ALTIN ORDA HANLIĞI’NDA “SARAY”IN BÜYÜK HATUNU: TAYTUĞLI HATUN

Araştırmanın amacı: Altın Orda Hanlığı’nda, Özbek Han’ın eşi Taytuğlı Hatun’un kimliğinin yanı sıra Özbek Han, Canıbek Han, Berdibek Han dönemlerinde ve sonrası taht kavgalarında siyasi statüsünün ve Hanlığın tarihine etkisinin tespit edilmesidir. Araştırma materyalleri: Altın Orda Hanları’nın ve Taytuğlı Hatun’un vermiş olduğu yarlıklar, Altın Orda tarihini aydınlatan Cengiznâme nitelikli yerli kaynaklar, seyyah notları ve diğer ana kaynaklardır. Taytuğlı Hatun’un kimliğini, Altın Orda Hanlığındaki statüsünü ve siyasi yaşamdaki yerinin tespiti nitel bir çalışma olup, ana kaynakların incelenerek, anlatımların yorumlanması esasına dayanmaktadır. Ana kaynaklar doküman analizi tekniğiyle incelenmiştir. Dolayısıyla araştırmada, ileri sürülen öngörülerin kaynaklardaki ortak ve farklılaşan bilgiler ışığında değerlendirilmesi yapılmıştır. Fark edilmemiş ayrıntılara dikkat çekilerek yeni yaklaşımlar elde etme hedeflenmiştir. Kıpçak menşeili olan Taytuğlı Hatun, Ak Orda Hanedanının son üç hükümdarı döneminde siyasi ve ekonomik yaşamda aktif rol almıştır. Altın Orda Hanlığı’nda kabile aristokrasisinin rekabeti içinde Moğol menşeili kabileler karşısında Deşt-i Kıpçak coğrafyasının kadim mirasçılarını temsil etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Altınordu, Özbek Han, Canıbek Han, Berdibek Han, Hatun, Bigim, Kıpçak.

THE GREAT KHATUN OF THE "SARAY": TAYTUĞLI HATUN IN THE GOLDEN HORDE

The objective of this research is to ascertain the identity of Taytuğlı Hatun within the context of the Golden Horde. Specifically, the study aims to investigate her role as the wife of Ozbeg (Özbek) Khan, her political standing, and the impact she had on the historical development of the khanate during the reigns of Ozbeg (Özbek) Khan, Janibek (Canibek) Khan, Berdibek Khan, and subsequent power struggles for the throne. The research resources include jarlyks (yarlıklar) issued by the khans of the Golden Horde and Taytuğlu Hatun, as well as local sources that possess the qualities of Genghis-namas, shedding light on the historical aspects of the Golden Horde. Additionally, the itineraries of travelers and other primary sources are also considered. The identification, status, and political role of Taytuğlu Khatun within the Golden Horde are subjects of inquiry in this qualitative study. The investigation relies on the interpretation of narratives from primary sources, which are examined to shed light on these aspects. The primary sources were analyzed using the method of document analysis. Consequently, the research assessed the proposed predictions based on both shared and distinct information found in these sources. The objective of this study is to explore novel methodologies by directing focus towards overlooked intricacies. Taytuğlı Hatun, a woman of Qipchak (Kıpçak) descent, had a significant role in the political and economic spheres throughout the reigns of the final three rulers of the White Horde Dynasty (Ak Orda Hanedanı). Within the Golden Horde Khanate, she served as a representative of the ancestral successors of the Desht-i Qipchaq region, engaging in a rivalry with the Mongolian tribes to assert the dominance of the tribal nobility.

Keywords:

Golden Horde, Ozbeg Ozbek Khan, Berdibek Khan, Khatun, Bigim, Qipchaq,

PDF

___

Abdülgaffar Kırımî, Umdetü’l-Ahbâr, Transcript: Derya Derin Paşaoğlu, Kazan 2014.
ALİNGE, Curt, Moğol Kanunları, Çev. Coşkun Üçok, AÜ Hukuk Fak. Yay., Ankara 1967.
BRUNO De Nicola, “Mongol Women’s Encounters with Eurasian Religions,”, Women in Mongol Iran, The Khatuns, 1206-1335, Edinburgh University Press, s.229. https://www.jstor.org/stable/10.3366/j.ctt1g09twn.13 (03 May 2021).
ГРИНБЕРГ, Моше, К Вопросу О Том, Как «Железные Псы» Батуидов Разломали «Золотую Юрту» Своих Хозяев» Золотоордынское Обозрение, (Moshe Grinberg, To The Questıon How The “Iron Dogs” Of The Batuıds Broke Down The “Golden Yurt” Of Theır “Masters”, Golden Horde Revıew), 9 (1), 2021, ss. 43-75.
GUMİLEV, L. N. Eski Ruslar Ve Buyuk Bozkır Halkları, C: II, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2003.
GÜLENSOY, Tuncer; Küçüker, Paki, Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
IBN BATOUTAH, Texte Et Traductıon Par C. Defremery Et Le D" B.R.Sanguınettı, Tome Second, Collectıon D’ouvrages Orıentaux. Paris Imprime, Par Autorisation De L’empereur A L’imprimerie İmperiale M DCCC LIV.
IVANICS, Märıa, Die Frauen der Khane in der Goldenen Horde und in ihren Nachfolgestaaten, Chronica 11 (január), 2011, ss. 211-220. (https://ojs.bibl.u-szeged.hu/index.php/chronica/article/view/10794)
İBN BATTÛTA TANCÎ, İbn Battûta Seyahatnâmesi, C: 1, Çev. A. Sait Aykut, YKY Yay., İstanbul 2010.
İBN BATTUTA, Rıhle İbn Battuta- Tuhfetü’n-Nüzzâr Fi Garâibü’l-Emsâr ve ‘Acâibü’l-Esfâr, Beyrut-Lübnan 1575.
JANDARBEK, Zikiriya - NURMATOV Zhakhangir, “Yesevi Tarikatının Devlet Yönetiminden Uzaklaştırılmasıyla Türk Devlet Yönetim Sisteminin Çöküşü”, Bilimname, XXXIV, 2017/2, ss. 341-364.
KAFALI, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İÜ Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
KAŞGARLI MAHMUT, Divanü Lûgat-it-Türk, cilt: III, Çev. Besim Atalay, TDK Yay., Ankara 1999.
KILDIROĞLU, Mehmet, Kırgızlar ve Kıpçaklar, TTK Yayınları, Ankara 2013.
KOVACS, Szilvia, “Taydula”, Along the Silk Roads in MongolEurasia Generals, Merchants, and Intellectuals, University of California Press, 2020, s.197-212.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK Yay., Ankara 1999.
LESSİNG, Ferdinand D., Moğolca-Türkçe Sözlük-2, Çev. Günay Karaağaç, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
MAMYTOV, Abdimuhamet, Rus Ortodoks Kilisesi’nde Azizlerle İlgili İnanış ve Uygulamalar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2021.
IVANICS, Márıa - Mırkasym A. Usmanov, Das Buch der Dschingis-Legende (Däftär-i Cingiz-nämä), I. (Vorwort, Einführung, Tränskription, Wörterbuch, Faksimiles), Szeged 2002, ss.324.
MAY, Timothy, “Titles”, The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia, Editor: Timothy May, Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2017, p. 332.
Moğolların Gizli Tarihi, Çev. Akmet Temir, TTK Yayınları, Ankara 1995.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C:.6, Ankara 2000.
ÖTEMİŞ HACI, Çengiz-Nâme, Haz. İlyas Kamalov, TTK Yay., Ankara 2009.
ÖZCAN, Altay Tayfun, Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341), TTK Yayınları, Ankara 2017.
ÖZEL, Haşim, Kıpçak Uruk ve Boyları, TTK Yayınları, Ankara 2020.
ÖZYETGİN, A. Melek- KEMALOĞLU, İlyas, Altın Orda Hanlığına Ait Resmî Yazışmalar, TTK Yay., Ankara 2017.
PELLİOT, Paul, Notes Sur L’Histoire De La Horde D’or, Paris 1949.
POCHEKAEV, Roman, “The Golden Age of the Ulus of Jochi: The Rule of Öz Beg and Jani Beg”, The Golden Horde In World Hıstory, Kazan 2017, ss.239-259.
REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), Çev. İ. Aka vd., TTK Yay., Ankara 2013.
РИЗЕМПЛЯРСКАГО А. В., Выные И Удвьные Князья, Съверной Руси, Въ Татароки Пертодъ, Съ 1238 По 1505 Г. Бографичесеге Очерки, По Первоисточникамъ И Главнвйшимъ Посорямъ, Санетпетербуртъ 1889.
RYAN James D., “Christian Wives of Mongol Khans: Tartar Queens and Missionary Expectations in Asia”, Journal of the Royal Asiatic Society , Vol: 8, No: 3, Third Series Cambridge University Press on behalf of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1998, pp. 411-421. Published by: Stable URL: https://www.jstor.org/stable/25183572.
SAMOİLOVİÇ, A. N., “Cucu Ulusu’nda Payza ve Baysaya”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, Cilt:2, (1932-1939), Çeviren Hasan Ortekin, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Yay. İstanbul, 1939, ss. 53-64.
SÜMER, Faruk, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları-I-II, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1999.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
TİESENHAUSEN, W. De, Altın Orda Devleti Tarihine Ait Metinler, Çev. İsmail Hakkı İzmirl, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
TOPSAKAL, İlyas, Rus Misyoner Kaynaklarına Göre Rus Çarlığı ve Tükler (1552-1917), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 2009.
VERNARDSKY, George, Moğollar ve Ruslar, Selenge yayınları, İstanbul 2015.
WİLKENS, Jens, Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch – Türkisch, Eski Uygurcanın El Sözlüğü, Eski Uygurca – Almanca – Türkçe, Erschienen im Universitätsverlag Göttingen 2021.