossian, Khachig. “My arrest and exile on April 24, 1915,” çev. Aris Sevag, Armenian Reporter, April 21, 2001.
Dad, Vilyam [William Dodd] Serhoşluk: İçki Aleyhinde İçtihad, İstanbul, Zarafet Matb., 1330/1914.
Տատ, Ուիլեըմ [Vilyam Dad] ԱՐԲԵՑՈՒԹԻՒՆ [Arpetsutyun / Sarhoşluk] İstanbul, Sarkis Taşcıyan Matb., 1914
Eldem, Edhem. “26 Ağustos 1896 ‘Banka Vakası’ ve 1896 ‘Ermeni Olayları’,” İmparatorluğun Çöküş Döneminde Osmanlı Ermenileri: Bilimsel Sorumluluk ve Demokrasi Sorunları, İstanbul, 23- 25 Eylül 2005, yay. haz. Fahri Aral, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniv. yay., 2011, s. 125-152.
Erdal, Serkan, Hasan Demirci, Pir Murat Sivri (yay. haz.), Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de İçki ile Mücadele ve Hilal-i Ahdar Cemiyeti (1908-1927), İstanbul, Kitabevi yay., 2019.
Erzurumluoğlu, Can. 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Pozitivisti: Yeğya Demircibaşyan, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul’da Kültürel Çeşitliliğin Sivil Toplum Aktörlerini Güçlendirme ve Kapasite Geliştime Projesi, İstanbul, 2019.
Etker, Şeref. İkinci Meşrutiyetin Tabip Örgütleri, İstanbul Libra yay., 2017.
Evren, Burçak. “Müslüman mahallesinde film göstermek: Fevziye Kıraathanesi,” CineBelge, Sayı 1, Bahar 2015, s. 32-36.
Fahrettin Kerim [Gökay], İbrahim Zati [Öget], Yeşil Hilal Ne Yaptı ve Ne Yapacak: İçki Düşmanlığı ve Meyvelerimiz, İstanbul, Kader Matb., 1932.
Forel, August. “Reiseeindrücke aus dem Orient [I],” Die Umschau, XIV. Jhrg., Nr. 26, 25. Juni 1910, s. 503-506.
Forel, August. “Reiseeindrücke aus dem Orient [II],” Die Umschau, XIV. Jhrg., Nr. 27, 2. Juli 1910, s. 536-538.
Forel, August. Rückblick auf mein Leben, Oscar Louis Forel, Bruno Schönlank (ed.), Zürich, Europa-Verlag, 1934.
Forel, August. Out of My Life and Work, çev. Bernard Miall, London, George Allen & Unwin, 1937.
Georgeon, François. “Ottomans and Drinkers: The Consumption of Wine and Alcohol in Istanbul in the Nineteenth Century,” Outside In: On the Margins of the Middle East, Eugene Rogan (ed.), London, I. B. Tauris, 2002, s. 7-30.
İlter, Erdal. “Ramgavar Partisi tarafından II. Meşrutiyet (1908) Meclis-i Mebusanı’na sunulan Beyanname ve Program,” Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, IV, 1993, s. 520-556.
İbrahim [Dr., Paşa], Beylerbeyi. “İşret ve müskiratın vücuda tesiri [I],” Sırat’ı-Müstakim, aded 67, 3 Zilhicce 327/3 Kanunuevvel 325/16 Aralık efrenci 1909, s. 231-232.
İbrahim [Dr., Paşa], Beylerbeyi. “İşret ve müskiratın vücuda tesiri [II],” Sırat’ı-Müstakim, aded 68, 10 Zilhicce 327/10 Kanunevvel 325/ 23 Aralık efrenci 1909, s. 249-251.
“Karadeniz Ereğlisi Osmanlı İçki Düşmanları Cemiyeti Nizamnamesi” Sırat’ı-Müstakim, numero 95, 22 Cemaziyelahir 1328 / 17 Haziran 1326 / 30 Haziran efrenci 1910, s. 295- 296.
Karakışla, Yavuz Selim. “Osmanlı İmparatorluğu’nda solun tarihine bir katkı: Meşrutiyet ve Hukuk-ı Avam Tarafdarı Ermeni Fırkası (1908),” Mete Tunçay’a Armağan, yay.haz. Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk, İstanbul, İletişim yay., 2007 içinde, s. 277- 297.
