LIVIOPOLIS'DEN ŞARLI'YA BEŞİKDÜZÜ'NÜN TARİHÎ COĞRAFYASI

Bu yazıda Trabzon'un Beşikdüzü ilçesi tarihi coğrafya bakımından incelenmektedir. Bölgede henüz detaylı arkeolojik araştırmalar yapılmadığından Antik Çağ'dan ve Ortaçağ'dan günümüze kalan bilgiler değerlendirmeye alınmıştır. Amaç Beşikdüzü sahilindeki tarihsel liman ve bu limanın hemen önündeki küçük kale ile daha gerideki coğrafi etki alanına dikkat çekmektir. Bu yazı ile Antik Çağ kaynaklarında Liviopolis, Ortaçağ harita ve metinlerinde ise aynı adın çeşitlemeleriyle adlandırılan kıyı kalesi konumlandırılmaya çalışılacaktır. Henüz tescil işlemi yapılmamış olan bu kale ve çevresi günümüzde tahribata açık durumdadır. Nitekim kısa süre önce Beşikdüzü Limanı'nın inşası sırasında zarar da görmüştür. Söz konusu doğal limanın Karadeniz'deki ilk denizcilik faaliyetleri ile birlikte kullanılmaya başladığı anlaşılmaktadır. Buna bağlı olarak kale ile çevresindeki yerleşmenin de bu limanın kullanımına paralel olarak geliştiği varsayılabilir. Günümüze temelleri ulaşan kalenin bir Ortaçağ yapısı olduğu belirtilmekte ise de, bu bilgi ancak arkeolojik bir kazı çalışması ile doğrulanabilir.

FROM LIVIOPOLIS TO ŞARLI HISTORICAL GEOGRAPHY OF BEŞİKDÜZÜ

This paper deals with the historical geography of Beşikdüzü, a small town in the western part of Trabzon. The study evaluates only the ancient and medieval sources since no detailed archaeological investigations have been carried out in the region. The aim of the study is to dwell on the historical port along the shore of Beşikdüzü, the small castle just in front of the port and their geographical hinterland. This paper will try to locate the coastal fortress, which is called Liviopolis in the ancient sources and with other names in the medieval maps and texts. The castle and its vicinity area, not officially registered yet, and recently damaged by the construction of Beşikdüzü port, are still open to destruction today. It is estimated that the natural port was in use most probably since the first marine activities in the Black Sea. Thus, it can concluded that the castle and its surrounding area must have been urbanized parallel to the use of the port. Though it is suggested that the castle, only the pedestals of which exist today is a medieval construction, but this canbe only confirmed through an archaeological excavation.

