HAREZMŞÂHLAR HÂNEDÂNININ EVLİLİKLERİ

Gazneliler devrinde Harezm bölgesi bu devlete tâbi bir valilik olarak idare edilmekteydi. Selçuklu devleti kurulduktan ve Harezm fethedildikten sonra ise yine bir valilik olarak devam etmiştir. Ancak Selçuklular buradaki yönetici ailesini değiştirdiler. Harezmşâhlar hânedânının atası Anuştigin adlı bir Türk idi. Aslında Harezmşâhların bağımsızlık devirleri İl-Arslan ile başlar. Selçuklu hâkimiyetinden önceki devirde Harezmşâhlar Gaznelilerle kız alıp vererek akbalık kurmuşlardır. Selçuklular devrinde ise ilk Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Harezmli Altuncan Hatun ile evlenmiştir. Altuncan Hatun, Türk kadın tipine örnek gösterilecek bir hatundur. Sultan Sancar’ın ölümüyle birlikte bağımsız bir devlet haline gelen Harezmşâhlar ile Irak Selçuklu Sultanları arasında yapılan siyasi evlilikler vasıtasıyla hânedân akrabalıkları kurulmuştur. Harezm hükümdârlarının yine bir Türk kavmi olan Kanglı hatunlarıyla evlilik gerçekleştirdikleri görülmektedir. Bu evliliklerin de askeri ve siyasi yönleri vardır. Ayrıca, bu hatunlar Harezmşâhların siyasi hayatında çok önemli roller oynamışlardır. Bilhassa Moğol istilâsı sıralarında siyaseten çok ön plana çıktıkları görülmektedir. Harezmşâhlar, Karahanlılarla ve yerel hükümdârlarla da kız alıp vermişlerdir. Son Harezmşâh Celâleddîn Muhammed, Harezm’den Anadolu’ya kadar uzanan macerasında pek çok evlilik gerçekleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Harezm, Gazneliler, Selçuklular, Karahanlılar, Moğollar

THE MARRIAGES OF THE KHWARAZMSHAHS DYNASTY

Khwarazm area was ruled as a governorship subjected to Gaznavid state. After the establishment of Seljuq state and conquest of the Khwarazm, it still continued as a governorship. However, Seljuqs changed the administrator family here. Anush Tigin, from a Turkic tribe, was ancestor of the Khwarazshahs dynasty. In fact, independence of the Khwarazmshah state begins with Il-Arslan. The Khwarazmshah state made affinity with Gaznavids through marriages before Seljuqs authority. In Seljuqs era, on the other hand, the first Sultan of the Seljuq dynasty, Tughril Beg married Khwarazmian Altun Jan Khatun. She can be seen as an example of Turkic women. With the death of Sultan Sanjar, the Khwarazmshahs and Iraqi Seljuqs became independent states, and after that a kinship was established by political marriages between them. It seems that rulers of the Khwarazm married Qangli women, one of Turkic peoples. These marriages have political and military aspects too. They also played a very important role in the political life of the Khwarazmshahs dynasty. In particular, it is seen that they came into prominence in politics during Mongol invasions. Khwarazmshahs also made affinity with Karakhanids and local rulers. Jalal ud-din Muhammed, last emperor of the Khwarazmshah state, made many marriages on the way from Khwarazm to Anatolia.

Keywords:

Khwarazm, Gaznavids, Seljuqs, Karakhanids, Mongols,

PDF

___

AHMED ALİ HAN VEZÎRÎ (1364), Târîhî Kirmân, Neşr. Bâstân-i Pârîzi, Tahran.
AHMED B. MAHMUD (1977). Selçuk-Nâme, Haz. Erdoğan Merçil, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ (1912). Târîh-i Cihângüşây-ı Cüveynî, Neşr. Muhammed b. Abdülvahhâb Kazvînî, Leyden-London: GMS.
ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ (1998). Tarih-i Cihân Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, Anka-ra: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ (1999). Tarih-i Cihân Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, Anka-ra: Kültür Bakanlığı Yayınları
AYAN, E. (2007). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Oğuz İsyanı, İstanbul: Kitabevi Yayınla-rı.
AYAN, E. (2008). “Irak Selçuklu Sultanlarının Evlilikleri”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, Cilt 10, Sayı I, s. 151-165.
AYAN, E. (Kış 2012). ”Selçuklu Bünyesinde ve Dağılma Döneminde Oğuzların Yazır Boyu”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research,Vol 5/20, s. 143-156.
AYAN, E. (Sonbahar 2014). “Selçukluların Şâhmelik ile Macerası ve Harezm’i Fethi”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi,• Cilt 1, Sayı 2, s. 13-38.
Azimi (2006). Azimi Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (H. 430 -538 = 038/39-1143/44), Metin, Çeviri, Notlar ve Açıklamalar Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
BARTHOLD, V. V. (1993). “Hârizmşâh”, İslâm Ansiklopedisi, V/I, İstanbul: Milli Eğitim Bası-mevi.
BONDÂRÎ (1943). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Çev. Kıvameddin Burslan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
CÜZCÂNÎ (1881). Tabakât-ı Nâsırî, İng. terc. Major H. G. Raverty, I, New-Delhi: Gilbert & Rivington.
ÇAKMAK, M. A. (2002). “Moğol İstilası ve Harezmşahlar İmparatorluğu'nun Yıkılışı”, Türkler Ansiklopedisi, IV, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
DEMİRALP, M. (1997). Harezmşahlar Devleti’nde Ala’ddin Muhammed’in Annesi Terken Ha-tun, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
EL-HÜSEYNÎ (1999). Ahbâru’d-Devleti’s-Selcukiyye, Terc. Necati Lügal, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
GENÇ, R. (1982). “Terken Hatun”, Türk Ansiklopedisi, XXXI, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
HÂFIZ-I EBRÛ, Zübdetü’t-tevârîh, Ayasofya Nr. O. 3035.
HİLÂLÎ, Menâhîcü’t-tâlibîn fi’t-Tevârîh, Ayasofya Nr. 0.3467.
HONDMÎR (1353). Târîh-i Habîbü’s-siyer fî Ahbâri’l-beşer, Neşr. Muhammed Debîr Siyâkî, Tahran.
HONDMÎR, Hulâsâtü’l-ahbâr, Ayasofya Nr. K. 3190.
IKRAM, S. M. (1966), Muslim Rule in India and Pakistan, Lahore: Star Book Depot.
İBN BİBİ (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umurı’l-Ala’iye (Selçuk Name), I, Çev. Mürsel Öz-türk, Ankara: Kültür Bakanlığı.
İBN İSFENDİYÂR (1320). Târîh-i Taberistân, Neşr. Abbâs İkbâl, Tahran.
İBNÜ’L ADÎM (1989). Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler) (Biyografilerle Selçuklular Tarihi), Çev. Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İBNÜ’L-ESÎR (1987). El Kâmil Fi’t-Tarih, Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınla-rı.
İBNÜ’L-KALÂNİSÎ (1908). Zeyl-ü Tarihi Dımaşk, Neşr. H. F. Amedroz, Leyden.
KAFESOĞLU, İ. (1992). Harezmşâhlar Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
KEAY, J. (2001), India a History, New Delhi: Grove Press.
KOÇNEV, B. (2006). Nümizmatiçeskaya İstoriya Karachanidskogo Kaganata (991-1209), Sof-ya: İzdatelskiy Dom.
KÖYMEN, M.A. (Aralık 1987). “Selçuklularda Devlet”, Belleten, LI, Sayı 201.
MERÇİL, E. (1984). “İslam’dan Sonra Türklerde Kadın”, Kadın Ansiklopedisi, II, İstanbul: Ter-cüman Yayınları.
MERÇİL, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
MERÇİL E. (2000). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
MÎRHOND (1358). Ravzatu’s-safâ, II, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahran: Çâphâne-i Mehâret.
MUHAMMED NÂZIM (1971). The Life And Times of Sultân Mahmud of Ghazna, New Delhi: Munshıram Manoharlal.
NESEVÎ (1384). Sîret-i Celâleddîn Mengübirnî, Tashih Müctebâ Mînovî, Tahran: Şirket-i İn-tişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
NİJJAR, B. S. (1968), Panjab Under the Sultans(1000-1526), Delhi: Sterling Publishers.
ÖZAYDIN, A. (2002). “Harezmşahlar Devleti”, Türkler Ansiklopedisi, IV, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
ÖZTUNA, Y. (1996). Devletler ve Hanedanlar, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
RÂVENDÎ (1960). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, Ankara: Türk Tarih Kurmu.
REŞÎDÜDDÎN FAZLULLÂH (1999). Câm‘iü’t-tevârih, Neşr. Ahmed Ateş, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
REŞÎDÜDDÎN FAZLULLÂH, Câm‘iü’t-tevârih, Hkm. Nr. 703.
SEVİM, A. (1997). “Sıbt İbnül-Cevzî'nin Mir'âtü'z-Zaman Fî Tarihi'l-Âyan Adlı Eserindeki Sel-çuklularla İlgili Bilgiler II. Sultan Tuğrul Bey Dönemi”, Belgeler, XVIII/22, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ŞEBÂNKÂREÎ, Mecmâü’l-ensâb, Yeni Cami Nr. 909.
ŞEBÂNKÂREÎ (1363). Mecmâu’l-ensâb, Tashih Mîr Hâşim Muhaddîs, Tahran.
TANERİ, A. (1967). “Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Vezirlik”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Enstitüsü, Cilt V, S. 8-9, 75-188.
TANERİ, A. (1977). Celâlü’d-din Hârizmşâh ve Zamanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
TURAN, O. (1944). “Terken Unvanı”, Türk Hukuk Dergisi, Ankara, I, 67-73.
YORULMAZ, O. (2012). Geçmişten Günümüze Kanglı Türkleri, İstanbul: Ötüken Yayınevi.