Mathee, Rudi. The Pursuit of Pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian History, 1500-1900, Princeton ve Oxford, Princeton University Press, 2005.
Mazhar Osman [Usman], “Bimarhanelerimiz,” Tababet-i Hazıra, numero 20, 16 Kanunevvel 1325 / 29 Aralık 1909, s. 302-303.
Mazhar Osman [Usman], “Hilali Ahzar (Yeşil Hilal), İçki Aleyhdarı Gençler Birliği,” Sıhhat Almanakı, ed. Mazhar Osman, İstanbul, Kader Matbaası, 1933, s. 776-782.
McGrew, William. Educating Across Cultures: Anatolia College in Turkey and Greece, Lanham, MD, Rowman & Littlefield, 2015.
Mongeri, Luigi [jun.]. “Rapport annuel de la section des aliénés de l’Hôpital Armenien du Saint-Sauveur [Surp Pırgiç] à Constantinople (Yédi Koulé),” Bulletin de La Société de Médecine Mentale de Belgique, 1/14 Janvier 1903, s. 201-209.
Muaddel Osmanlı Tababet-i Akliye ve Asabiye Cemiyeti Nizamnamesi,[İstanbul] 1335, [s.8].
Naficy, Hamid. A Social History of Iranian Cinema, Vol. 1. The Artisanal Era, 1897-1941, Durham ve London, Duke University Press, 2011.
Osman Nuri [Eralp, Dr.med.vet.]. Müskirat ve İşretin Sebeb Olduğu Hastalık ve İlletler, İstanbul, Matbaa-i Ahmed İhsan, 1322/1906.
Osmanlı Men-i Müskirat Cemiyeti Nizamnamesi, İstanbul, Matbaa-i Hayriye ve Şürekası, 1326/1910.
Özata, Metin. Atatürk ve Hekimler, İstanbul, Demkar yay., 2015.
Özdemir, Hikmet. Cemal Paşa ve Ermeni Göçmenleri: 4. Ordu’nun İnsani Yardımları, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2009.
Spöring, Francesco. “‘Du musst Apostel der Wahrheit werden’: August Forel und der sozialhygienisch Antialkoholdiskurs, 1886-1931,” Judith Große, Francesco Spöring, Jana Tschurenev (Hg.), Biopolitik und Sittlichkeitsreform: Kampagnen gegen Alkohol, Drogen und Prostitution 1880-1950, Frankfurt, Campus Verlag, 2014, s. 111-140.
Süleyman Numan [Tabip Mirliva]. “İnkılabımız ve alkol,” Musavver Muhit, 18 Kanunuevvel 1324 / 31 Aralık 1908, s. 140-142.
Taqizadah, Sayyid Hassan. Zindigi-yi tufani (Khatirat). Tarikh-i Iran-siyasatmadaran-i Iran. ed. ‘Aziz Allah ‘Alizadah. (Tehran, Intisharat-ı Firdews,1379/2000).
Toranyan, Toros, Vahe Ğazaryan (ed.) Yeğernen Verabroğ Halebahay Kağutin Yerakhdavorı: Dokt. Khaçig Boğosyan (1875-1955) (Felaketten Sağ Kurtulan, Halep Cemaatinin Fedakarlarından: Dr. Haçig Boğosyan, 1875-1955) New York, Tekeyan Cultural Association Publishers, 2006.
T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Arşiv Belgelerinde Ermeni Faaliyetleri, 1914-1918, c. VIII, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2008.
Yunus Nadi [Abalıoğlu], “Müskirat aleyhinde,” Hikmet, numero 1, 11 Rebiülahir 1328/8 Nisan 1326 [Perşembe, 22 Nisan 1910], s. 7-8.
Elektronik Kaynaklar
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/12/id/16837
http://tert.nla.am/mamul/Hyis/Table.html
https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/276/musluman-mahallesinde-film-gostermek-- fevziye-kiraathanesi
https://www.academia.edu/39959149/19._YÜZYILDA_BİR_OSMANLI_ERMENİ_PO ZİTİVİSTİ_YEĞYA_DEMİRCİBAŞYAN