PDF

___

ALBAYRAK, Haşim, Tarih Boyunca Doğu Karadeniz'de Etnik Yapılanmalar ve Pontos, Babıali Kitaplığı, İstanbul 2010.
ARSLAN, Murat, Arrianus'un Karadeniz Seyahati, Odin Yayıncılık, İstanbul 2005.
ARSLAN, Murat, Mithradates VI Eupator. Roma'nın Büyük Düşmanı, Odin Yayıncılık, İstanbul 2007.
BIJISKYAN, P. Minas, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafya, Çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1969.
BİLGİN, Mehmet, Doğu Karadeniz tarih Kültür İnsan, Serander Yayınları, Trabzon 2000.
BOSTAN, Hanefi, XV. - XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
BRYER, Anthony, "The littoral of the Empire of Trebizond in two fourteenthcentury portolano maps", Arheion Ponton 24 (1961), 97-127.
BRYER, Anthony, WINFIELD, David, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Washington 1985.
CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish (Oxford 1972).
CLAVİJO, Ruy Gonzales De, Timur Devrinde Kadis'ten Semerkand'a Seyahat Birinci Kısım, Çev. Ömer Rıza DOĞRUL, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1939.
CÖHCE, Salim, "Doğu Karadeniz Bölgesinin Türkleşmesinde Kıpçakların Rolü", Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Samsun 13-17 Ekim 1986
ÇİĞDEM, Süleyman, "Eskiçağ'da Trabzon Limanı: Askeri ve Ekonomik Yönden Gelişimi ve Doğu-Batı İlişkilerindeki Rolü", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10/2, (2007), s. 133-155.
ÇOŞKUN, Altay, Amici Populi Romani, Trier-Ontario, 2004-2012.
DAĞLI, Yücel, KAHRAMAN, Seyit Ali, Haz. Evliya Çelebi Seyehatname, 2. Kitap, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
DELATTE, Armand, Les portulans grecs II, Liége / Paris 1947.
DİKER, Selahi, Türk Dili'nin Beş Bin Yılı, Töre Yayın Grubu, İstanbul 2000.
DOLUKANOV, Pavel Markovich, "Prehistoric Rock-Shelters in Northeastern Turkey", Anatolian Studies 13, (1997), 17.
EMECEN, Feridun M., Doğu Karadeniz'de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı - Beşikdüzü, Serander Yayınları, Trabzon 2010.
EMİR, Osman, Hellenistik ve Roma Dönemleri'nde Pontos (MÖ IV. yy - MS III. yy.), (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Trabzon 2014.
EMİROĞLU, Kudret, Haz., Trabzon Vilayeti Salnamesi 1876, Eskişehir 1995. EYUBOĞLU, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınları, İstanbul 1995.
FALLMERAYER, Jakop Philip, Fragmente aus dem Orient I / Doğu'dan Fragmanlar, Stuttgart ve Tübingen 1845, Çev. Hüseyin Salihoğlu, İmge Kitapevi İstanbul 2002.
FALLMERAYER, Jakop Philip, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Çev. A. C. Eren, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
FINLAY, George, The History of Greece and the Empire of Trebizond, Londra 1851.
GORDIEIEV, Anton, Place Names of the Black Sea and Sea of Azov Coasts From Portolan Charts of XIV-XVII Centuries (Kiev 2015).
GRAAUW, Arthur de, Ancient Ports and Harbours, Grenoble, 2016.
GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
GÜNALTAY, Şemseddin, Romalılar Zamanında Kapadokya Pont ve Artaksid Kırallıkları, Yakın Şark IV, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1951.
GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Basımevi, Ankara 1980.
HAMILTON, William John, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, Londra 1842.
IŞIK, Adem, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
KARAGÖZ, İlyas, Grek Bizans ve Eski Türk Kaynaklarına Göre Trabzon Yer Adları, Derya Kitapevi, Trabzon 2006.
KEARSLEY, Rosalinde, "Woman and Public Life in Imperial Asia Minor: Hellenistic Tradition and Augustan Ideology", Ancient West & East 4/1, (2005), 98-121.
KILIÇ, Sinan, "Şar ve Şarlı", içinde: A. Korkmaz, Yalıda Bir Çekirdek Beşikdüzü, Heyemola Yayınları, İstanbul 2015, s. 109-117.
KINNEIR, John Macdonald M., Journey through Asia Minor, Armenia and Koordistan in the years 1813 and 1814, Londra 1818.
KNEZEVIC, Antun, Die Turzismen in der Sprache der Kroaten und Serben, Meisenheim am Glan 1962.
KORKMAZ, Atilla, Yalıda Bir Çekirdek Beşikdüzü, Heyamola Yayınları, İstanbul 2015.
KÖKTEN, Kılıç, "Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri", Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 3/5, (1945), 465-486.
KRETSCHMER, Konrad, Die italienische Portolane des Mittelalters, Berlin 1909.
