KARAÇAY-MALKAR HALKININ AYNASI: AKTAMAK MANZUMESİ

Küçük bir Türk boyu olan Karaçay-Malkarların zengin bir sözlü edebiyatı vardır. Yazılı edebiyatları ise oldukça geç bir tarih sayılabilecek 1917 yılında başlayan Karaçay-Malkarlıların yetiştirdiği en önemli söz ustalarından biri İsmail Semen'dir. Sözlü edebiyatın son önemli temsilcisi sayılan İsmail Semen, yazılı edebiyatın da ilk şairlerinden biridir. Esasen şiirlerini genellikle yazmayıp bizzat kendi yaptığı besteleriyle "söyleyen" İsmail Semen bu yönüyle tipik bir halk ozanı olmakla beraber, ele aldığı konular ve kendisinden sonra gelen pek çok çağdaş şairi etkilemesi yönüyle yazılı Karaçay-Malkar edebiyatının da ilk sanatçılarından kabul edilmektedir. Şairin en önemli eserlerinden biri ilk hanımı Anisat için yirmi iki yıl gibi uzun bir süre içinde yazdığı Aktamak adlı manzumedir. Bu eser -bazı kısımları unutulmuş ya da kaybolmuş olmasına rağmen- oldukça hacimli bir eserdir. İsmail Semen bu uzun manzumesinde hanımına olan sevgisini dile getirmesinin yanında Karaçay-Malkar halkının gelenek, göreneklerini, hayata bakışını, yaşam biçimini ve coğrafyasını da yansıtmıştır. Bu yönüyle Aktamak manzumesi aşk teması ile iç içe bütün bir halkı pek çok ayrıntısıyla tanıtan oldukça kıymetli bir eserdir. Aktamak manzumesi Karaçay-Malkar halkı arasında hâlâ popülerliğini korumakta, şairinin kendi yapmış olduğu bestesiyle birlikte yaygın olarak okunmakta, dinlenmektedir. Bu çalışmada İsmail Semen'in Aktamak adlı eseri Karaçay-Malkar gelenekleri, inanışları, yaşam biçimi gibi yönlerden irdelenecektir

The Karachay-Malkars, a small Turkic people on the Caucasus, have a rich oral literature. Their written literature began in a very late date (1917). Ismail Semen is considered one of the most prominent representatives, as well as the latest master of their oral literature. He is also of the first generation of the written Karachay-Malkar literature. He indeed did not write poems, but recited them within his compozitions, thus he is a typical minstrel; but he influenced the contemporary written poetica, too. His poem Aktamak is his masterpiece, written for his first wife Anisat within such a long time as 22 years. Though some parts of that work are lost or forgotten, it is a very voluminous piece. Besides expressing his feelings toward his wife, İsmail Semen included traditions and costumes, world wiev, lifestyle and lands of the Karachay-Malkar people in that great poem. From that aspect, Aktamak is a precious poetical work, its main theme being a love story, but meanwhile telling about the people with many details. It saves still its popularity among the people, and is recited in accordance with the melodies composed by the poet. This study is an examination of Aktamak in terms of traditions, beliefs and lifestyle of the Karachay-Malkar people.

___

BEPPAYEV Mutalip. metin yazarı. Song of The Chegem Mowers, Videokaset. Kabardin-Balkar Cumhuriyeti Nalçik Devlet Televizyonu Belgeseli.

EFENDİEVA, T.E. ve S. Efendiev, E. Efendiev (2006). "Tsvetovaya Simbolika Folklora v Aspekte Hudojestvennoy Sistemı Kaysına Kulieva". Folklor- no-Filosovskie i Lingvokulturologiçeskie Aspektı Poezii Kaysına Kulieva. C.7, Nalçik: Elbrus: 119-123.

HACİLANI T. ve HAPÇALANI T., GELALANI A. (2002). "Semenlanı İsmail", Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, C.22, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları: 266-274.

KAGIYLANI, N. (1998). "Tram Han", Mingi Tav. S.6: 13-22.

KARAEVA, Z. (1997). Hudojestvennıy Mir İsmaila Semenova. Moskova: Ros- siskaya Akademiya Nauk İnstitut Etnologii i Antropologii İm. Mikluho- Maklaya.

Mingi Tav "Aktamak Özel Sayısı" (1996). Nalçik: Elbrus Kitap Basma.

NEVRUZ, Y. (1998). Birleşik Kafkasya Dergisi Eki, (8), (Karaçaynı Töresini Üsünden-3).

ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK Yayınları.

SÜYÜNÇLANI, A. (2002). Mektup 1. (Şairin yakın dostu şair-yazar Süyünçla- nı Azamat ile yaptığımız yazışmalarda bize gönderdiği mektuptur.)

TAVKUL, U. (1993). Kafkasya Dağlılarında Hayat ve Kültür. İstanbul: Ötüken Yayınları.

---- (1995). "Kafkasya Toplumlarında Başlık Geleneği", Kırım Dergisi, S.4 (13): 20-23.

---- (2000a). "Karaçay-Malkar Halk Şairlerinin Sonuncusu Semen Oğlu Sı- mayıl", Kırım Dergisi, S.8 (31): 48-50.

---- (2000b). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.