LIDDLE, Aidan, Arrian: Periplus Ponti Euxinni, Londra 2003.
MAYOR, Adrienne, Mithradates. Zehirlerin Kralı. Roma'nın En Amansız Düşmanının Hayatı ve Efsanesi, Çev. Gürkan Ergin, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
MILLER, William, Son Trabzon İmparatorluğu, Çev. N. Süleymangil, Heyemola Yayınları, İstanbul 2007/1926.
MUDD, Mary, I Livia. The Counterfeit Criminal. The Story of a Much Maligned Woman, Bloomington 2012.
NİŞANYAN, Sevan, Adını Unutan Ülke. Türkiye'de Adı Değiştirilen Yerler Sözlüğü, Everest Yayınları, İstanbul 2010.
OLSHAUSEN, Eckard - BILLER, Joseph, Historisch-geographische Aspekte der Geschichte des pontischen und armenischen Reiches. Teil I: Untersuchungen zur historischen Geographie von Pontos unter der Mithradatien, Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Tübingen 1984
ORTAYLI, İlber, Son İmparatorluk Osmanlı, Timaş Yayınları, İstanbul 2006. RITTER, Carl, Die Erdkunde von Asien IX, Berlin 1858.
RYAN, William B. F. / Walter C. PITMAN III / Candace O. MAJOR / Kazimieras SHIMKUS / Vladamir MOSKALENKO / Glenn A. JONES / Petko DIMITROV / Naci GÖRÜR / Mehmet SAKINÇ / Hüseyin YÜCE, "An abrupt drowning of the Black Sea shelf", Marine Geology 138, (1997), 119-26.
RYAN, William B. F. / Walter C. PITMAN III / Candace O. MAJOR / Kazimieras SHIMKUS / Vladamir MOSKALENKO / Glenn A. JONES / Petko DIMITROV / Naci GÖRÜR / Mehmet SAKINÇ / Hüseyin YÜCE SEYİR, "An abrupt drowning of the Black Sea shelf at 7.5 k yr BP", Geo-Eco-Marina 2, (1997), 115-26.
RYAN, William B. F., "Status of the Black Sea Floof Hypothesis", V. YankoHombach, A. S. Gilbert, N. Panin, P. M. Dolukanov, Haz. The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate and Human Settlement, Springer, Dordrecht 2007, s. 63-88.
SAYDAM, Abdullah, "XIX Yüzyılda Reform İhtiyacının Taşradaki Yansımalarına Bir Örnek: Akçaabad Kazası", Osmanlı Araştırmaları XXI, (2001), 135-187. SHUKUROV, Rustam, "The Campaign of Shaykh Djunayd Safawi against Trabzon (1456 AD/860H)" Byzantine and Modern Greek Studies, 17 (1993), 127-140.
SKOK, Petar, Etimologijski Rjecnik Hrvatskoga ili Srpskoga Jeziki I, Zagrep 1971.
SMITH, William, A Dictionary of Greek and Roman Geography, John Murray, Londra 1872.
SÜMERKAN, M. Reşat, İbrahim OKMAN, Kültür Varlıklarıyla Trabzon, C: 1, Trabzon Valiliği, Trabzon 1999.
ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi, Haz. İsmail HACIFETTAHOĞLU, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2001.
TALBERT, Richard J. A. Haz., Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton University Press, Princeton 2000.
TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz'de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2007.
TELLİOĞLU, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayınları, Trabzon 2009.
TEMPORINI, Hildegard, Die Frauen am Hofe Trajans, Walter de Gruyter, Berlin 1979.
TEZCAN, Mehmet, "Eskiçağ'da Roma İmparatorluğu'nun Karadeniz Bölgesi Vasıtasıyla Hindistan ve Çin İle Ticareti", Haz. K. İnan- H. Öksüz, V. Usta, Karadeniz
Tarihi Sempozyumu 25-26 Mayıs 2005, I. Cilt: Başlangıçtan 20. Yüzyıla, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2007, s. 3-36.
TEZCAN, Mehmet, Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, Serander Yayınları, Trabzon 2012.
TOLSTOY, Pyotr Andreeviç, ???????? ??????? ????, ????????? ?????????? ? ?????????? ????? ("Bir Karadeniz Betimi, Ege Adaları ve Osmanlı Donanması", Haz. A. Vyatkin, S. F. Oreşkova, I. V. Zaitseva, Hatalis, Moskova 2006.
TOPAL, Zehra, Akçaabat-Vakfıkebir Öşür Defterleri, Vakfıkebir Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Ankara 2005.
UMAR, Bilge, Karadeniz Kappadokia'sı (Pontos). Bir Tarihsel Coğrafya Araştırması ve Gezi Rehberi, İnkılap Yayınevi, İstanbul 2000.
USTA, Veysel, Anabasis'ten Atatürk'e Seyahatnamelerde Trabzon, Serander Yayınları, Trabzon 1999.
UZUN, Enver, Trabzon'un Yer Adları, Trabzon 2007.
YANKO-HOMBACH Valentin- GILBERT, Allan S., PANIN, Nicolae, DOLUKANOV, Pavel M. Haz., The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate and Human Settlement, Springer, Dordrecht 2007.
YURTSEVER, Serap Tuğba-ERDİ, Seçkin, (Haz.) Mahmuûd el-Kâşgârî, Dîvânû Lugâti't Türk, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2007.